در یکی از اولین جنگ‌های مهم قرن بیست و یکم، نیروهای سایبری نقشی مهم‌تر از همیشه دارند. اوکراین که با تهاجم و اشغال روسیه روبه‌رو شده است، یک وزارتخانه دیجیتال دارد که حالا باید مثل بقیه نیروهای آن کشور به مقابله با اشغال خاک آن از سوی روسیه بپردازد.

میخائیلو فدوروف، وزیر دیجیتال اوکراین، موضوع گزارشی از شبکه جهانی «بی‌بی‌سی» است که روز دوشنبه، ۷ مارس، منتشر شد. «بی‌بی‌سی» در مورد آقای فدوروف می‌نویسد که او «از کارشناسی دنیای فن‌آوری برای جلب حمایت دره سیلیکان (Selicon Valley) و شکست دشمن استفاده می‌کند، اما برخی از تاکتیک‌هایش مورد اختلاف هستند.»

فدوروف ۳۱ ساله، جوان‌ترین وزیر کابینه اوکراین است و از پناهگاهی زیرزمینی در نقطه‌ای مخفی در کی‌یف، پایتخت اوکراین، جنگ خود علیه ارتش دشمن را رهبری می‌کند. او با حضور گسترده در رسانه‌های اجتماعی همچون توییتر، از روسای شرکت‌های بزرگ دنیای فن‌آوری خواسته است که روابط خود را با مسکو قطع کنند. او همچنین یک «ارتش سایبری اوکراین»، متشکل از نیروهای داوطلب، بر پا کرده است تا علیه «دشمن» حمله سایبری کنند. 

این وزیر جوان زمانی به شهرت بیش از پیش جهانی رسید که روز ۲۶ فوریه، یکی از توییت‌هایش از سوی ایلان ماسک، چهره ثروتمند مشهور دنیای فن‌آوری، پاسخ گرفت. وزیر خطاب به آن چهره اهل آفریقای جنوبی نوشته بود: «در حالی که شما در حال ایجاد مهاجرنشین در کره مریخ هستید، روسیه می‌کوشد اوکراین را اشغال کند.» آقای ماسک به درخواستی که او مطرح کرده بود پاسخ مثبت داد و گفت که سرویس «استارلینک» که به صورت ماهواره‌ای، دسترسی اینترنتی در اختیار می‌گذارد، «اکنون در اوکراین فعال است.»

ماسک البته هشدار داده است که روسیه شاید ماهواره‌های استارلینک را هدف بگیرد. 

پیش از آن ‌که اوکراین در معرض هجوم و اشغال روسیه قرار بگیرد، فدوروف هدف خود را ایجاد «دولت با تلفن هوشمند» اعلام کرده بود؛ دولتی که تمام خدماتش اینترنتی ارائه شوند. حالا اما توان دیجیتال دولت فعلا باید صرف هدفی مهم‌تر شود:‌ دفاع از میهن. 

فدوروف نامه‌هایی رسمی به بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهانی ارسال کرده و خواهان تحریم روسیه شده است. این وزیر نامه‌هایش را در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌کند تا همگان ببینند. اپل، گوگل، متا (فیس‌بوک)، توییتر، یوتیوب، مایکروسافت، سونی، و اوراکل، نامه‌های مشابهی دریافت کرده‌اند و فدوروف برخی از پاسخ‌های آن‌ها را هم منتشر کرده است. برخی از شرکت‌ها هم در همان رسانه‌های اجتماعی پاسخ می‌دهند؛ مثلا شرکت اوراکل که در توییتی اعلام کرد از طرف ۱۵۰ هزار کارمند خود در سراسر جهان، در پشتیبانی از دولت و مردم اوکراین، فعالیت‌های خود را در روسیه متوقف کرده است. 

بسیاری از این شرکت‌ها در روزهای گذشته راهبردهای خود در روسیه را بازبینی کرده‌اند. مثلا اپل فروش محصولات خود را در این بزرگ‌ترین کشور جهان متوقف کرده است. پی‌پل نیز در تصمیمی که خبر آن اولین بار در صفحه توییتر فدوروف منتشر شد، اعلام کرده است که نقل و انتقالات خود را در روسیه متوقف می‌کند. سامسونگ و ان‌ویدیا نیز تمام کسب و کار خود را در روسیه متوقف کرده‌اند. 

