پنجمین دور از نشست سران کشورهای ایران، ترکیه و روسیه این‌بار به میزبانی ترکیه در آنکارا، پایتخت این کشور برگزار شد. این دور از مذاکرات در حالی به پایان رسید که، سه کشور با تکرار مواضع خود در ارتباط با جنگ داخلی در سوریه، در بیانیه‌ پایانی این نشست بر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی این کشور و پای‌بندی به مصوبات سازمان ملل تاکید کردند.

این بیانیه ۱۴ ماده‌ای که پس از مذاکرات حسن روحانی، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان منتشر شد، از شرکت عراق و لبنان به عنوان ناظران جدید فرمت آستانه استقبال شده و از جامعه بین‌المللی می‌خواهد، برای بازسازی سوریه و افزایش کمک‌های انسان‌دوستانه به مردم این کشور، مسئولیت بیشتری ایفا کند.

در بند ۳ از بیانیه مشترک سه کشور بر «لزوم احترام به تصمیمات حقوقی شناخته شده بین‌المللی، بویژه قطعنامه ۴۹۷ شورای امنیت سازمان ملل تاکید کرده و تصمیم دولت آمریکا در خصوص جولان اشغالی سوریه، که نقض فاحش حقوق بین‌الملل محسوب شده و صلح و امنیت منطقه‌ای را به خطر می‌اندازد را محکوم کردند». در این بند از حملات نظامی اسراییل در سوریه به عنوان «بی ثبات کننده»، «ناقض حاکمیت» و «تمامیت ارضی» در این کشور یاد شده و از این حملات به‌عنوان تشدید کننده‌ « تنش در منطقه» نام برده شده است.

در بند ۵ از این بیانیه بدون نام بردن از شبه نظامیان کُرد و ایالات متحده به‌عنوان مهمترین حامی این گروه، سران سه کشور «تمامی تلاش‌ها به منظور ایجاد واقعیات جدید در صحنه میدانی به بهانه مبارزه با تروریسم از جمله ابتکارات غیرمشروع خودمختاری را مردود شمرده و اراده خود برای ایستادگی در برابر مقاصد تجزیه طلبانه، با هدف تضعیف حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و همچنین امنیت ملی کشورهای همسایه» را مورد تاکید قرار داده‌اند.

در بند ۶ این بیانیه به وضعیت ناحیه کاهش تنش «ادلب» اشاره شده و بر اجرای کامل تمامی توافقنامه‌ها در خصوص ادلب بویژه تفاهم نامه مورخ ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸ تاکید شده است.

گفتنی است تفاهم نامه ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸ میان ترکیه و روسیه در شهر بندری سوچی روسیه به امضا رسیده است. این تفاهم نامه در ارتباط با ایجاد منطقه غیرنظامی در «ادلب» میان نیروهای ارتش سوریه و شبه‌نظامیان مخالف دولت به عمق بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر است. این تفاهم‌نامه که دو کشور ترکیه و روسیه ضامن اجرایی آن هستند، تقویت پست‌های دیده‌بانی ترکیه در این منطقه، خروج گروه‌های افراطی تروریستی، خروج تمامی تانک‌ها، سیستم‌های راکت‌انداز چندگانه، توپخانه‌ها و خمپاره‌اندازهای متعلق به طرف‌های درگیر، گشت‌زنی‌ هماهنگ نیروهای مسلح ترکیه و روسیه در طول مرزهای منطقه غیرنظامی و تقویت فعالیت‌های «مرکز هماهنگی مشترک ایران، روسیه و ترکیه» را در برمی‌گیرد.

در بند ۷ این بیانیه با اشاره به اینکه «منازعه سوریه هیچ راه‌حل نظامی نمی‌تواند داشته باشد» بر حل آن از طریق یک فرایند سیاسی «سوری سوری» و با تسهیل سازمان ملل در راستای «قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل» تاکید شده است.

