خون آمریکایی‌ها مانع بازگشایی سفارت ایران در کانادا

در آستانه هفتمین سالگرد قطع رابطه کانادا با ایران، یک ویدیو در فضای مجازی فارسی‌زبان دست بدست می‌شود: خانواده‌ها، از جمله زنان با حجاب، در صف نذری محرم تورنتو ایستاده‌اند و دو زن به زبان فارسی به آنان می‌تازند و آنان را طرفدار جمهوری اسلامی ایران می‌خوانند.

این ویدیو تصویری از جامعه امروز ایرانی‌تبارهای کاناداست: چند دسته‌اند و بر سر ‌مباحثی همچون مذهب مقابل همدیگر قرار می‌گیرند. آمارهای دولتی می‌گویند بیش از یکصدهزار نفر و تخمین‌های ساکنان محلی خبر از دست‌کم ۴۰۰هزار مهاجر ایرانی‌تبار در کانادا می‌دهد. اغلب آنان در زمان سنجش ثبت‌احوال، الزاما نمی‌گویند به فارسی در خانه صحبت می‌کنند و برای همین در فهرست ایرانیان قرار نمی‌گیرند.

تعداد دقیق ایرانیان ساکن کانادا هرچه باشد، تنها ۱۵هزار و ۷۸۱ نفرشان دعوت بیژن احمدی از «کنگره ایرانیان کانادا» را قبول کردند و «طومار اینترنتی (پتیشن)»‌ سال گذشته او را امضا کردند. ایرانی‌تبارهای کانادا از پارلمان خواسته بودند تا سفارت ایران در کانادا دوباره باز شود تا کارهایشان راه بیافتد.

هم‌اکنون، ایرانی‌تبارها برای کارهای اداری بایستی سراغ دفتر حفاظت منافع ایران در واشنگتنِ آمریکا بروند. از امسال البته، سوئیس رابط ایران و کانادا است، اما فقط در گفتگوهای دولتی و مباحث دیپلماتیک چنین رابطه‌ای را برقرار می‌کند.

چند روز پیش از ضبط ویدیوی جنجالی نذری تورنتو، دولت پاسخ خود به طومار ایرانی‌تبارها را داد و مشخصا گفت که «تا زمانی که مریم ممبینی اجازه خروج از ایران را ندارد، هرگونه مذاکره با ایران مشروط به بازگشت او خواهد بود».

ممبینی، همسر کاووس سیدامامی است. خانواده سیدامامی در ونکوور، در غرب کانادا زندگی می‌کردند. سیدامامی از فعالان محیط‌زیست در تهران بازداشت شد و در زندان به‌طرز مشکوکی درگذشت.

مقامات ایرانی می‌گویند سیدامامی خودکشی کرده، اما دیگر تحلیل‌گران حدس می‌زنند که او تحت‌تاثیر داروهای مختص بازجویی و فشار انفرادی، جان باخته است. حالا مقامات ایرانی به همسر او اجازه بازگشت به کانادا را نمی‌دهند تا به فرزندانش ملحق شود.  

بعد تمامی این‌ها، هفت سال پیش چه شد که دولت محافظه‌کار استیفن هارپر سفارت ایران را تعطیل کرد و روابط دو کشور را قطع کرد؟ چرا دولت لیبرال جاستین ترودو شعار بازگشایی رابطه با ایران را داد اما کاری در این مورد انجام نشد؟

قطع رابطه به اسم مبارزه با سرمایه‌گذران تروریسم

کانادا از ۲۰۰۳ میلادی، چه در دولت محافظه‌کار و چه در دولت لیبرال، هر سال پرونده ایران را به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد می‌برد و بدین‌شکل هر سال قطعنامه علیه وضعیت حقوق بشر ایران تصویب می‌شود اما روابط دو کشور در سپتامبر ۲۰۱۲ به سرعت تیره شد.

