بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه روز سه‌شنبه ۹ نوامبر از شیخ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی که در راس هیئتی بلندپایه وارد دمشق شده بود؛ استقبال کرد. شیخ عبدالله برجسته‌ترین مقام اماراتی است که از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ به این کشور سفر می‌کند.

هرچند امارات متحده عربی در گذشته از جناح‌های مخالف سوری که در تلاش برای سرنگونی رئیس‌جمهوری سوریه هستند؛ حمایت می‌کرد، اما اکنون در خط مقدم تلاش‌ برای عادی‌سازی روابط با دولت سوریه است. امارات متحده عربی در اوایل سال جاری خواستار پذیرش دوباره سوریه در اتحادیه عرب شد و سه سال پیش سفارت خود را در مشق بازگشایی کرد.

با این‌که ایالات‌متحده قصد دارد تا زمان پایان یافتن جنگ داخلی در سوریه از تلاش‌هایی که برای عادی‌سازی روابط با دولت بشار اسد جریان دارد، حمایت ‌نکند، اما در سال‌های اخیر برخی از کشورها ازجمله اردن و شماری از کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس با توجه به تشدید نگرانی‌ها نسبت به تاثیر جایگزین منطقه‌ای از سوی کشورهای مانند ایران و ترکیه درصدد احیای روابط با رئیس‌جمهوری سوریه شده‌اند. از سوی دیگر، اردن و سوریه نیز روابط خود را به‌طور رسمی از سرگرفته اند.

پس از ده سال اختلاف میان دو کشور به‌دلیل حمایت ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن از مخالفان بشار اسد در جنگ داخلی سوریه، دو کشور همسایه اخیرا اعلام کرده‌اند که هدف‌شان عادی‌سازی روابط است. در نتیجه  قرار است به‌زودی مرزهای سوریه و اردن به‌طور کامل به روی تجارت باز شود، پروازها بین امان و دمشق آغاز شود و دو کشور همکاری‌های خود را در بخش‌های مختلف ازجمله امنیت و مدیریت آب از سرگیرند.

البته آشتی بین اردن و سوریه یک اقدام ناگهانی و دور از انتظار نیست، زیرا کاهش تنش میان دو کشور به سود برنامه‌ها و طرح‌های داخلی و بین‌المللی رهبران هر دو کشور است. افزون براین‌که گسترش روابط عمدتا ناشی از عمل‌گرایی و مصلحت‌اندیشی است و این روند با ماهیت تاریخی روابط اردن و سوریه مطابقت و همسویی دارد. تردیدی نیست که روابط بسیاری از کشورها در برخی از موارد ممکن است به دلیل تغییر در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی با فراز و نشیب همراه ‌شود، اما با توجه به اهمیتی که سوریه و اردن برای یکدیگر دارند، واقع‌گرایی همواره بر تنش‌های بین دو کشور چیره می‌شود. حتی در سال‌های تنش و درگیری، اردن برخلاف بسیاری از کشورهای عربی مخالفت شدیدی با بشار اسد نداشت و سفارت خود در دمشق را تعطیل نکرد و تنها به کاهش شمار کارمندان آن بسنده کرد.

هرچند اردن میزبان مرکز عملیات نظامی علیه رژیم سوریه بود که آموزش و مسلح کردن برخی از گروه‌های مخالف اسد را انجام می داد، اما این کشور مرزهای خود را به‌خوبی کنترل کرد و برخلاف آنچه ترکیه در شمال انجام داد، به شورشیان اجازه نداد به هر اقدامی که می‌خواهند دست بزنند.

به همین ترتیب، بشار اسد نیز در خصومت با اردن محتاطانه عمل می‌کند و اردن هرگز مانند برخی دیگر از دشمنان دمشق همچون ترکیه، اسرائیل و ایالات‌متحده مورد انتقاد شدید قرار نگرفت. به نظر می‌رسد که دولت‌های سوریه و اردن، اهمیت روابط متقابل و تاریخی دو کشور همسایه را درک می‌کنند و همواره سعی دارند از رسیدن آسیب‌های جبران‌ناپذیر به این روابط جلوگیری کنند.