بند ۸ این بیانیه نیز از «تکمیل موفقیت آمیز کار ترکیب کمیته تدوین قانون اساسی» سوریه خبر داده و از تلاش‌های نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل «گیر پدرسن» برای دستیابی به توافق میان طرف‌های سوری در ارتباط با آیین کار کمیته قانون اساسی اعلام حمایت شده است.

موعضه قرآنی پوتین با پدافند هوایی اِس ۴۰۰

پس از پایان مذاکرات دو و سه جانبه میان روسای جمهور سه کشور ایران، روسیه و ترکیه، روحانی، پوتین و اردوغان با شرکت در نشست خبری مشترک با تشریح مواضع خود در ارتباط با سوریه به سوالات خبرنگاران نیز پاسخ دادند.

اردوغان به عنوان میزبان این نشست آغازگر کنفرانس خبری بود. او با بیان اینکه «بزرگترین تهدید برای آینده سوریه گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ است»، گفت «هدف نهایی ما ایجاد کریدور صلح در شمال سوریه و جلوگیری از تجزیه این کشور است». رئیس جمهور ترکیه با اشاره به کشته شدن ۱۰۰۰غیر نظامی از ماه آوریل تاکنون، بر اثر حملات هوایی و زمینی در سوریه، گفت «نمی‌توانیم نظاره گر یک تراژدی انسانی جدید ۴ میلیون نفری که آن سوی مرز ترکیه را هدف قرار داده است، باشیم».

رجب طیب اردوغان با تکرار نگرانی ترکیه سیل جدید پناهجویان در صورت حمله به ادلب، با اشاره به اینکه «ترکیه توان بر دوش کشیدن بار پناهجوبان را به تنهایی ندارد»، خواستار حمایت جامعه بین‌الملل برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه برای اسکان ۲ تا ۳ میلیون پناهجوی سوری در این منطقه شد. او در پایان تهدید کرد در صورتی که این امر با حمایت سایر کشورها محقق نشود، ترکیه تا دو هفته دیگر مستقلا اقدام به تاسیس منطقه امن در شمال سوریه و شرق رود فرات خواهد کرد.

حسن روحانی، نیز در این نشست با بیان اینکه «آمریکا از آغاز منازعه سوریه در صدد تجزیه سوریه بوده است»، بر تمامیت ارضی در سوریه تاکید کرد. رئیس جمهور ایران گفت « سوء نیت آمریکا نیز از اینجا آشکار می‌شود که بخشی از خاک سوریه یعنی بلندی‌های جولان را به یک تجاوزگر بخشیده است و این از چیزهای عجیب تاریخی است که یک کشوری بدون هیچ اجازه قانونی و یا توانی، خاک یک کشور اشغال شده را به متجاوز ببخشد».

روحانی بر اتفاق نظر سه کشور بر سر عمده موضاعات در ارتباط با سوریه تاکید کرد و ادامه داد «ضرورت دارد با تروریست‌ها از جمله در ادلب مبارزه و به دولت سوریه کمک کنیم، همچنین در مساله شرق فرات و منطقه‌ای که در کنترل و سیطره آمریکایی‌هاست و گروهی از تروریست‌ها در آنجا حضور دارند و حاکم هستند».

ولادمیر پوتین اما متفاوت از دو رئیس جمهور دیگر، با اعتماد بهنفس و حاشیه ساز بود. رئیس جمهور روسیه این نشست را پر ثمر توصیف و ابراز امیدواری کرد، سوریه بار دیگر به اتحادیه عرب بازگردد. او به کمیته تدوین قانون اساسی سوریه اشاره و حمایت سه کشور را از این کمیته برای رسیدن به راه حلی سیاسی در بحران سوریه اعلام کرد. پوتین در کنار ابراز نگرانی از حضور نیروهای تروریستی در ادلب گفت «به ارتش سوریه کمک خواهیم کرد».

