باستان‌شناسان و مورخان محلی در اوکراین، مخفیگاه‌های زیر‌زمینی در سیستم فاضلاب شهر «لِویو» کشف کرده‌اند که گفته می‌شود مخفیگاه یهودیان در جریان اشغال آلمان نازی در جنگ جهانی دوم بوده است.

این نخستین اشاره مستند به این مخفیگاه است که در کتابی به تالیف پدر و دختر، اینانسی و کریستینا چیگِر، آمده است. این دو در سال‌های ۱۹۴۰ از چنگال نازی‌ها در یک محله یهودی‌نشین گریختند. اشاره مولفان کتاب به این مخفیگاه، «هانا تیچکا»، مورخ محلی را ترغیب کرد سرنخ این تونل زیرزمینی را که به یهودیان کمک کرده بود تا از هولوکاست جان سالم به در ببرند، به دست بیاورد. 

خانواده «چیگر» در میان معدود یهودیانی بودند که با کندن این تونل در سیستم فاضلاب شهر و پنهان شدن در آن در سال‌های ۱۹۴۳-۱۹۴۴ از کشتار جمعی نازی‌ها در امان ماندند. بنا به آمارهای رسمی، بیش از ۱۰۰ هزار نفر ـ حدود یک سوم جمعیت آن زمان شهر ـ در جریان یکی از گسترده‌ترین جنایات انسانی هولوکاست به دست نازی‌ها کشته شدند.

خانم تیچکا با کمک کتاب چیگرها و حفارهای محلی به تازگی موفق شد محل دقیق این مخفیگاه را پیدا کند. خانواده چیگر تحت استیصالی که در آن قرار داشتند، دیوار سیمانی فاضلاب به قطر ۹۰ سانتیمتر را از جا کنده و زیر آن تونلی به طول هفت متر حفر کردند که آن‌ را از پادگان محل اسارت یهودیان به لوله‌های فاضلاب شهر متصل می‌کرد. 

خانم تیچکا به خبرگزاری رویترز گفت: «آن‌ها باید در سکوت کار می‌کردند تا نازی‌ها متوجه عملیاتشان از زیرزمین پادگان نشوند. یهودیان از چکشی که دورش پارچه پیچیده بود استفاده می‌کردند.»

از ۲۱ نفری که به مخفیگاه فاضلاب گریختند تنها ۱۰ نفر زنده ماندند. یکی از آن‌ها «هالینا ویند پرستون» بیست و چند ساله بود. پسر او، دیوید لی پرستون، می‌گوید شرایط زندگی طولانی‌مدت در آن تونل سیاه برای زنده ماندن مناسب نبود.

برخی از اعضای گروه به‌رغم خطر دستگیری از جانب نازی‌ها این شرایط را طاقت نیاورده و تونل را ترک کردند. 

آقای پرستون می‌گوید اعضای گروه مجبور شده بودند نوزاد یک زن را خفه کنند زیرا نگران آن بودند که صدای گریه او مخفیگاهشان را به افسران نازی نشان دهد. همسر این زن هنگامی که برای پیدا کردن آب آشامیدنی برای خانواده‌اش رفته بود، بازداشت شد.

در این تونل خانم تیچکا و تیمش وسایلی یافتند که به گمان آن‌ها خانواده‌های فراری استفاده می‌کردند. از جمله چند بشقاب زنگ‌زده، یک نِی برای آشامیدن آب و کاربید (نوعی زغال) که ظاهرا برای روشن کردن فانوس‌های داخل تونل به کار می‌رفته است. 

روز چهارشنبه اوکراین هشتادمین سالگرد کشتار جمعی غیرنظامیان «بابین یار» در «کی‌یف» را به یاد می‌آورد. در این فاجعه تنها در مدت دو روز حدود ۳۴ هزار نفر در جریان یکی از گسترده‌ترین کشتارهای یهودیان به قتل رسیدند. در تمام مدت جنگ جهانی دوم، کشتارهای جمعی دیگری نیز در این محل به وقوع پیوست.

سازماندهندگان مراسم برای یادآوری این واقعه و جلب بازدیدکننده به آگهی در «تیندر» اوکراین، آثار هنری مدرن و بازی‌های کامپیوتری متوسل شده‌اند. به گفته نشریه نیویورک تایمز، در یک آگهی آمده است که «تراژدی بابین یار را لمس کنید».

قرار است ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، روز چهارشنبه از یک اثر هنری مدرن در بابین یار پرده‌برداری کند.