اقتصاد انرژی در روسیه

کشورها به‌ منظور توسعه ارتباطات و پایداری روابط خود از شیوه‌های مختلف استفاده می‌کنند، یکی از روش‌هایی که ولادیمیر پوتین سعی دارد تا با آن روابط خود را با دنیا مستحکم کند و در عمل راهکاری برای پرهزینه کردن تحریم‌ها است، استفاده از خطوط انتقال گاز است. با توجه‌ به ماهیتی که گاز دارد، در صورت احداث خط لوله انتقال گاز، آن کشور تا سال‌ها نسبت به مصرف گاز وابسته باقی می‌ماند. در صورتی‌ که خطوط انتقال گاز روسیه به هر کشوری برسد آن کشور تا سال‌ها در حوزه انرژی به روسیه وابسته می‌ماند. یکی از مصداق‌های عینی این پدیده را می‌توان در روابط روسیه و اتحادیه اروپا دید که در ادامه به آن می‌رسیم. بنا به داده‌های ارائه شده، روسیه در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۵ میلیارد دلار صادرات گاز داشته است که این عدد با توجه به کاهش قیمت سوخت در سال ۲۰۲۰ قابل درک است. در سال ۲۰۰۸ و با اوج‌گیری قیمت نفت صادرات گاز روسیه به نزدیکی ۷۰ میلیارد دلار رسیده بود، پیش‌بینی می‌شود با رشد قیمت گاز و نفت در سال ۲۰۲۱، رقم صادرات گاز نیز رشد چشمگیری داشته باشد. 

انتقال گاز روسیه به چین

در سال ۲۰۱۹ بود که خط انتقال گاز روسیه به چین با نام «قدرت سیبری» گشایش یافت. این خط لوله که قرارداد آن در سال ۲۰۱۴ میان گازپروم و شرکت ملی نفت چین امضا شد، ارزشی بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار (معادل کل تولید ناخالص داخلی ایران) تخمین زده می‌شود. تنها هزینه احداث این خط لوله ۵۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود که اگر این اتفاق در ایران رخ می‌داد، تا سال‌ها مشکل تامین منابع ایران برطرف می‌شد. بر اساس این طرح پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۲۲ یا ۲۰۲۳ سالانه ۳۸ میلیارد مترمکعب گاز از این طریق به چین صادر شود که معادل نزدیک به ۱۰ درصد از مصرف کل چین است. با توجه‌ به قیمت حدودی ۱۸۰ دلار به‌ ازای هر هزار مترمکعب گاز، این خط لوله سالانه نزدیک به هفت میلیارد دلار صادرات گاز به چین خواهد داشت.

انتقال گاز روسیه به اروپا

روسیه در سال‌های گذشته تلاش گسترده‌ای برای صادرات گاز خود به اروپا داشته است. میزان صادرات گاز روسیه در سال ۲۰۰۰ در حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بوده است که این عدد در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۹۹ میلیارد مترمکعب بوده است. در واقع در مدت ۲۰ سال صادرات گاز روسیه حدود ۵۳ درصد رشد داشته است. با توجه‌ به اینکه عمده صادرات گاز روسیه به اروپا بوده است، می‌توان این رشد صادرات را به اروپا دانست. در سال ۲۰۱۹ از مجموع ۱۹۹ میلیارد مترمکعب گاز صادرشده حدود ۱۵۳.۳ میلیارد مترمکعب سهم غرب اروپا و ترکیه بوده است و حدود ۴۵.۵ میلیارد مترمکعب سهم اروپای شرقی و مرکزی بوده است. با تمام مشکلاتی که روسیه در مدت اخیر با اروپا داشته و تحت تحریم‌های گسترده آمریکا و اتحادیه اروپا قرار گرفته است، صادرات گاز روسیه به اروپا نه‌تنها متوقف نشده است، بلکه رشد چشمگیری نیز داشته است.

