هفت سال پیش در چنین روزی یعنی دهم تیر ۱۳۹۳ برابر با اول ژوییه ۲۰۱۴، وزارت دفاع عراق خبری مبنی بر تحویل هواپیماهای جنگنده پشتیبانی نزدیک هوایی سوخو۲۵ را منتشر کرد. پس از آن فیلمی از فرود دو فروند هواپیمای تک کابینه و یک فروند دو کابینه آموزشی از این نوع در پایگاه هوایی الرشید بغداد منتشر شد. آنچه توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کرد، رنگ هواپیماهای موردنظر بود که با رنگ سوخو۲۵های نیروی هوافضای سپاه پاسداران مشابه بود. نکته قابل توجه دیگر چفیه بر گردن دو تن از چهار خلبانی بود که این جنگنده‌ها را به عراق منتقل کرده بودند؛ چفیه‌ای سیاه‌رنگ و ایرانی که غیر عراقی بودن آن را نشان می‌داد. در نهایت وجود شماره‌های ۵۱، ۵۶ و ۵۸ بر روی این جنگنده‌ها نشان‌دهنده آن بود که آن‌ها سه فروند سوخو۲۵ سابق نیروی هوافضای سپاه به شماره‌های ۲۴۵۱-۱۵، ۲۴۵۶-۱۵ و ۲۴۵۸-۱۵اند.
پس از آن به دنبال یک توافق نظامی و سیاسی بین دولت عراق و رژیم جمهوری اسلامی، پنج فروند سوخو۲۵ دیگر نیروی هوافضای سپاه شامل سه فروند تک کابینه از نوع Su-25KM و دو فروند دو کابینه آموزشی از نوع Su-25UBKM به نیروی هوایی عراق تحویل شدند تا در عملیات نظامی علیه داعش به خصوص در منطقه موصل استفاده شوند. خبر تحویل این هواپیماها که در آن زمان تنها هواپیماهای جنگنده عملیاتی و در حقیقت مهم‌ترین دارایی نیروی هوافضای سپاه بودند، از افکارعمومی پنهان نگه داشته شد تا سرانجام در مرداد ۱۳۹۷، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه برای نخستین بار خبر تحویل این جنگنده‌ها به عراق و آموزش خلبانان عراقی در ایران را افشا کرد؛ اما این پایان ماجرا نبود و پس از آن، شرکت خدمات هوایی پارس اوییشن متعلق به نیروی هوافضای سپاه وظیفه تعمیر و نگهداری و در یک مورد بازسازی جنگنده‌های سوخو۲۵ نیروی هوایی عراق را به عهده گرفت.
در میان هشت جنگنده تحویلی سپاه به عراق، پنج فروند باقیمانده از هفت سوخو۲۵کی نیروی هوایی عراق دیده می‌شد که به همراه ۱۳۵ فروند هواپیمای دیگر نظامی و غیرنظامی عراق در بهمن‌ماه سال ۱۳۶۹ به دستور صدام حسین، دیکتاتور سابق این کشور، به ایران ارسال شده بودند تا از گزند حملات هوایی ائتلاف به رهبری آمریکا در جریان عملیات طوفان در امان بمانند. این جنگنده‌ها تا سال ۱۳۷۹ در پایگاه سوم شکاری نیروی هوایی ارتش در همدان زمینگیر رها شده بودند تا سرانجام با پیگیری احمد کاظمی، فرمانده سابق نیروی هوایی سپاه و با کمک گرجستان بازسازی و به خدمت این نیرو درآمدند و تا زمان پایان خدمتشان در ایران در ده‌ها عملیات هوایی شرکت کردند که مهم‌ترین آن‌ها در سال ۱۳۸۷ علیه گروه تروریستی جندالله در شرق زاهدان و سپس در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲، علیه پژاک در منطقه سردشت صورت گرفت. در این گزارش به بررسی تاریخچه آن‌ها می‌پردازیم.