دولت کانادا در سپتامبر هفت سال پیش، به‌دنبال آنکه سپاه قدس را در فهرست گروه‌های تروریستی این کشور وارد کرد، گفت جمهوری اسلامی ایران حامی تروریسم است. سپس دولت هارپر سفارت ایران را تعطیل کرد و دیپلمات‌های ایرانی از کانادا اخراج شدند.

در زمان تعطیلی سفارت، مقامات کانادایی همچنین گفتند که ایران در موضوع برنامه هسته‌ای خود با سازمان ملل همکاری نمی‌کند و همچنین از سیاست‌های داخلی این کشور، از جمله در موضوع حقوق بشر انتقاد کردند. تحلیل‌گران در آن زمان، از همکاری‌های ایران و دولت بشار اسد در سوریه هم به‌عنوان یکی دیگر از دلایل قطع روابط دو کشور نام بردند.

این نخستین مرتبه نبود که روابط دو کشور قطع می‌شد. سفارت کانادا در گذر انقلاب ۱۳۵۷ باز باقی ماند، اما در سال ۱۹۸۰، سفارت کانادا در تهران تعطیل شد، چون به شش نفر از کارکنان سفارت آمریکا، پس از تسخیر آن سفارتخانه توسط انقلابیون، پناه داده بود.

روابط دو کشور ده سال در هاله‌ای از تردید باقی ماند تا سپس در ۱۹۸۸ و در پایان جنگ ایران و عراق، نیروهای نظامی حافظ صلح کانادا همراه دیگر نیروهای سازمان ملل در مرز دو کشور مستقر شدند و در ۱۹۹۰ میلادی، کانادا سفیر به تهران فرستاد.

آنچه گره روابط دو کشور را در ۲۰۱۲ میلادی کور کرد، تصویب قانون «عدالت برای قربانیان تروریسم» بود. قانونی که به دولت کانادا اجازه می‌دهد تا حامیان مالی و معنوی گروه‌های تروریستی را شناسایی و سپس آن‌ها را مجازات کند. این قانون می‌گوید این حامیان، ریشه‌های شکل‌گیری حمله‌های تروریستی‌اند و اگر آن حامی آن نباشند، این حمله‌ها با این شدت انجام نخواهند گرفت. 

کانادا مانند دولت ترامپ، سپاه پاسداران را وارد فهرست گروه‌های تروریستی خود نکرده است، اما در فهرست گروه‌های تروریستی کانادا، در کنار نام سپاه قدس، نام حزب‌الله لبنان و حماس در کنار چند گروه دیگر فلسطینی دیده می‌شود که جمهوری اسلامی ایران حمایتش از آن‌ها را پنهان نگه نمی‌دارد.

این گروه‌ها مسئول حملات مختلف تروریستی علیه آمریکایی‌ها عنوان شده‌اند. حملاتی که کانادا حالا جمهوری اسلامی ایران را حامی‌شان می‌شناسد. از جمله بمب‌گذاری سال ۱۹۸۳ در شهر بیروت، پایتخت لبنان که در پی آن ۳۰۷ نفر از جمله ۲۴۱ سرباز آمریکایی و ۵۸ سرباز فرانسوی کشته شدند.

از غرامت میلیارد دلاری تا زندانیان دو تابعیتی

وقتی چندین پرونده درخواست غرامت از ایران، از دادگاه‌های آمریکا راهی دادگاه عالی اونتاریو شدند، ایران وکیل به صحن دادگاه نفرستاد. این دادگاه درنهایت، احکام دادگاه‌های پیشین را تایید کرد و با استناد به قانون «عدالت برای قربانیان تروریست»، ایران را به پرداخت بیش از ۷/۱ میلیارد دلار غرامت محکوم کرد.

ایران وکیل به دادگاه استیناف فرستاد اما آن دادگاه با تایید حکم دادگاه عالی، ایران علاوه بر غرامت پیشین، به پرداخت هزینه‌های دادگاه‌ها هم محکوم کرد.