شکست پروژه‌های انتقال گاز در ایران؛

انتقال گاز به هند و پاکستان

ایران با توجه‌ به اهمیت انتقال انرژی در تامین امنیت خود، پروژه‌های بزرگی را در ذهن داشت که هیچگاه نتوانست از آن به‌ درستی استفاده کند. پروژه انتقال گاز به پاکستان با عنوان خط لوله صلح با توجه‌ به اینکه ایران بخش مهمی از فرایند انتقال و لوله‌گذاری را انجام داده بود، شکست خورد. هندوستان عامل کناره‌گیری خود از این طرح را فشار آمریکا عنوان کرد، پاکستان نیز به بهانه عدم تامین منابع مالی نتوانست به تعهدات خود پایبند باشد و در عمل این پروژه با تمام آرزوهای بزرگی که برای کشورمان داشت شکست خورد. به نظر می‌رسد در این بخش روسیه توانست از تحریم‌ها و ضعف ایران استفاده کند و با پاکستان به‌ منظور تامین انرژی قراردادی امضا کند. بنا به این قرارداد خط لوله ۱۱۰۰ کیلومتری گاز مایع از روسیه به سمت پاکستان احداث می‌شود.  

انتقال گاز به اروپا

خط لوله پارس به‌ منظور انتقال گاز ایران از طریق ترکیه به اروپا است که هدف از اجرای آن انتقال روزانه ۱۱۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی تولیدشده در پنج فاز ۲۰ تا ۲۴ میدان پارس جنوبی به اروپا بود که به نظر شکست‌خورده است. البته به تازگی معاون وزیر نفت اشاراتی به صادرات گاز ایران به اروپا داشته است که به نظر با واقعیت فاصله طولانی دارد. در واقع روسیه جای خالی ایران در این بخش را پر می‌کند.

اقتصاد توسعه یا معیشت

کشورهای دنیا به دو شیوه اقتصاد خود را مدیریت می‌کنند: شیوه اول که راهکار ایران، کره شمالی و کوبا است، اقتصاد خود را نه بر اساس مزیت‌های نسبی، بلکه بر اساس حداقل‌سازی وابستگی به کشورهای مختلف دنیا مدیریت می‌کند، شاید بتوان این را با کمی تغییر همان اقتصاد مقاومتی دانست.

در سمت دیگر، کشورهای دیگری همچون کره جنوبی، سنگاپور و بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان، اقتصاد خود را بر اساس مزیت‌های نسبی و تاکید بر آن مدیریت می‌کنند. کشورهای دنیا همچون روسیه و عربستان، با توسعه خطوط انتقال انرژی و وابسته کردن جهان به خود، سعی دارند آثار تحریم را تا حد ممکن بر خود کاهش دهند. در واقع این کشورها راهکار تحریم نشدن خود را توسعه ارتباطات می‌دانند.

آیا راهی برای نجات ایران هست؟

با توجه‌ به سطح تنش‌های گسترده‌ای که ایران با آمریکا ایجاد کرده است، تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران وضع شده و این شاید دلیل اصلی عدم اجرای هیچ پروژه‌ بین‌المللی از سمت ایران باشد. در واقع در سطح بین‌المللی خطر کارکردن با ایران بسیار بالا است، از این‌ رو بسیاری از پروژه‌های انتقال گاز و انرژی ایران که می‌توانست تضمین عدم تحریم‌پذیری ایران باشد، شکست‌ خورده و روسیه در حال پر کردن جای ایران در اروپا و پاکستان است. روسیه در زمینه انرژی رقیب ایران بوده و از فرصت تحریم‌ها علیه ایران نهایت استفاده را کرده است. به نظر می‌رسد ادامه روند کنونی به بسته شدن بیشتر ایران و جداشدن او از جامعه بین‌المللی برسد و اگر ایران نتواند ارتباطات خود را با جهان گسترش دهد، تحریم شدن ایران بیش‌ازپیش ساده شده و در عمل ایران به کشوری پرت افتاده از جهان تبدیل می‌شود.