در دهه گذشته هر سال در  ماه آوریل با سخنرانی رئیس جمهوری وقت آمریکا در مورد وقایع ۲۴ آوریل سال ۱۹۱۵ و کشتار ارامنه،  خواسته یا ناخواسته، روابط ترکیه و آمریکا دچار تلاطم شده است. جو بایدن در جریان کارزار انتخاباتی‌اش به لابی ارمنی در آمریکا وعده داده بود که روز ۲۴ آوریل امسال، وقایع  سال ۱۹۱۵ را «نسل‌کشی ارامنه»  اعلام خواهد کرد و این اتفاق افتاد. جو بایدن روز شنبه در بیانیه‌ای کشتار ارامنه در دوران عثمانی را رسما «نسل‌کشی» نامید. روسای جمهوری قبلی آمریکا، از جمله دونالد ترامپ و باراک اوباما، در مراسم بزرگداشت این روز به عبارت «فلاکت عظیم» اکتفا کرده بودند و آن امر باعث نارضایتی لابی ارمنی در آمریکا، به‌ویژه در ایالت کالیفرنیا شده بود. عنوان نسل‌کشی ارامنه به صورت رسمی،  اولین بار از زبان رونالد ریگان،  رئیس جمهوری وقت آمریکا، در روز  ۲۲ آوریل سال  ۱۹۸۱  و در  بیانیه ریاست جمهوری به مناسبت افتتاح موزه هولوکاست که از سوی کنگره آمریکا تاسیس شده است، ذکر شد و پس از آن دیگر از سوی  روسای جمهوری بعدی تکرار نشد.

بحران جدید در روابط ترکیه و آمریکا

دیروز، جمعه ۲۳ آوریل، تماس‌های تلفنی متعددی بین مقامات ترکیه و آمریکا انجام گرفت. جو بایدن با رجب طیب اردوغان تلفنی گفت‌وگو کرد، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، با مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، و ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه، با جک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید. بایدن در جریان تماس تلفنی با اردوغان، به او گفت که روز ۲۴ آوریل را روز نسل‌کشی ارامنه اعلام خواهد کرد. روابط دو کشور در زمان ترامپ هم در سطح مطلوب نبود، اما روابط خوب اردوغان با ترامپ باعث شد تا ترامپ از نفوذ خود برای تصویب نشدن برخی قوانین و تحریم‌ها علیه ترکیه  بهره گیرد. منافع متضاد دو کشور در برخی مسایل منطقه‌ای، به‌ویژه در بحران سوریه و حمایت آمریکا از گروه‌های مسلح کُرد سوریه، از مواردی بود که بارها با اعتراض دولتمردان ترکیه روبه‌رو شد. اما در این بین دولت ترامپ بدون توجه به اعتراضات، به حمایت از آن گروه‌ها ادامه داد و حتی سلاح و مهمات نیز از سوی آمریکا به آنان ارسال شد. ترکیه معتقد است که گروه‌های مسلح کرد سوریه شاخه سوری گروه پ ک ک هستند و خطر عمده‌ای برای امنیت ملی ترکیه به‌شمار می‌روند.

اقدامات احتمالی ترکیه پس از اعلام روز نسل‌کشی ارامنه

 یکی از اولین اقداماتی که پیش‌بینی می‌شود پس از اعلام روز نسل‌کشی ارامنه از سوی دولت ترکیه اعلام شود، فراخوانی سفیر ترکیه در واشنگتن برای مشورت به آنکارا خواهد بود. تعطیلی احتمالی پایگاه اینجرلیک و پایگاه کوره جیک در مالاتیا نیز می‌تواند مطرح شود. بحث تعطیلی پایگاه اینجرلیک در سال‌های قبل و بویژه در بحران سوریه نیز بارها مطرح شده بود. باید خاطرنشان کرد که پایگاه کوره‌جیک، مستقیما از سوی آمریکا برای مقابله با روسیه و به‌خصوص ایران تأسیس شده است و سامانه‌های دفاع موشکی و رادارهای بسیار پیشرفته‌ای در آن وجود دارد. با این حال، نه تنها دولت ترکیه نظارتی بر آن پایگاه ندارد، بلکه مرکز کنترل سامانه‌های موجود در آن در کشور آلمان قرار دارد.

خروج ترکیه از پروژه  جت اف – ۳۵  

ترکیه برای مشارکت در ساخت جنگنده جت اف – ۳۵  و خرید آن جت‌ها مشارکت عملی کرده بود و مبلغی در حدود یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار برای خرید ۸ تا ۱۰ فروند  جت اف – ۳۵   پرداخت کرده بود با توجه به آن که ترکیه در هفته‌های گذشته به صورت رسمی از آن پروژه کنار گذاشته شد، ترکیه برای بازپس‌گیری مبلع پرداخت شده از آمریکا به دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کند. باید خاطرنشان کرد که حتی خلبان‌های ترکیه هم در آمریکا مشغول آموزش پرواز با آن جت‌ها بودند که سال گذشته به ترکیه بازگشتند.

