شش سال پیش جشنواره سینمایی برلین شاهد اتفاقی نادر بود: نمایش فیلمی ساخت عربستان سعودی؛ کشوری که سال‌ها بود سینمایی نداشت. کمدی خوش‌ساخت و شجاعانه‌ «دیدار برکه با برکه»‌ اثر کارگردان جوانی به نام محمود صباغ که هنوز ۳۳ سالش هم نشده بود. این فیلم در برلیناله، جایزه هیئت منصفه دوستی بین مذاهب را گرفت و رفت تا در جشنواره‌های متعدد دیگری در سراسر جهان به نمایش درآید و دومین نماینده تاریخ عربستان سعودی در اسکار باشد؛ اما در این شش سال، انگار جهان سینما در عربستان سعودی از این رو به آن رو شده است.

سال ۲۰۲۱، عربستان سعودی میزبان اولین دوره جشنواره‌ «دریای سرخ» در جده بود که به علت همه‌گیری کرونا با نزدیک دو سال تاخیر برگزار می‌شد. صباغ در پا گرفتن این جشنواره نقش مهمی داشت؛ اما اگر جشنواره سینمایی بیشتر با زرق‌وبرقش شناخته می‌شود، یکی از دیگر پروژه‌های صباغ این است که درخشش نه در طول چند روز که در طول سال باشد: «سینما الحوش»، اولین سینمای هنری عربستان سعودی.

سینما الحوش در تابستان ۲۰۱۹ در محله قدیمی بندر جده، کار خود را آغاز کرد؛ پس از آن به العلا انتقال یافت؛ شهری در شمال‌غربی عربستان که با جشنواره‌های زمستانی پرسروصدایش به یکی از قطب‌های جدید فرهنگ و هنر منطقه تبدیل شده است. این روزها به لطف سینما الحوش، که به‌زودی از نو در جده آغاز می‌شود، برخی از بهترین فیلم‌های سینمای جهان در عربستان سعودی نمایش داده شده‌اند؛ از جمله بهترین‌های جشنواره‌های بزرگ سینمایی مثل کن و ونیز. 

اگر نقدهای این قلم را خوانده باشید، می‌دانید که «بدترین آدم دنیا» ساخته خوآکیم تریر را که در جشنواره کن به نمایش درآمد، بهترین فیلم سال می‌دانم؛ اما نظر خیلی از منتقدان به «ماشین من را بران» ساخته ریوسوکی هاماگوچی ژاپنی است که در ایندیپندنت فارسی با او گفت‌وگو کردیم. برخی‌ها هم فیلم «مموریا» ساخته آپیچتاپنگ ویراستاکول تایلندی را دوست داشتند (یا حداقل ادای آن را درمی‌آوردند). همچنین فیلم موزیکال افتتاحیه کن به نام «آنت» ساخته لئوس کاراکس با بازی ماریون کوتیار و آدام درایور که آن هم بین خیلی‌ از آن‌ها، به‌خصوص خود فرانسوی‌ها، محبوب بود. وجه مشترک تمام این فیلم‌ها این است که در سینما الحوش به نمایش درآمده‌اند تا بینندگان‌ آن فرصت دستیابی به بهترین‌های سینمای جهان را داشته باشند.

صباغ پروژه را شخصا اداره می‌کند و آنتوآن خلیفه، تهیه‌کننده لبنانی که فیلم موفق «کفرناعوم» را در جشنواره دارد، نیز به همراه او مدیریت هنری سینما را بر عهده دارد.

البته سینما الحوش تنها فیلم‌های کن را نشان نمی‌دهد. برخی از بهترین فیلم‌های سینمای نوپای خود عربستان سعودی نیز جزو برنامه‌های محبوب آن‌اند؛ از جمله «عمره و عروسی دوم»، فیلم دوم صباغ، ماجرای زن خانه‌دار ۴۴ ساله‌ای که خبردار می‌شود همسرش می‌خواهد زن دوم و جوان‌تری بگیرد. علاوه بر فیلم‌های جدید، برخی فیلم‌های کلاسیک سینمای جهان عرب نیز این روزها در الحوش روی پرده می‌روند؛ مثلا «روز شیرین… روز تلخ»، ساخته خیری بشاره، که از از درخشان‌ترین نمونه‌های سینمای رئالیستی مصر محسوب می‌شود.

