روز پنجشنبه، ۲۳ دی ۱۴۰۰ (۱۳ ژانویه ۲۰۲۲)، رسانه‌های حکومتی جمهوری اسلامی ایران اخباری را درباره آزمایش موفقیت‌آمیز یک موتور راکتی سوخت جامد به نام رافع منتشر کردند. این موتور راکتی که توان تولیدی آن ۶۸ تن اعلام شد، در حقیقت نسخه‌ای از موتور موشک ماهواره‌بر ذوالجناح است که طراحی و توسعه‌ آن در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح انجام و در تاریخ دوازدهم بهمن ۱۳۹۹ از پایگاه فضایی خمینی در نزدیکی شهر سمنان پرتاب شد.

تصاویر و فیلم‌های که روابط عمومی سپاه منتشر کرد، نشان می‌دهد که موتور رافع از لحاظ ظاهری با موتور قدرتمندتر موشک ذوالجناح تفاوت چندانی ندارد اما سپاه پاسداران ادعا می‌کند اگرچه توان موشک جدید کمتر است، به علت استفاده از مواد غیرفلزی و کامپوزیتی در ساخت بسیاری از اجزای آن وزن کمتری دارد. در این فیلم‌ها نشان داده می‌شود که این موتور سامانه تغییر بردار رانش یا نازل متحرک دارد؛ سامانه‌ای که به بقای موشک‌های بالیستیک در برابر سامانه‌های پدافند موشکی کمک می‌کند.

رونمایی از موتور رافع تنها چند روز پس از آنکه سازمان صنایع هوافضای ایران متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ششمین موشک ماهواره‌بر سیمرغ را از مرکز فضایی خمینی در سمنان پرتاب کرد، انجام شد. به علت تقارن پرتاب موشک ماهواره‌بر سیمرغ با مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای ۱+۵ در وین، بسیاری از کارشناسان آن را اقدامی تحریک‌آمیز از طرف رژیم جمهوری اسلامی ایران به‌منظور تاثیرگذاری بر روند مذاکرات اتمی قلمداد کرده‌اند.

رونمایی از موتور راکتی و پرتاب موشک‌های ماهواره‌بر وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و همچنین نیروی هوافضای سپاه بی‌شک در راستای کاهش سطح انتظارهای مقام‌ها اروپایی و آمریکایی در جریان مذاکرات است؛ مذاکراتی که شرط به نتیجه رسیدن آن محدودسازی برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی ایران است.

تا به امروز، برد موشک‌های بالیستیک سپاه پاسداران به دستور علی خامنه‌ای، کمتر از دو هزار و ۵۰۰  کیلومتر نگه‌ داشته شد. حال از طریق رونمایی موشک‌های ماهواره‌بر با قابلیت تبدیل به موشک بالیستیک قاره‌پیما، رژیم جمهوری اسلامی ایران سعی دارد ضمن نمایش توان خود در ساخت چنین موشک‌هایی، در جریان مذاکرات اتمی وین هم امتیازگیری کند.

سابقه برنامه‌های فضای نیروی هوافضای سپاه پاسداران

در سال‌های اخیر، نیروی هوافضای سپاه پاسداران به‌طور موازی با سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، برای توسعه و ساخت ماهواره‌برهایی چون قاصد اقدام کرده است. عمده تحقیقات طراحی و ساخت ماهواره‌برهای نیروی هوافضای سپاه در پایگاه فضایی این نیرو واقع در ۳۵ کیلومتری جنوب شرق شاهرود انجام می‌شود؛ پایگاهی در دل کویر که دفاتر طراحی و تحقیقاتی آن با مرکز توسعه و ساخت موشک‌های بالیستیک سوخت جامد سپاه واقع در منطقه پرند در نزدیکی تهران، همکاری مستقیم دارند.

کارشناسان، متخصصان و مهندسان موشکی مرکز تحقیقات موشکی معاونت جهاد خودکفایی فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه با مراکز تحقیقاتی گروه‌های صنعتی  شهید همت و باقری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح همکاری تنگاتنگی دارند؛ دو گروهی که به ترتیب وظیفه طراحی، توسعه و ساخت موشک‌های بالیستیک سوخت مایع و جامد در منطقه خجیر واقع در نزدیکی لویزان را بر عهده دارند.

موتورهای راکتی سوخت جامدی را که هم‌اکنون در مراکز تحقیقاتی معاونت جهاد خودکفایی فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه در دست طراحی و توسعه‌اند، گروه صنعتی شهید باقری در آینده به تولید انبوه خواهند رساند.

از ماهواره‌بر قاصد تا ذوالجناح، هموارکننده راه ساخت سجیل ۳

صبح روز سوم اردیبهشت ۱۳۹۹، نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (نهسا) ماهواره‌ای نظامی به نام «نور‌ـ‌۱» را از سایت فضایی این نیرو در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شاهرود در دل کویر، پرتاب کرد؛ پرتابی که در جریان آن، یک کیوب ست یا ماهواره مینیاتوری و تحقیقاتی عکس‌برداری به نام نور-۱ به مدار ۴۲۵ کیلومتری از سطح زمین تزریق شد.

ماهواره‌بر قاصد یک موشک سه‌مرحله‌ای بود. نخستین مرحله آن دارای یک پیشرانه سوخت مایع مشابه آن چیزی بود که در موشک‌های بالیستیک قدر به کار رفته بود. موشک قدر خود دومرحله‌ای است که بر اساس موشک بالیستیک تک‌مرحله‌ای سوخت مایع شهاب۳ ساخته شده بود. شهاب ۳ نیز با همکاری کره شمالی و بر اساس موشک بالیستیک نودونگ-۱ ساخت این کشور در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح طراحی و ساخته شد.