همکاری دو کشور در ناتو

در بیانیه‌ای که پس از تماس تلفنی بایدن با اردوغان از سوی کاخ سفید منتشر شد، بایدن با تأکید بر اهمیت روابط دو کشور به‌ویژه در ناتو از دیدار آینده وی با اردوغان در جریان نشست ناتو که در ماه ژوئن در بروکسل برگزار خواهد شد، خبر داد.  پس از خرید سیستم دفاع موشکی اس- ۴۰۰ روسیه از سوی ترکیه، کشورهای عضو ناتو و به‌ویژه آمریکا بارها از ترکیه خواستند تا از خرید این سیستم دفاع موشکی منصرف شود اما دولت ترکیه با اشاره به موقعیت جغرافیایی این کشور و امتناع آمریکا از فروش سیستم دفاع موشکی پاتریوت  به ترکیه، بر تصمیم خود اصرار ورزید و به‌رغم مخالفت‌ها، در نهایت سیستم دفاع موشکی روسیه را دریافت کرد. ناتو و به‌ویژه آمریکا، مایل نیستند روابط ترکیه با روسیه گسترش یابد. در سال‌های اخیر و به‌ویژه در جریان بحران سوریه، روابط ترکیه با روسیه گسترش یافته است.

دریای مدیترانه

در ماه‌های اخیر تنش‌ها در دریای مدیترانه تا حدی فروکش کرده است. بایدن و مقامات دولت آمریکا با هشدار به ترکیه، بارها از مواضع یونان و قبرس در مورد منابع انرژی دریای مدیترانه حمایت کرده‌اند . انتظار می‌رود در ماه‌های آینده نیز نه تنها حضور نظامی آمریکا در منطقه و به‌ویژه یونان افزایش یابد، بلکه حمایت دولت آمریکا از مواضع این دو کشور در قبال تنش‌های منطقه‌ای در دریای مدیترانه افزایش یابد. آمریکا در حال حاضر در حدود بیست پایگاه نظامی در یونان دایر کرده است و برخی کارشناسان مسایل منطقه معتقدند که در صورت تعطیلی پایگاه اینجرلیک، یونان می‌تواند برای پایگاه جدیدی در منطقه مورد استفاده ارتش آمریکا قرار گیرد.

حضور ترکیه در عراق، سوریه، و لیبی هم مطلوب ناتو و آمریکا نبوده است. دولت ترکیه با هدف افزایش سطح همکاری‌ها و افزایش روابط تجاری با کشورهای همسایه، از همه ابزارهای موجود بهره می‌گیرد. روابط ترکیه با لیبی و قرارداد این کشور با دولت وفاق ملی لیبی برای تعیین مرزهای دریایی در دریای مدیترانه، از منظر منافع ملی و ژئوپلیتک برای آنکارا بسیار مهم است و ترکیه به هیچ وجه مایل نیست نفوذ و حضور خود در آن مناطق را از دست بدهد.

افزایش سرمایه‌گذاری برصنعت پهپادها

ترکیه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در صنعت پهپادها انجام داده است و کنار گذاشتن ترکیه از پروژه جت اف – ۳۵  باعث خواهد شد تا ترکیه میزان سرمایه‌گذاری در این بخش را افزایش دهد و حتی می‌تواند نیروی نطامی جدیدی متشکل از انواع پهپادها ایجاد کند. جنگ دوم قره‌باغ مزیت پهپادهای ترکیه را نشان داد و باعث شد تا کشورهای زیادی تمایل خود را به خرید آن پهپادها اعلام کنند.

با اعلام روز نسل‌کشی ارامنه از سوی بایدن، بحران تازه‌ای در روابط دو کشور ایجاد خواهد شد و شرایط کار برای شرکت‌های تجاری ترکیه در آمریکا سخت‌تر خواهد شد. ارامنه ساکن در آمریکا نیز می‌توانند علیه دولت ترکیه در دادگاه‌های آمریکا شکایت کنند و خواستار اخذ غرامت شوند. از بُعد حقوق بین‌الملل، این مسلئه مشکل جدیدی برای ترکیه ایجاد نخواهد کرد، اما کشورهای دیگر هم ممکن است نسبت به شناختن این روز اقدام کنند. لابی ترکیه و دیاسپورای ترکیه هم با گسترش اختلاف و چنددستگی، پس از اعلام نسل‌کشی ضعیف‌تر خواهد شد.

 بحران جدید در روابط ترکیه و آمریکا اگر در کوتاه‌مدت مدیریت نشود، باعث نزدیکی بیشتر ترکیه به روسیه و چین خواهد شد و این امر در تضاد با منافع ملی آمریکا خواهد بود. ترکیه نیز می‌تواند با صرف‌نظر کردن از سیستم دفاع موشکی روسیه، با گرفتن سیستم دفاع موشکی پاتریوت دوباره به پروژه ساخت جت اف – ۳۵ بازگردانده شود. تداوم روابط ترکیه با آمریکا در سطح فعلی فقط باعث خواهد شد توازن قوا در منطقه بیشتر به نفع روسیه باشد. روسیه  و چین دو الویت اصلی سیاست خارجی آمریکا هستند. نزدیکی بیش از پیش ترکیه به این کشورها نباید مطلوب دولت بایدن باشد. از سوی دیگر، اقتصاد ترکیه هم به علت شیوع کرونا در شرایط خوبی نیست و هر گونه افزایش تنش با آمریکا، می‌تواند باعث کاهش احتمالی ارزش لیر و تاثیر منفی بر اقتصاد ترکیه شود.