جهانی که می‌شناسیم متکی به زنبور عسل است. نه فقط به این دلیل که سیاره ما بدون عسل، بیغوله‌ای به دردنخور می‌بود بلکه به دلیل آنکه دست‌کم یک سوم مواد غذایی ما به گرده‌افشانی‌های زنبور عسل وابستگی مستقیم دارد.

گرده‌افشانی غلات را عمدتا باد انجام می‌دهد اما گرده‌افشانی اغلب درختان میوه، آجیل و سبزیجات را زنبور عسل انجام می‌دهد. بنا به اعلام گروه صلح سبز، گرده‌افشانی ۷۰ درصد گیاهان غلاتی خوراک انسان یعنی حدود ۹۰ درصد غذای جهانیان را زنبور عسل انجام می‌دهد.

کمیت‌سنجی یا اندازه‌گیری اهمیت خطیری که این حشره بال‌دار کرکی برای جهان ما دارد تقریبا ناممکن است اما این دشواری مانع نشده است که انسان ارزش پولی خدمات کشاورزی زنبور عسل را تعیین کند.

ارزش اقتصادی زنبور عسل و سایر حشرات گرده‌افشان مثل زنبورهای بی‌عسل در جهان را حدود ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند.

از این مبلغ حدود ۳۰ میلیارد در سال به نقش زنبور عسل در تولید کشاورزی تعلق دارد.

بر اساس تحقیق دانشگاه ریدینگ، ارزش اقتصادی سالانه حشرات گرده‌افشان در بریتانیا حدود ۶۹۰ میلیون پوند است.

متاسفانه زنبور عسل رو به نابودی است و اینکه سرانجام نقش اقتصادی سزاوارشان را به رسمیت شناخته‌ایم دردی از آنها دوا نمی‌کند.

شمار زنبورهای عسل به شدت رو به کاهش است و این کاهش تا حد زیادی ناشی از کارهای انسان است.

محققان حدود ۲۰ هزار گونه زنبور عسل را شناسایی کرده‌اند اما بنا به تحقیقی جهانی که در ژانویه امسال (۲۰۲۱) انجام گرفت با آنکه پایشگری‌ها بهبود و افزایش یافته است اما از سال ۱۹۹۰ تا کنون یک‌ چهارم از کل گونه‌های زنبور عسل را کسی مشاهده نکرده است.

شمار زنبورهای عسلی هم که تحت نظارت و به صورت انبوه برای گرده‌افشانی پرورش می‌یابند به شدت رو به کاهش است. در ایالات متحده مرگ‌ومیر زمستانی زنبور عسل حدود ۱۵ درصد بود اما اکنون به ۳۰ تا ۵۰ و در برخی موارد به ۹۰ درصد رسیده است.

در بریتانیا یک سوم جمعیت زنبور عسل وحشی از بین رفته است.

از لحاظ نظری انسان قادر است در خراب‌آباد بی‌زنبور جهان هم سر کند اما خوردوخوراکمان به شدت محدود می‌شود. نه‌تنها خوراک لذیذی چون عسل را برای همیشه از دست می‌دهیم بلکه قسمت اعظم درختان هم بی بر و بار می‌شوند و شمار متنوع سبزیجات کنونی فروشگاه‌ها به حدود نصف کاهش می‌یابد.

هویج، سیب، خربزه، پیاز، لیمو و فندق را باید در داستان‌ها و گذشته‌ای مجلل سراغ گرفت.

موسسه خیریه بیشه‌زار بریتانیا می‌گوید: «جمعیت زنبور عسل جهان رو به کاهش است زیرا با تهدیدهای زیادی از نابودی زیستگاه‌ها گرفته تا آفت‌کش‌های سمی مواجه هستند.»

اما به‌رغم تکرار چنین هشدارهایی، انسان‌ها هنوز اقدام اضطراری و فراگیری انجام نداده‌اند.

دولت بریتانیا امسال (۲۰۲۱) اعلام کرد استفاده از آفت‌کش‌های نئونیکوتینوئید را آزاد می‌کند. در حالی که کاهش جمعیت حشرات گرده‌افشان با مصرف این آفت‌کش ارتباط دارد و به همین دلیل در اتحادیه اروپا ممنوع شده است.

زیستگاه زنبور عسل در چمن‌زارهای رویشگاه گل‌های وحشی که وسعتشان در بریتانیا از دهه ۱۹۳۰ میلادی تا کنون ۹۷ درصد کاهش یافته است و همچنین بیشه‌زارها و جنگل‌های بومی بیش از همه از بین رفته است. پوشش درختی بریتانیا و ایرلند در اروپا از همه کم‌تر است و فقط هفت درصد جنگل‌های بریتانیا دارای وضعیت زیستی مطلوبی هستند.

