اولین شکست عمده انتخاباتی حزب عدالت و توسعه به رهبری رجیب طیب اردوغان هفته پیش در انتخابات شورا ها رقم خورد.  ائتلافی از احزاب مخالف برای نخستین بار مانع پیروزی حزب حاکم در چند کلان شهر ترکیه به شمول آنکارا و استانبول شدند. برای مخالفان اردوغان این پیروزی در نزدیک به دو دهه پسین بی سابقه بوده است. هرچند اکثریت شهرداری ها هنوز در اختیار حزب عدالت و توسعه است، شکست در استانبول و آنکارا به دلایل بسیاری می تواند زنگ خطری به حزب حاکم و روزنه امیدی به مخالفان این حزب باشد. نتایج انتخابات اخیر نشانی از یک تغییر در حال شکل گیری در عرصه سیاسی ترکیه است. این تغییر می تواند آغاز امیدوارکننده ای به برگشت ترکیه به مسیر دموکراتیک باشد، اما نوید رسیدن پایان فصل سلطه اردوغان بر ترکیه نیست.  

اردوغان و کابوس از دست رفتن استانبول  

ترک ها می گویند هر که استانبول را برد، ترکیه را برد. جالب این جاست که هیچ سیاستگری در ترکیه معنی این مقوله را بهتر از اردوغان نمی فهمد. بیست و پنج سال پیش سفر سیاسی اردوغان جوان از همین شهر آغاز شد. استانبول تخته خیزی شد به سیاستگر جوانی که تا همین یک هفته پیش نه خودش و نه حزب اش در هیچ کارزار انتخاباتی کم نیاورده بود. البته پیروزی های پیهم اردوغان و حزب او هیچگاهی بی حاشیه نبودند.

در انتخابات اخیر نیز با این که نامی از او درج هیچ برگه رای دهی نبود، اردوغان بازیگر اصلی بود. او با تمام توان برای پیروزی نامزد حزب حاکم در استانبول تلاش کرد و جنگید. روزانه دستکم به هشت همایش انتخاباتی می رفت و صحنه گردان اصلی بود. پر شور و بی محابا سخن می گفت و از زدن هیچ برچسپی به مخالفان اش دریغ نمی ورزید. ادبیات پوپولیستی اردوغان و حضور گسترده او در کازارهای انتخاباتی، صحنه انتخابات را به یک همه پرسی در مورد تایید یا رد شخص اردوغان و نگاه سیاسی او تبدیل کرد. اردوغان قصد داشت به مخالفان اش نشان بدهد که هنوز دو نیم دهه پس از اولین پیروزی انتخاباتی در استانبول، حرف آخر را او می زند و شهردار این شهر با مهر تایید او برگزیده می شود. نتایج انتخابات اما محاسبه سیاسی اردوغان در مورد  مناسبات سیاسی – اجتماعی کلان شهرهای ترکیه غلط ثابت کرد. سیاست های اقتصادی و فرهنگی حزب عدالت و توسعه بر خلاف سال های قبل همخوانی چندانی با توقعات فزاینده مردم در این بخش از کشور ندارد.

ائتلاف نامنتظر مخالفان

پس از این که حزب عدالت و توسعه در ۲۰۰۲ قدرت را به دست گرفت، احزاب مخالف هر یک به تنهایی در برهه ای به مصاف این حزب رفتند و بخت خودشان را آزمودند. ائتلاف سیاسی مخالفان در ۱۶ سال گذشته هرگز نتوانست تکانه بزرگی در عرصه سیاست داخلی ترکیه ایجاد کند. نقش سیاست سرکوب و تحقیر حزب حاکم  در ناکامی جبهه مخالفان اردوغان عمده و اساسی بود. پس از هر انتخاباتی اردوغان فضای سیاسی ترکیه را برای مخالفان سیاسی خودش تنگ تر کرد؛ رسانه های مخالف را بست؛ منتقدان دولت را به زندان انداخت؛ و بیشتر از پیش متوسل به تندروی و تکرایی شد. کودتای نافرجام جولای ۲۰۱۶ کارد به دست حزب عدالت و توسعه داد تا مخالفانش را از تیغ بکشد.

سیاست سرکوب و تحقیر حکومت اردوغان بر عقده های مخالفان افزود و صف آن ها فشرده تر کرد. ائتلافی که بزرگترین شکست سیاسی حزب حاکم را در انتخابات اخیر رقم زد، ائتلاف عجیبی است. در این اتئلاف احزاب سکولار، اسلام گراهای مخالف اردوغان، ملی گرا های ترک، و فعالان سیاسی کرد همه متحدانه طرح مقابله با حزب حاکم را به اجرا گذاشتند. نتیجه آن پیروزی در هفت شهر بزرگ به شمول استانبول و آنکارا بود. بسیاری ها می پندارند که شکل گیری اجماع سیاسی در جبهه مخالفان حزب حاکم بیشتر از این مدیون درایت سیاسی و اشتراک نظر احزاب مخالف باشد، نتیجه تک رایی و رفتار غیر دموکراتیک رییس جمهوری ترکیه است. اردوغان در واقع دشمنان خودش را بر علیه خودش متحد کرده است.

مخالفان اردوغان می دانند که هنوز اول راه است. کنار زدن او به سهلی و سادگی شکست دادن نامزد حزب عدالت و توسعه برای شهرداری استانبول یا آنکارا نیست. تا چهار سال دیگری هیچ انتخاباتی برگزار نخواهد شد. رییس جمهوری برای شکستاندن این ائتلاف به زودی دست به کار خواهد شد. رابطه احزاب مخالف با همدیگر برای اکنون بیشتر تاکتیکی و مقطعی است. این ائتلاف باید تبدیل به یک  انسجام ارگانیک و معطوف به یک مبارزه دوامدار و استراتژیک برای شکست اردوغان شود. اردوغان پراگماتیست زرنگی است. او تلاش خواهد کرد تا در صف مخالفان اش به هر قیمتی درز بیفگند و شگاف ایجاد کند. برای مخالفان رییس جمهوری هنوز زود است که به پایان حضور او دل ببندند.

چرخش به دموکراسی؟

انتخابات اخیر در ترکیه و پیروزی احزاب مخالف در شماری از بزرگ شهرها خبر خوشی برای دموکراسی ترکیه است. این گشایش می تواند تنوع سیاسی و حزبی در جامعه متکثر  و متنوع ترکیه را تضمین کند. برای حزب عدالت و توسعه نیز  برگزاری انتخاباتی که مخالفان بتوانند با پشتیبانی آرای مردمی به رقابت سالم و سازنده سیاسی بپردازند، امتیاز مهمی است. اهمیت دموکراسی تنها در گزینش احزاب و افراد نیست. تمرین دموکراتیک باید همچنان متضمن عزل افراد و احزاب بر بنیاد نتایج برآمده از صندوق های رای دهی باشد. عینیت یافتن این تجربه در هر سطحی پس از نزدیک به دو دهه حاکمیت بلامنازعه حزب عدالت و توسعه، نشانی از بنیادهای محکم نهادهای دموکراتیک ترکیه است که می تواند با آمدن احزاب مخالف تقویت شود.