از حمله به جندالله در کوه‌های شرق زاهدان تا مبارزه با پژاک در کوه‌های سردشت
در پی توافقنامه‌ای بین رژیم‌های ایران و عراق که پیش از تهاجم رسمی ائتلاف به رهبری آمریکا در دی‌ماه ۱۳۶۹ حاصل شد، صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق، دستور انتقال به ایران هواپیماهای جنگنده‌ای را که در جریان بمباران روزهای نخستین عملیات طوفان صحرا سالم مانده بودند، صادر کرد که جنگنده‌های سوخو۲۵ نیز از آن جمله بودند. با توجه به سرعت پایین و مانورپذیری کم این جنگنده‌های مادون صوت که دلیل نوع طراحی برای عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی کاربرد داشتند، عراق تنها توانست هفت فروند از ۶۶ سوخو۲۵ خود را به ایران منتقل کند که همگی آن‌ها از نوع تک کابینه بودند.
این هفت سوخو۲۵کِی پس از ۱۰ سال زمینگیری در پایگاه سوم شکاری تاکتیکی با تلاش احمد کاظمی، فرمانده سابق نیروی هوایی سپاه و موافقت علی خامنه‌ای به این نیرو واگذار شدند. گروهی از متخصصان فنی کارخانه سازنده این هواپیما از گرجستان به ایران آمدند و این هواپیماها را در همدان راه‌اندازی و به فرودگاه مهرآباد تهران منتقل کردند تا در مرکز تازه‌تاسیس خدمات هوایی پارس اَوییشن تعمیر اساسی شوند؛ تعمیری که تا سال ۱۳۸۲ طول کشید.
از آنجا که تمامی سوخو۲۵ها تک کابینه بودند، وزارت دفاع ایران سه فروند سوخو۲۵ دوکابینه آموزشی را هم به شرکت اولان اوده در روسیه سفارش داد؛ سوخوهایی که در مدت زمان کوتاهی برای تحویل به نیروی هوایی سپاه آماده و در سال ۱۳۸۲ تحویل شدند تا برای آموزش خلبانان استفاده شوند. پیش از تحویل سوخوهای دو کابینه، گروهی از استادخلبان‌های هواپیمای آموزشی امبرائر۳۱۲ توکانو که از سال ۱۳۶۸ در خدمت نیروی هوایی سپاه بود، به روسیه اعزام شدند و پس از پایان آموزش به ایران بازگشتند و تمامی هفت فروند سوخو۲۵ را از فرودگاه مهرآباد به پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی منتقل کردند تا آن‌ها در پایگاه تازه تاسیس سیدالشهدا این نیرو که در نتیجه اشغال بخشی از اراضی پایگاه تاسیس شده بود، مستقر کنند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به دلیل دو سانحه ناشی از اشتباه خلبان، دو فروند از سوخوهای تک کابینه هنگام فرود در شیراز از باند خارج و از خدمت خارج شدند. سوخوهای باقیمانده در عملیات علیه گروه جندالله که اوج آن سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ در کوه‌های شرق زاهدان بود، شرکت کردند و مواضع و مخفیگاه‌های این گروه را راکت‌باران و بمباران کردند. برای این عملیات، جنگنده‌های مذکور به فرودگاه بین‌المللی زاهدان اعزام شدند و از آنجا برای حمله به جندالله به پرواز درآمدند.
با دستگیری عبدالمالک ریگی و اعدام وی، ماموریت سوخو۲۵ها نیز بیشتر بر شمال‌غرب ایران و مبارزه با پ‌ک‌ک و پژاک متمرکز شد که اوج آن، تابستان سال ۱۳۹۰ بود. در این راستا سه فروند سوخو۲۵ به فرودگاه بین‌المللی ارومیه اعزام شدند.
