آمار رو به افزایش خودکشی جوانان ایرانی

«مرگ را از نزدیک تجربه کردم، به‌یک‌باره وارد زندگی‌ام شد و به‌طور واقعی درک کردم مردن یعنی چه. مردن به معنی تمام. به معنی غایت کلمه. و نیستی. راستش خواهرم که خودکشی کرد، دنیایی که تا آن لحظه در من وجود داشت، یک‌هویی در من ایستاد و تمام حواسم را که تا آن لحظه باهاش زندگی می‌کردم، با آن حیات داشتم، از بین رفت. انگار که گم شده بودم. انگار که هیچ‌ چیزی نمی‌توانست مرا به زندگی وصل کند».

نیما می‌گوید تاثیری که خودکشی یک عضو نزدیک خانواده یا یک دوست بر انسان می‌گذارد، «نوعی خشونت اجتماعی است» و اکنون هم به‌رغم گذشت زمان، تاثیرهای آن هنوز «یک مرتبه می‌آید» و او را «از پا می‌اندازد». خواهر او، یکی از نزدیک به یک‌صد هزار نفری بود که هر سال در ایران دست به خودکشی می‌زنند؛ البته بیشتر آنان زنده می‌مانند. خودکشی خواهر نیما ولی موفق بود. خواهر نیما، در گروه سنی ۱۵ تا ۳۴ سال قرار داشت. سال گذشته، نزدیک به ۷۵ درصد اقدام‌ به خودکشی‌ در ایران به همین گروه سنی تعلق داشته است. خواهر او یک زن بود. در ایران، بیشترین آمار خودکشی، مربوط به زنان است.

آمارهای ایران مشخصا بر این که هر سال چه تعدادی از جوانان و نوجوانان ایرانی در اثر خودکشی جان می‌بازند، انگشت نمی‌گذارد. آمارسازمان بهداشت جهانیاما می‌گوید که هر سال، نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر در جهان با «خودکشی» خواهند مرد. آمار این سازمان همچنین می‌گوید که خودکشی، دومین علت مرگ افراد ۱۵ تا ۲۹ ساله در جهان است و ۷۹ درصد خودکشی‌ها در جوامع فقیرتر یا در حال توسعه رخ می‌دهد. 

خودکشی‌های جهان بیش از هر چیز دیگر، با خوردن سموم کشاورزی، دار زدن و خودسوزی انجام می‌گیرند. هر ۴۰ ثانیه، یک نفر در دنیا از خودکشی می‌میرد. تا اینجای این گزارش را که خوانده‌اید، یک یا دو نفر در اثر خودکشی جان باخته‌اند. این روزها حتی عجیب نیست که خبر خودکشی یک کاربر دیگر توییتر، یا عضوی از خانواده یک آشنا در فضای مجازی، به‌چشم بخورد. 

سازمان جهانی بهداشت، روز دهم سپتامبر، برابر با ۱۹ شهریور را «روز جهانی پیش‌گیری از خودکشی» نامیده است. امسال این روز مقارن با عاشورا است. 

در آستانه این روز، مریم عباسی‌نژاد، مسئول برنامه «پیشگری از خودکشی» وزارت بهداشت ایران، گفت که در سال ۱۳۹۷ و باری دیگر، نزدیک به ۱۰۰هزار خودکشی در کشور ثبت شده است. او همچنین گفت که آمار خودکشی در غرب کشور بیشتر است. بیشترین آمار خودکشی در استان سیستان و بلوچستان، سپس در خراسان جنوبی است. خودکشی در زنان بیشتر از مردان است، و پیش‌بینی شده است که هر سال پنج درصد بر تعداد خودکشی‌ها افزوده شود.

می‌توان حدس زد که در روز عاشورا، رسانه‌های داخلی ایران از خودکشی چندان صحبت نکنند و بیشتر متمرکز عزاداری‌ها باشند. همچنین در رسانه‌ها، چه فارسی و چه غیر فارسی، به عوامل موثر در افزایش نرخ خودکشی جوانان و نوجوانان، کمتر اشاره می‌شود. 