سپس تنها هفت میلیون دلار دارایی موجود این کشور به حکم یک قاضی اونتاریو، به یک کانادایی که در بمب‌گذاری انتحاری در شهر بیت‌المقدس به سال ۱۹۹۷ میلادی مجروح شده بود و خانواده‌های دو آمریکایی که در بیروت دزیده شده بودند، پرداخت شد.

در کنار حمایت ایران از گروه‌هایی که تروریستی محسوب می‌شوند، موضوع بازداشت شهروندان دوتابعیتی ایرانی نیز در پرونده رابطه دو کشور مطرح است. از جمله پرونده کاووس سیدامامی که سال گذشته در زندان اوین جان باخت و زهرا کاظمی در تیر ماه ۱۳۸۲ در زمان بازجویی‌ در همین زندان کشته شد.

آنکه برای همیشه رفت و آنکه نمی‌تواند برگردد

دولت کانادا به ساکنین این کشور توصیه می‌کند به ایران سفر نکنند، هرچند درنهایت انتخاب رفتن یا نرفتن به ایران با خود آن‌هاست. وزارت خارجه کانادا می‌گوید کانادایی‌ها، «بخصوص کانادایی‌-ایرانی‌ها، در خطر این قرار دارند که در تهران بازداشت شوند، بازجویی شده و سپس به زندان بیافتند».

بازداشت‌ها و ممنوع‌الخروجی‌ها، به چهره‌های سیاسی محدود نمی‌شود. پرویز تناولی، مجسمه‌ساز و محمد رحمانیان، کارگردان تئاتر، هر دو اخیرا با حکم «ممنوع‌الخروجی» از ایران روبه‌‌رو شدند.

هما هودفر، چهره برجسته مطالعات زنان کانادا، پس از آنکه با واسطه‌گری سلطان عمان از زندان اوین آزاد و به کانادا بازگشت، به شبکه سی‌بی‌سی کانادا گفت: «بازجویم گفته بود جنازه‌ات را به کانادا پس خواهیم فرستاد».

حسین درخشان و حمید قاسمی‌شال، هر دو از زندان آزاد شدند و سپس به آمریکا و کانادا رفتند. سعید ملک‌پور، برای سر زدن به پدر بیمارش به ایران برگشته بود که بازداشت شد و زیر شکنجه، اعتراف اجباری کرد. او امسال پس از ۱۱ سال حبس بدون مرخصی، اجازه یافت تا برای چند روز از زندان اوین خارج شود و سپس به کانادا برگشت.

 انگار یک نام می‌آید و نام دیگری حبس می‌شود

مریم ممبینی، دو مرتبه به هنگام یورش نیروهای امنیتی از هوش رفت و راهی بیمارستان شد. پسرانش به کانادا برگشته‌اند و حالا دولت کانادا می‌گوید تا او به خانه‌اش در ونکوور برنگردد، حرفی از مذاکره با ایران برای بازگشایی روابط نخواهد بود.

انتخابات پارلمانی کانادا ماه اکتبر یعنی حدود هفت هفته دیگر برگزار خواهد شد. پنج سال پیش، حزب لیبرال به رهبری جاستین ترودو، در کمپین انتخاباتی از نظر مثبت این حزب به بازگشایی روابط ایران گفت، اما ترودو قولی در این زمینه نداد.

امسال، جامعه ایرانی تحت‌تاثیر فضای داخلی ایران، چند دسته است. حتی با صف نذری همدیگر هم با نگاهی غضبناک می‌نگرند. نامزدهای ایرانی‌تبار امسال هم از شرق تا غرب کانادا، از احزاب مختلف نامزد انتخابات پارلمانی شده‌اند، اما هیچ‌کدام هنوز حرفی جدی از بازگشت رابطه با ایران نزده‌اند و این گره کور، هنوز معلوم نیست چگونه قرار است باز شود.