واگذاری به نیروی هوایی عراق
در ابتدای سال۱۳۹۳ نیروی هوایی و هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) عراق تنها به دو مدل هلیکوپتر و یک هواپیمای رزمی با قابلیت شلیک موشک‌های هوا به سطح مجهز بود: هلیکوپترهای میل می-۳۵اِم ساخت روسیه مجهز به موشک‌های آتاکا-ِام (Ataka-M) و هلیکوپترهای بل اِی‌آی-۴۰۷ (Bell AI-407) و سسنا اِی‌سی-۲۰۸بی‌گراند کاروان (Cessna AC-208B Grand Caravan) ساخت ایالات‌متحده آمریکا با قابلیت استفاده از موشک‌های هوا به سطح هلفایر (Hellfire). در حالی که ۳۶ فروند جنگنده همه‌منظوره اف-۱۶سی و دی و ۱۹ فروند هلیکوپتر تهاجمی میل می-۲۸ اِن‌ئی (Mil Mi-28NE) که در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ به ترتیب به آمریکا و روسیه سفارش داده شده بودند، در دست آماده‌سازی برای تحویل بودند.
از فروردین‌ماه سال ۱۳۹۳، نیروی هوایی و هوانیروز عراق در استان الانبار به طور جدی عملیات هوایی ضد داعش را آغاز کردند اما محتمل تلفات شدند و پس از مدت کوتاهی، ذخیره موشک‌های هلفایر و آتاکا-اِم آن‌ها به شدت کاهش یافت. از این رو دولت عراق به دنبال راه‌حلی سریع برای تامین هواپیماهای نظامی به منظور تجهیز نیروی هوایی این کشور بود. به این ترتیب مذاکراتی با کشورهای بلاروس، روسیه و جمهوری چک صورت گرفت و قراردادهایی برای خرید شماری از هواپیماهای پشتیبانی نزدیک هوایی منعقد شد و در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۳، عراق پنج فروند سوخو۲۵ اِس‌اِم (Su-25SM) مازاد نیروی هوایی روسیه را خرید.
از سوی دیگر، مقامات عراقی به ایران سفر کردند و از مقامات رژیم جمهوری اسلامی تقاضا کردند در شرایطی که دولت آمریکا به رهبری باراک اوباما آن‌ها را در جنگ با داعش تنها گذاشته است، جنگنده‌های عراقی پناهنده شده به ایران در سال ۱۳۶۹ را بازگرداند. در این راستا، دو طرف به توافق رسیدند تا تمامی سوخو۲۵های عملیاتی نیروی هوافضای سپاه پاسداران شامل سه فروند نمونه آموزشی سوخو۲۵یوبی‌کِی و پنج فروند نمونه تک کابینه و رزمی سوخو۲۵کِی بودند را به این نیرو واگذار کنند. در ادامه، گروهی از خلبانان سابق سوخو۲۵ نیروی هوایی عراق هم به ایران اعزام شدند و استادخلبان‌ها سوخو۲۵ نیروی هوافضای سپاه در یک مدت زمان کوتاه ۱۲ روزه در فرودگاه بین‌المللی شیراز و سپس فرودگاه ایلام آن‌ها را آموزش دادند.
سرانجام، دو فروند نخست از سوخو۲۵ های عراقی (دو فروند سوخو۲۵ تک کابین با شماره‌های ۲۴۵۱-۱۵ و ۲۴۵۶-۱۵) به همراه دو خلبان ایرانی و یک سوخو۲۵ دوکابینه آموزشی با شماره ۲۴۵۸-۱۵ در تاریخ ۱۰ تیر ۱۳۹۳ از طریق فرودگاه ایلام به پایگاه هوایی الرشید در بغداد منتقل شدند. چند روز پس از آن، دو سوخو۲۵ تک کابینه دیگر به شماره‌های ۲۴۵۴-۱۵ و ۲۴۵۵-۱۵ به همراه یک سوخو۲۵ دوکابینه دیگر به شماره ۲۴۵۷-۱۵ به عراق تحویل داده شدند.