در کشورهای غربی البته نگرانی از خودکشی در سایه دیگر نگرانی‌ها قرار گرفته است. به‌عنوان مثال، این نگرانی که اعتیاد به اینترنت و بازی‌های ویدیویی، باعث شده است که نوجوانان و جوانان کمتر دوست صمیمی داشته باشند، یا کمتر آمیزش جنسی داشته باشند، یا کمتر در واقعیت زندگی کنند. این در حالی است که پژوهش‌های سال‌های اخیر حاکی از آن است که فروپاشی ثبات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین، به افزایش نرخ خشونت‌های اجتماعی، خشم و نیز خودکشی منجر شده است.

بیایید از خودکشی حرف بزنیم و سوال بپرسیم

«یکی از مهمترین راه‌های جلوگیری از خودکشی، شکل دادن پیوندهای دوستی عمیق است». این را دکتر هوداد طلوعی، روان‌شناس بالینی مقیم لس‌آنجلس می‌گوید. او می‌افزاید: «افراد (به این دلیل) خودشان را نمی‌کشند که خواهان مرگ باشند، بلکه دست به خودکشی می‌زنند، چون راه دیگری برای خلاصی از درد و رنج‌شان پیدا نمی‌کنند و تحمل عذاب‌شان برایشان غیرممکن می‌شود».

در ایران، یک چهارم جمعیت کشور، در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال جای می‌گیرد و نزدیک به ۱۲ میلیون جوان مجرد در آن کشور وجود دارد. در کنار کاهش شمار ازدواج‌ها، از هر پنج مورد ازدواج در ایران، سه مورد به طلاق منجر می‌شود. مقامات ایرانی، رابطه صمیمی افراد را بیشتر در غالب ازدواج می‌سنجند. 

در مقابل، یک نظرسنجی می‌گوید که نسل جوان غربی، به‌گونه‌ای گسترده احساس تنهایی می‌کند. حدود ۷۰ درصد از جوانان اروپایی و آمریکای شمالی گفته‌اند که دست‌کم یک رفیق صمیمی دارند، با این حال، ۲۲ درصد آن‌ها می‌گویند، «هیچ دوست نزدیکی ندارند»، و ۲.۵ درصدشان گفته‌اند که «حتی یک نفر آشنا یا دوست هم ندارند». 

پژوهش‌های مختلف در این کشورها می‌گوید که جوان و نوجوان امروزی، به‌نسبت نسل‌های پدر و مادرها و پدربزرگ، مادربزرگ‌هایشان، کمتر آمیزش جنسی دارند و حتی کمتر سراغ مصرف موادمخدر می‌روند. یک آمار می‌گوید که در یک دهه گذشته، تعداد افراد زیر ۳۰ سال  که در گذر یک سال قبل از پرسش آمیزش جنسی نداشته‌اند، سه برابر شده است. در این نظرسنجی، مردان به نسبت زنان، کمتر سراغ آمیزش جنسی رفته‌اند. نسل جوان‌تر، حالا حتی کمتر از گذشته می‌خواهد با شریک زندگی‌اش در یک خانه زندگی کند؛ البته اگر شریکی بگیرد. 

در مقابل، نسل جوان و نوجوان، بیشتر وقت خود را با اینترنت یا بازی‌های ویدیویی می‌گذراند. 

امسال، اعتیاد به بازی‌های ویدیویی نیز به فهرست بیماری‌های سازمان بهداشت جهانی اضافه شد. اعتیاد به بازی‌های ویدیویی، تنهایی، افسردگی و خشونت همراه می‌آورد. اینترنت در کنار آن، نسل جدید را به انزوا سوق می‌دهد. برای این نسل، برآورده کردن نیازهای جنسی از طریق خودارضایی با تماشای پورنوگرافی در اینترنت یا تن دادن به رابطه جنسی سریع با کمک «اپ»‌های دوست‌یابی و آمیزش جنسی، بسیار ساده‌تر از آن است که رفیق یا معشوق و همراهی صمیمی برای خود بیابد. 