نکته طنز این نشست خبری زمانی بود که خبرنگار روسی از سه رئیس جمهور در ارتباط با حمله به تاسیسات نفتی در عربستان سعودی پرسید. روحانی «دفاع را حق مردم یمن» دانست. ارودغان با طرح این سوال که «باید دید چه کسی ابتدا یمن را بمباران کرد» به این سوال پاسخ داد. ولادمیر پوتین اما با بیان اینکه «امروز درباره این موضوع گفتگویی صورت نگرفت»، گفت «حقیقتا فلاکت کلمه مناسبی برای وضعیت درام یمن است، من همه طرف‌ها را به یافتن راه حلی برای پایان درگیری‌ها دعوت می‌کنم». او در ادامه با اشاره به برگزاری این نشست در یک کشور مسلمان گفت «سخنان خداوند در قرآن را بیاد بیاورید که می‌گوید، شما دشمن بودید، با این حال خداوند دل‌های شما را بهم نزدیک کرد و شما را دوست هم قرار داد، شما باید عوامل تفرقه را کنار گذاشته و بعد معنوی‌تان را سرلوحه قرار دهید». پوتین در حالی که این سخنان را بر زبان جاری می‌کرد که تلویزیون ترکیه خنده‌های حسن روحانی و جواد ظریف و هیئت ایرانی را نمایش می‌داد. رئیس جمهور روسیه در پایان سخنان خود در پاسخ به سوال خبرنگار روس گفت «عربستان سعودی برای رفع تهدیدهای امنیتی همانند ایران که از ما اِس ۳۰۰ و ترکیه که اِس ۴۰۰ خرید می‌تواند قدمی مشابه بردارد».

اعلام عفو عمومی در سوریه، نگاه‌ها به دیدار اردوغان و ترامپ در آمریکا

یک روز پیش از برگزاری این نشست و در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۹،  خبرگزاری دولتی «سانا»ی سوریه خبر از صدور فرمان عفو و تخفیف مجازات برخی محکومین و مجرمین توسط بشار اسد داده است. این خبرگزاری با انتشار متن کامل این فرمان نوشته است «رئیس جمهور سوریه، فرمان شماره ۲۰، سال ۲۰۱۹، شامل عفو عمومی را بر اساس قانون اساسی برای جرم‌هایی که تا پیش از تاریخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹ رخ داده است را صادر کرد.

نشست سران کشورهای ایران، ترکیه و روسیه در حالی به پایان رسید که این دولت‌ها تنها به تکرار مواضع پیشین خود پرداختند. هنوز سایه سنگین حمله به ادلب که بیش از سه میلیون غیرنظامی و برخی از گروه‌های اسلامگرای افراطی و تروریستی در آن حضور دارند به قوت خود باقی است. زمان شکل‌گیری و میزان تاثیرگذاری کمیته تدوین قانون اساسی سوریه شفاف نیست. فرمان عفو صادر شده از سوی بشار اسد، مخالفانی را که اقدامات مسلحانه علیه دولت انجام داده و یا تحت حمایت دولت‌های خارجی در بحران سوریه مشارکت داشته‌اند شامل نمی‌شود. و نهایتا چگونگی تاسیس منطقه امن در شمال سوریه و شرق فرات به‌رغم دیدارها و توافقات اولیه ترکیه و آمریکا، مشخص نیست.

در فضای مه آلود آینده سوریه آنچه مسلم است، این کشور بستر حوادث مهم و تاثیرگذاری بر تمام منطقه خواهد بود، که پهنه این تاثیرگذاری از رویای تمامیت ارضی سوریه تا تغییر مرزهای داخلی و بین‌المللی کشورهای خاورمیانه گسترده است.

در نزدیکترین رویداد، نگاه‌ها به نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه جاری و دیدار رجب طیب اردوغان و دونالد ترامپ در حاشیه این نشست دوخته شده است.