خانم سالی باوین، مشاور حفاظت موسسه خیریه بیشه‌زار بریتانیا، در مصاحبه با ایندیپندنت گفت: «از دید حفاظت از جنگل و درختان که بنگریم در اوایل فصل رویش، شهد مورد نیاز زنبور عسل با شکوفا شدن گل‌های مجموعه متنوعی از درختچه‌ها و درخت‌های بومی مثل گیلاس وحشی، ولیک و آلو فراهم می‌شود. برخی از گونه‌های زنبور عسل برای لانه‌سازی به درختان کهنسال و رو به نابودی اتکا دارند که شمارشان به شدت کاهش یافته است. در بسیاری از بیشه‌زارهای ما درختان کهنسال و مرده وجود ندارد که بر شرایط زیست‌شناختی بیشه‌زار و از جمله لانه‌سازی زنبورهای عسل اثر منفی می‌گذارد.»

او افزود: «در باغچه‌های خودمان می‌توانیم با استفاده از کنده‌های پوسیده‌‌ای که سوسک‌ها سوراخ‌سوراخ کرده‌اند برای زنبور عسل لانه‌ای هتل‌وار شبیه زیستگاه طبیعی آنها فراهم کنیم.»

تانیا سنت پیر یکی از دست‌اندرکاران طرح احیای زنبورهای کومبریا در موسسه خیریه حیات وحش کومبریا نیز در مصاحبه با ایندیپندنت گفت:«در روز جهانی زنبور عسل واقعا جای نگرانی دارد که بدانیم یک سوم جمعیت زنبور عسل وحشی بریتانیای ما در حال از بین رفتن است. بر اساس تحقیقات اخیر حتی اکنون برخی گونه‌های عادی زنبور عسل هم به دردسر افتاده‌اند. تا همین چندی پیش در باغچه‌های خودمان هم خرزنبورهای دم‌سرخ و عادی فراوان بود اما بنا به تحقیقات دانشگاه کنت شمارشان از سال ۲۰۱۱ کاهش چشمگیری یافته است که بیشتر به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی آنها و همچنین افزایش مصرف آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها است.»

او افزود: «خوشبختانه دست ما برای معکوس کردن این وضعیت باز است. همگی می‌توانیم به سهم خود کاری انجام دهیم. زنبورهای عسل به غذا، سرپناه و جایی برای بزرگ کردن نوزادان خود نیاز دارند. پیشنهاد موسسه خیریه «حیات وحش» هم کاشت انبوه گیاهان زنبورپسند مثل آهوماش زرد و گل افعی رسمی و ایجاد  بخش‌های «طبیعی‌تر» و بی‌سروصدا در باغچه‌های‌مان است.»

پیشنهادهای موسسه حیات وحش کومبریا برای کشاندن زنبورهای بیشتر به باغچه‌ها و مساعدتر کردن باغ‌ها به قرار زیر است:

بومی‌گرایی: بها دادن هر چه بیشتر به درختان، درختچه‌ها، گل‌های وحشی و گیاهان بومی. باید برای پشتیبانی از زنبور عسل و گرده‌افشان‌های وحشی بهترین گیاهان را کاشت.

کاهش چمن‌زنی: به جای هفته‌ای یک‌بار، ماهی یک‌بار چمن‌ها را کوتاه کنیم تا حشرات و گل‌های وحشی بخت رشد بیشتری داشته باشند. حتی بهتر است قسمتی از چمن‌ها را اصلا کوتاه نکنیم تا پناهگاه امنی برای تمام انواع حیات وحش فراهم آید.

طبیعی بودن: آفت‌کش‌ها برای تمام گرده‌افشان‌ها زیان‌بار هستند. اگر به روش‌های طبیعی‌تری باغداری را انجام دهیم ورود مواد شیمیایی به زنجیره غذایی کاهش می‌یابد. باغداری زیستاری برای حیات وحش و خود ما بسیار مفیدتر است.

از بین نبردن محیط وحشی: چمن‌زار بلند یا پرپشت، تمشک‌زار، گزنه‌زار، گل‌های وحشی، کنده‌های پوسیده و نواحی مرطوب، زیستگاهی عالی برای گستره انبوهی از حشرات گرده‌افشان فراهم می‌کنند تا لانه‌سازی و تولید مثل کنند و زمستان را به سلامت پشت سر بگذارند. به این ترتیب هم نسل بعدی زنبور عسل حفظ می‌شود هم زحمت بسیار کم‌تری متحمل می‌شویم.

علف هرز شگفت‌انگیز است: نگرش خود به علف‌های هرز را باید عوض کنیم زیرا برای حیات وحش بسیار مفید هستند. گل قاصدک برای خرزنبور ملکه‌ای که گرسنه و درگیر پرورش نوزادان خود باشد غذای مهمی است.