این در حالی است که پدران و مادران جوانان این نسل، بیشتر از گذشته آن‌ها را تحت‌نظر قرار داده‌اند و هر رفتار آن‌ها را دنبال می‌کنند. این والدین هم مثل صداوسیمای ایران، دنبال ریشه‌های خودکشی، یا افسردگی و اضطراب، یا سلامت روان نمی‌روند، مگر زمانی که دیگر خیلی دیر شده است.

طلوعی می‌گوید: «جامعه و خانواده‌ها باید یاد بگیرند تا درباره خودکشی سوال بپرسند. تصور اشتباهی وجود دارد که اگر از کسی درباره خودکشی سوال بکنیم، باعث می‌شویم تا به فکر خودکشی بیفتد. در صورتی که وقتی کسی را می‌بینید که افسرده است، دچار اضطراب شده، یا می‌دانید که با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند و حالش خوب نیست، به خودتان اجازه بدهید و از او بپرسید که آیا به خودکشی فکر می‌کند یا نه. این سوال حتی می‌تواند باعث التیام او باشد، چرا که متوجه می‌شود کسی درد و رنجش را فهمیده است».

هوای گرم‌تر یعنی خودکشی بیشتر

دنیای امروز، جهانی متفاوت از گذشته است و تمدن انسان وارد عصر گرمایش زمین شده است. پژوهشی که اخیرا در مجله نیچر منتشر شده است، حاکی از آن است که در هر ماه که دمای میانگین یک درجه بیشتر از سال پیش از آن شده است، آمار خودکشی نیز در مکزیک ۲.۱ درصد و در آمریکا ۷/۰ درصد بیشتر شده است. 

در ایران، آمارهای دولتی نشان می‌دهد که خودکشی، به‌خصوص در میان زنان، در استان‌هایی بیشتر دیده می‌شود که فقر و محرومیت در آن‌ها عمیق‌تر است. آمار بیکاری در جوانان این استان‌ها هم بالاتر از سطح میانگین است، اما در واقعیت، افسردگی، اضطراب، همچنین دیگر بیماری‌های مرتبط با سلامت روان و درنهایت اقدام به خودکشی، زن و مرد یا جنس سوم نمی‌شناسد. فقیر و غنی هم نمی‌شناسد. هر انسانی می‌تواند در شرایطی قرار بگیرد که خودکشی را راه‌حل نهایی زندگی‌اش بیابد. 

دنیای امروز، با تغییراتی رودررو است که از نحوه زندگی و فعالیت صنعتی انسان منشاء گرفته است. گرمایش زمین، شرایط آب‌وهوایی را متفاوت از گذشته ساخته است و رویدادهای شدید آب‌وهوایی، فقر را بیش از پیش گسترش می‌دهد؛ مانند سیل نوروزی امسال که به برخی از فقیرترین شهرهای ایران، بیشترین آسیب‌ها را زد.

آمارها می‌گویند که امسال هم نزدیک به ۱۰۰هزار نفر در ایران اقدام به خودکشی خواهند کرد. روایت‌های آنان و نیز خانواده‌هایشان، اغلب ناشنیده باقی می‌ماند. نیما، رودرروی خودکشی خواهرش، سراغ نوشتن و نقاشی رفت و نتیجه‌اش رمان گرافیکی «یکی از ما» شد. اما برای بسیاری دیگر، شرایط به‌گونه‌ای نیست که بتوانند آزادانه از آنچه شد، بگویند، یا برای اندوه و رنج خود، مفری در هنر، ادبیات، یا هر کار و اقدام دیگری بیابند. در چنین اوضاع و احوالی است که در روزهای گرم‌تر از گذشته، آدمی خشن‌تر می‌شود و در روزهای سردتر، افسرده‌تر، و شرایط آب‌وهوایی گذشته، دیگر پیش‌گوی شرایط آب‌وهوایی آینده نیست.