در فروردین سال ۱۳۹۴، آخرین و سومین سوخو۲۵ دوکابینه نیروی هوافضای سپاه با شماره ۲۴۵۹-۱۵ به عراق تحویل شد و پس از آن، آخرین سوخو۲۵کِی تک کابینه با شماره ۲۴۵۰-۱۵ نیز پس از پایان تعمیر اساسی در تاسیسات پارس اوییشن در فرودگاه مهرآباد تهران، در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۹۴ به عراق منتقل شد. در روز انتقال، دو فروند جنگنده رهگیر میگ۲۹بی (MiG-29B) نیروی هوایی ارتش ایران متعلق به گردان۱۱ شکاری تاکتیکی از پایگاه یکم شکاری تاکتیکی این هواپیما را تا غرب کشور و پس از آن دو فروند اف-۴ ئی فانتوم۲ از پایگاه سوم شکاری تاکتیکی این جنگنده را تا مقصدش یعنی پایگاه هوایی الرشید در بغداد همراهی (اسکورت) کردند.
با وجود فشارهای دولت آمریکا بر نیروی هوایی عراق برای ممانعت از همکاری آن با ایران، در سال ۱۳۹۴، این نیرو یکی از جنگنده‌های سوخو۲۵ خود با شماره ۲۵۱۹ را که به علت برخورد موشک دوش پرتاب شلیک شده داعش در منطقه موصل دچار آسیب شدید شده و در پایگاه هوایی بلد در شمال بغداد فرود اضطراری کرده بود، برای بازسازی و تعمیر به ایران اعزام کرد. این جنگنده را یک فروند هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین۷۶تی‌دی (Il-76TD) نیروی هوافضای سپاه به فرودگاه مهرآباد منتقل کرد و پس از یک سال بازسازی در مرکز خدمات هوایی پارس اوییشن سپاه و با موفقیت گذراندن آزمون‌های پروازی پس از آن، در سال۱۳۹۶ به نیروی هوایی عراق بازگردانده شد.
در حال حاضر نیروی هوایی عراق در اسکادران خود ۲۳ فروند جنگنده سوخو۲۵ دارد که سه فروند، دو کابینه آموزشی و ۲۰ فروند تک کابینه رزمی‌اند. هر سه فروند هواپیمای آموزشی به همراه پنج فروند از هواپیماهای تک کابین پیش‌تر متعلق به نیروی هوافضای سپاه بودند. از میان ۱۵ فروند تک کابینه باقیمانده، پنج فروند پیش‌تر به نیروی هوایی روسیه تعلق داشتند که در سال ۱۳۹۳ خریداری شدند و ۱۰ فروند متعلق به نیروی هوایی بلاروس بودند که در سال ۱۳۹۴ خریداری و پس از تعمیر اساسی در مرکز تعمیرات هواپیمای ۵۵۸ بلاروس، به عراق تحویل شدند.
جنگنده‌های سوخو۲۵ سابق نیروی هوافضای سپاه به نخستین جنگنده‌های نیروی هوایی عراق پس از سقوط دولت بعثی عراق تبدیل شدند و تا پایان سال۲۰۱۷ میلادی و در میان تمامی هواپیماهای رزمی نیروی هوایی عراق، به همراه پنج فروند سوخو۲۵ سابق نیروی هوایی روسیه و ۱۰ فروند سوخو۲۵ بلاروسی بیشترین ماموریت رزمی برای بمباران داعش را انجام دادند؛ سه هزار و ۵۶۲ سورتی پرواز که در جریان آن هزاران بمب بر سر داعش ریخته شد و صدها پیکارجوی کشته شدند.
به دنبال ممانعت آمریکا از ادامه همکاری نیروی هوایی عراق با ایران، به خصوص نیروی هوافضای سپاه آن، پشتیبانی فنی سپاه پاسداران از جنگنده‌های سوخو۲۵ در سال ۱۳۹۷ متوقف شد و به دلیل کمبود بودجه و ناتوانی دولت عراق در پرداخت هزینه‌های تعمیر نگهداری این جنگنده‌ها، شمار سوخو۲۵های عملیاتی اسکادران ۱۰۹ در سال گذشته به پنج فروند کاهش یافت. مشخص نیست با روی کارآمدن دولت جو بایدن، امکان دریافت کمک‌های فنی از شرکت پارس اَوییشن سپاه برای تعمیر اساسی سوخو۲۵های عراقی ممکن خواهد بود یا خیر.