مهم‌ترین دستاورد مرکز تحقیقات موشکی معاونت جهاد خودکفایی فرماندهی فضایی نهسا که در موشک قاصد به کار رفته بود، تعبیه موتور سوخت جامد سلمان در مرحله دوم این موشک بود؛ موتوری که نخستین بار در روز ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ در یک مراسم رسمی با حضور حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، رونمایی شد. در ساخت بسیاری از اجزای این موتور همچون موتور رافع، از مواد مرکب یا کامپوزیت استفاده شده بود تا بسیار سبک‌تر از موتورهای سوخت جامد به کار رفته در موشک‌های بالیستیکی چون سجیل و قدر باشد.

ماهواره‌بر قاصد برای مرحله سوم خود که در حقیقت حامل ماهواره تحقیقاتی نور-۱ بود، یک موتور سوخت جامد کوچک دیگر نیز داشت. اما همان‌طور که در بالا ذکر شد، موتور مرحله اول آن با سوخت مایع کار می‌کرد. از همان تاریخ، نیروی هوافضای سپاه پاسداران با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کار طراحی و توسعه یک موتور سوخت جامد را آغاز کرد تا در آینده‌ای نزدیک، در مرحله نخست موشک ماهواره‌بر قاصد-۲ تعبیه شود.

این پیشرانه جدید طراحی و توسعه‌یافته را سازمان صنایع هوافضای نیروهای مسلح نخستین بار در تاریخ دوازدهم بهمن ۱۳۹۹ برای تعبیه روی موشک ماهواره‌بر ذوالجناح آزمایش کرد. موشک ذوالجناح که مرحله اول و دوم آن به موتورهای راکتی سوخت جامد مجهز بودند، برای تزریق ماهواره به مدار ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین پرتاب شدند اما در حقیقت وسیله‌ای برای آزمایش این موتور جدید بودند؛ پیشرانه‌ای از خانواده موتورهای سوخت جامد سلمان که حالا نیروی هوافضای سپاه نمونه ارتقا یافته آن را رافع نامیده است.

سامانه تغییر بردار رانش، محافظ موشک بالیستیک در برابر خطر سامانه‌های پدافندی

همان‌طور که در بالا ذکر شد، موتور راکتی سوخت جامد رافع دارای سامانه تغییر بردار رانش است. این مسئله به مانورپذیری بالای موشک بالیستیک قاره‌پیما و افزایش بقاپذیری آن در برابر سامانه‌های پدافند ضدموشکی چون پاتریوت پی‌اِی‌سی-۳ (Patriot PAC-3) و تاد (THAAD) ساخت ایالات متحده آمریکا و همچنین پیکان ۲ و ۳ ساخت اسرائیل کمک می‌کند.

اگرچه موتور راکتی سوخت جامد رافع برای تعبیه روی مرحله نخست موشک ماهواره‌بر قاصد-۲ و همچنین مرحله دوم موشک ماهواره‌بر ذوالجناح-۲ طراحی و ساخته شده است، امکان استفاده از رافع به عنوان جایگزینی برای موتور سلمان در مرحله دوم موشک ماهواره‌بر قاصد-۲ وجود دارد. در صورت موفقیت آزمایش فناوری بردار رانش متغیر این موتور، نیروی هوافضای سپاه با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به تولید انبوه آن دست خواهد زد تا نه تنها روی موشک‌های بالیستیک میان‌برد برای بلکه موشک‌های بالیستیک قاره‌پیمای خود هم از آن استفاده کند.

تصاویر ماهواره‌ای به دست آمده از استندهای آزمایش موتور در پایگاه فضایی نیروی هوافضای سپاه در سال‌های اخیر نشان‌دهنده آزمایش موتور راکتی سوخت جامد با توان تولیدی حداکثر ۹۸ تن در این مرکز است. موتوری که به‌طورقطع در مرحله نخست موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما سجیل ۳ و ۴ استفاده خواهد شد. در حالی که از موتور راکتی رافع در مرحله دوم استفاده می‌شود؛ موتوری که فناوری تغییر بردار رانش آن امکان مانورپذیری بالای آن پس از عبور از جو را فراهم می‌سازد و امکان فرار آن از چنگال سامانه‌های پدافندی ضد موشک بالیستیک را ممکن می‌کند.

معاونت تحقیقات صنعتی و جهاد خودکفایی فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران قصد دارد موتور راکتی رافع را با همکاری سازمان صنایع فضایی نیروهای مسلح آزمایش کند. در جریان این آزمایش، موتور راکتی رافع روی یک ماهواره‌بر جدید توسعه‌یافته در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با همکاری نیروی هوافضای سپاه آزمایش خواهد شد.

بر اساس اطلاعیه‌های سازمان هواپیمایی کشوری، ماهواره‌بر جدید توسعه‌یافته وزارت دفاع با همکاری سپاه بین روزهای ۲۸ تا ۳۰ دی‌ماه پرتاب خواهد شد.  البته این احتمال وجود دارد که در صورت ناکامی وزارت دفاع و سپاه پاسداران در آماده‌سازی ماهواره‌بر جدید، به‌منظور اثرگذاری بر مذاکرات اتمی در وین، یک ماهواره‌بر قدیمی از این مرکز پرتاب شود.