با آن‌که استعمار بریتانیا و فرانسه منطقه را به کشورهای مستقل و جداگانه تقسیم کرد، اما روابط خانوادگی و قبیله‌ای در سراسر نوار مرزی میان اردن و سوریه، به‌ویژه در اطراف منطقه حوران هم‌چنان در حال گسترش است. درواقع، پس از آغاز جنگ در سوریه، ساکنان منطقه حوران نخستین پناهجویان سوری بودند که برای یافتن سرپناه نزد وابستگان و خویشان خود به اردن رفتند. هم‌چنین پیوندهای خانوادگی در گسترش روابط تجاری میان دو کشور نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه براین‌ سوریه زمینه دسترسی اردن به دریای مدیترانه و کشورهای اروپایی را از طریق مرزهای زمینی فراهم می‌کند و اردن به‌عنوان مسیر دسترسی سوریه به دریای سرخ و راه‌های زمینی به کشورهای حوزه خلیج‌فارس به شمار می‌رود.

علی‌رغم نزدیکی و همگرایی فرهنگی و اقتصادی بین اردن و سوریه، اختلاف های سیاسی در موارد بسیاری منجر به وقوع تنش میان دو کشور شده است. از سال ۱۹۶۳ سوریه برخلاف دولت پادشاهی اردن هاشمی متحد با غرب، توسط حزب چپ‌گرای بعث که مخالف با غرب است، اداره می‌شود. این دو کشور همسایه برای سال‌های متمادی در دو جبهه متقابل جنگ سرد بودند و متحدان منطقه‌ای متفاوتی داشتند. در سال ۱۹۷۰ سوریه برای حمایت از یاسر عرفات، در اردن مداخله کرد، درحالی‌که جنگجویان وابسته به یاسرعرفات جنگ داخلی را علیه دولت هاشمی آغاز کرده بودند. سال‌ها بعد، اردن از مبارزان اخوان‌المسلمین که در تلاش برای سرنگونی رژیم بعث سوریه بودند، حمایت کرد. بااین‌حال، اردن و سوریه همواره سعی دارند علی‌رغم روابط متشنج و به‌محض این‌که منافع دو کشور ایجاب کند، از رویارویی و درگیری مستقیم بپرهیزند و در حال حاضر نیز دو کشور بر اساس همین اصل مهم در تلاش برای ازسرگیری روابط شده‌اند.

شکی نیست که اردن متقاعد شده است که کارزار سرنگونی بشار اسد شکست خورده است و به همین دلیل در تلاش برای کاهش تاثیرات مستقیم روابط متشنج با سوریه بر اقتصاد شکننده اردن است؛ به‌ویژه این‌که بیش از ۶۵۰ هزار پناهجوی سوری در اردن به سر می‌برند. پادشاه اردن امیدوار است کاهش تنش با بشار اسد مسیرهای تجاری را باز کند و جنوب سوریه به ثبات بیشتری برسد و زمینه بازگشت برخی از پناه‌جویان سوری به کشور فراهم شود. ملک عبدالله دوم، با موافقت به ازسرگیری پروازها بین اردن و سوریه و ترغیب واشینگتن به دور نگه‌داشتن اردن از تحریم‌های شدید «سزار» علیه رژیم سوریه، منافع مالی اردن را در تعامل کشورهای خارجی با سوریه  می‌بیند.

علاوه بر آن، پادشاه اردن سعی دارد ازنظر سیاست جغرافیایی نیز آماده تعامل باشد. با عقب‌نشینی واشینگتن، اردن باید برای تضمین صلح و ثبات در کشور راه‌های دیگری را جستجو کند. اردن امیدوار است که داشتن رابطه با رژیم اسد نقش این کشور را در سوریه برای مقابله با تهدیدهای احتمالی در منطقه افزایش دهد؛ به‌ویژه با توجه به این‌که حضور نیروهای جمهوری اسلامی ایران و متحدان آن در نزدیکی مرز با اسرائیل ممکن است هرلحظه آتش جنگ ناخواسته را شعله‌ور کند. افزون براین‌که رئیس‌جمهوری سوریه نیز از پیامدهای مثبت برقراری روابط با اردن بهره‌مند می‌شود.

البته ازسرگیری دادوستدهای تجاری و ارائه کمک به اردن برای عبور از چالش‌های ناشی از تحریم‌های «سزار» می‌تواند برای اقتصاد سوریه نیز به‌نوعی مفید واقع شود. مهم‌تر از همه، دستیابی سوریه به منافع سیاسی-جغرافیایی است؛ به‌ویژه این‌که دمشق برای برقراری روابط با اردن، نه از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و نه چیزی را از دست داده است.

بدین ترتیب، ممکن است عادی‌سازی روابط سوریه با امارات متحده عربی و اردن، سرآغازی برای آشتی با همه کشورهای خاورمیانه باشد و مسیر بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را هموار کند و در نتیجه کمک‌هایی که برای بازسازی سوریه در نظر گرفته شده است به این کشور که جنگ آن را به ویرانه تبدیل کرده است، سرازیر شود.