ابتکار جالب این روزهای سینما الحوش برگزاری «هفته سینمای افغانستان» و نمایش سه فیلم از این کشور است. صباغ به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «هفته سینمای افغانستان را ترتیب دادیم تا جامعه سعودی از پویایی‌های کشوری که امروز بار دیگر متلاطم شده است، درک بهتری داشته باشد »

هفته سینمای افغانستان روز سه‌شنبه با پخش «حوا، مریم و عایشه» ساخته صحرا کریمی آغاز شد؛ کارگردان ۳۶ ساله متولد تهران که تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان، رئیس سازمان فیلم افغانستان بود و به اظهارنظرهای تندوتیزش نیز معروف است. این فیلم ساخت سال ۲۰۱۹ است که در جشنواره ونیز هم به نمایش درآمد و از موفق‌ترین فیلم‌های افغانستان در سال‌های اخیر است؛ داستان سه زن که در نردبان اجتماعی کابل جایگاه‌های متفاوتی دارند: حوای سنتی با خانواده شوهرش زندگی می‌کند و باردار است و تمام فکر و ذکرش مادر شدن است؛ مریم خبرنگار تلویزیون است که می‌خواهد از شوهر بی‌وفایش طلاق بگیرد و عایشه ۱۸ ساله که دوست‌پسری دارد که وقتی از بارداری‌ او باخبر می‌شود، پا به فرار می‌گذارد. این اولین فیلم داستانی خانم کریمی است که فیلم‌های قبلی‌اش مستند بودند و محصول مشترک افغانستان، ایران و فرانسه محسوب می‌شود.

پس از نمایش این فیلم، نوبت نمایش «پرورشگاه» ساخته شهربانو سادات است؛ یک فیلمساز افغان جوان دیگر که او نیز متولد تهران است و تا ۱۲ سالگی در تهران زندگی می‌کرد. او بعدا به افغانستان بازگشت تا در سال‌های پساطالبان، سینمای کشورش را از نو بسازد. سادات که در جشنواره کن سابقه موفقیت‌های بین‌المللی قابل توجهی دارد، در جشنواره برلین ۲۰۲۲ به عنوان چهره‌ای که از دست طالبان گریخته است، با تشویق حضار در مراسم افتتاحیه استقبال شد.

«پرورشگاه» درامی تاریخی با صحنه‌های موزیکال بالیوودی است؛ تصویری از کابل در اوایل دهه ۱۹۹۰، زمانی که شوروی‌ها تازه این کشور را ترک کرده بودند اما ارزش‌های آن‌ها و جنبش کمونیستی همچنان بر این کشور فرمان می‌راند. دخترها دامن کوتاه می‌پوشیدند، به مدرسه می‌رفتند و پاتوق جوان‌ها سینما و دانشگاه بود. قهرمان فیلم نوجوان ۱۴ ساله‌ای به نام قدرت است که در بازار سیاه خیابان‌های کابل بلیت فیلم می‌فروشد. این فیلم روز پنجشنبه در سینما الحوش نمایش داده می‌شود.

دیگر فیلم هفته افغانستان که روز چهارشنبه نمایش داده می‌شود،‌ «حلقه گمشده» ساخته آریل نصر است؛ کارگردان مستندساز کانادایی افغان‌تبار که متولد و بزرگ‌شده هالیفکس در شرق کانادا است. این فیلم داستان تلاش طالبان برای نابود کردنن تاریخ‌ «غیراسلامی» سینمای افغانستان را روایت می‌کند: یعنی بایگانی سازمان فیلم افغانستان. در مقابل، تلاش برای دیجیتالی شدن این بایگانی به قصد در امان ماندن آن از گزند طالبان و سایر دشمنان هنر را شاهدیم. فیلم آریل نصر در واقع بازگویی تاریخ غنی هنر در افغانستانی است که امروز به دست بدخواهان افتاده است.

از امیدوارکننده‌ترین نکته‌ها در مورد سینما الحوش این است که مشتریانش مردم عادی و محلی عربستان سعودی‌اند؛ مردمی که مدت‌ها به هیچ سینمایی دسترسی نداشتند، حالا هم به آخرین‌ فیلم‌های سینمای هالیوودی دسترسی دارند و هم به بهترین‌های سینمای منطقه و جهان. 

صباغ می‌گوید: «مخاطبان ما تفاوت‌های بسیاری دارند اما بیشترشان از حوزه محلی می‌آیند و ما به این افتخار می‌کنیم. در الحوش سعی می‌کنیم فیلم‌هایی را نشان دهیم که اینترنتی در دسترس نیستند و در سینماهای تجاری پخش نمی‌شوند.»

این کارگردان جوان که فیلم سومش در دست تولید است، با نقشی که در بنیان‌گذاری و اداره سینما الحوش بر عهده گرفته است، کاری مهم‌تر از بیشتر فیلمسازها انجام می‌دهد: بنیان نهادن جهانی جدید از فیلم‌بینی در عربستان سعودی، کشوری با ۳۵ میلیون نفر جمعیت.