آقای فدوروف بیش از نیم میلیون «پی‌رو» یا «فالور» در توییتر، تلگرام، فیس‌بوک، و اینستاگرام دارد و می‌داند چطور پیام خود را به گوش جهانیان برساند. تا پیش از بحران اخیر، او بیش‌تر به زبان اوکراینی در این پلاتفرم‌ها می‌نوشت، اما در روزهای اخیر به انگلیسی روی آورده است تا مخاطبان وسیع‌تری داشته باشد. 

فدوروف در گفت‌وگو با رسانه‌ها، به‌ویژه از اهمیت توییتر سخن گفته است و آن‌را «ابزاری موثر در مقابله با تهاجم نظامی روسیه» و «وسیله هوشمند و صلح‌آمیز ما برای نابود کردن اقتصاد روسیه» خوانده است. 

برخی از خواسته‌های این وزیر البته بسیار جنجالی بوده‌اند؛ مثلا این خواسته که حساب‌های رمزارزهای تمام شهروندان روسیه بلوکه شود. منطق او برای این درخواست این است که مسکو خواهد کوشید تا از رمزارزها برای دور زدن تحریم‌ها مالی بهره گیرد، اما بسیاری، از جمله مدیرکل «بایننس» که پلاتفرمی برای مبادله ارزرمزها است، اشاره کرده‌اند که چنین کاری مخالف فلسفه وجودی رمزارزها خواهد بود. 

دیگر موضوع جنجالی، همانا «ارتش سایبری اوکراین» است که هزاران «هکر» داوطلب از سراسر جهان را دربرمی‌گیرد. گروه تلگرامی این «ارتش» هم‌اکنون حدود ۲۷۰ هزار عضو دارد. حملات این گروه تا کنون بیش‌تر در سطوح پایین بوده‌اند، اما آقای فدوروف علنا خواهان حملات سایبری علیه خطوط راه‌آهن‌ روسیه و تجهیزات برق آن کشور است که می‌توانند باعث آسیب دیدن غیرنظامی‌ها شوند. تصمیم فدوروف اما از سوی مقامات مختلف کی‌یف، از جمله معاون رئیس اداره ارتباطات ویژه دولت، حمایت شده است که روز جمعه از آن دفاع کرد و گفت دولتش از حملات سایبری تمام گروه‌ها علیه روسیه استقبال می‌کند؛ از جمله گروه هکرهای موسوم به‌ «انانیموس» (Anonymous). این مقام می‌گوید که با حمله روسیه به اوکراین، «نظام جهانی عوض شده است». 

البته اوکراين نیز قربانی حملات هکرهای نزدیک به مسکو هست؛ هرچند، به نظر نمی‌رسد هنوز موفق به ایجاد ضربات جدی شده باشند. 

در توییتر البته جنگ اوکراین بازتاب‌های دیگری هم داشته است. مثلا صفحه‌ای به نام «مشکلات اوکراینی»، که در «بایو» یا شرح‌حال آن با طنزی تلخ آمده است: «مشکلات خیلی اوکراینی. آن مزاحمت‌های روزمره کوچک مثل در صف ایستادن، گم کردن کنترل از راه دور تلویزیون، و مورد اشغال روسیه قرار گرفتن. از مردم اوکراین حمایت کنید.» این صفحه از عواقب تلخ حمله روسیه می‌گوید. 

در این میان، تعجبی نیست که روسیه به محدود کردن و سانسور رسانه‌های اجتماعی اقدام کرده است. نخست شاهد فیلتر کردن فیس‌بوک در آن کشور بودیم، و مسکو حالا سراغ توییتر هم رفته است. نهادهای خبری روسیه روز جمعه گزارش دادند که روسکومنادزور، اداره نظارت بر رسانه‌های آن کشور، دسترسی به تویيتر را محدود کرده است. نهاد مذکور دلیل آن اقدام خود را توضیح نداده است.