نمایشگاه جهانی دوبی ۲۰۲۰ در اکتبر سال گذشته بالاخره در پی تاخیری که ویروس کرونا باعثش شده بود آغاز شد. طی شش ماه برگزاری این نمایشگاه، میلیون‌ها نفر از سراسر جهان در آن شرکت و از غرفه‌های ۱۹۱ کشور بازدید کرده‌اند؛‌ رویدادی که خود از نشانه‌های جان گرفتن دوباره جهان سفر و گردشگری در پی دنیاگیری کرونا است.

دوبی ۲۰۲۰ رویدادی تاریخی برای منطقه ما است: اولین بار است که «نمایشگاه جهانی» که از سال ۱۸۵۱ تا کنون برگزار شده است به خاورمیانه می‌آید؛ البته نمایشگاه‌های موضوعی کوچک‌تر دو بار در دهه ۱۹۵۰ در اسرائیل برگزار شدند، اما برگزاری نمایشگاه بزرگ جهانی در خاورمیانه سابقه نداشته است. این رویداد در زمانی صورت می‌گیرد که تحولات سال‌های اخیر باعث شده است که امکان حضور غرفه‌ها یا پاویون‌های تمام کشورهای اصلی خاورمیانه در دوبی فراهم شود: از اسرائیل تا فلسطین؛ و از ایران تا سوریه.

نویسندگان ایندیپندنت فارسی در آخرین روزهای برگزاری نمایشگاه دوبی ۲۰۲۰ به آن سر می‌زنند تا پوششی جامع از آن ارائه دهند. من نیز در بخشی از این تلاش، در چهار مقاله به توصیف چهار پاویون از کشورهای خاورمیانه پرداخته‌ام: عربستان سعودی، امارات متحده عربی، فلسطین، و اسرائیل.

***

از میان تمام کشورهای حاضر در نمایشگاه، اسرائیل یکی از ویژه‌ترین‌ها بود: چند سال پیش چه کسی باور می‌کرد که وقتی اولین نمایشگاه جهانی در دنیای عرب برگزار شود، اسرائیل نیز در آن حاضر باشد؟ چه کسی باور می‌کرد رابطه کشور عرب میزبان با اسرائیل نه‌تنها «رسمی» که دوستانه و صمیمی خواهد بود؟‌ اما امروز این‌ها همه واقعیت است.

ویژه‌ترین نکته در مورد غرفه اسرائیل شاید عادی بودن آن است. چیزی که چند سال پیش «اتفاق» بود، اکنون دیگر بسیار عادی شده است. پرچم اسرائیل جلوی در غرفه اصلا جای تعجب ندارد، و کسی به آن زل نمی‌زند. به‌خصوص وقتی به یاد داشته باشیم که هزاران گردشگر اسرائیلی در امارات هستند و در جای جای دوبی و ابوظبی که رد می‌شوید، صدای زبان عبری را می‌شنوید. (در بازدیدی که از موزه لوور ابوظبی داشتم، دیدم که بی‌اغراق شاید نیمی از بازدیدکنندگان اسرائيلی بودند.)

پاویون اسرائیلی‌ها دو بخش دارد: یکی فضای خالی بزرگی است که باید با بالا رفتن از سطحی شیب‌دار به بالای آن برسید؛ بالای پاویون دو کلمه عربی بزرگ نقش بسته‌ است، آن‌قدر بزرگ که از همان پایین و از سطح خیابان هم دیده می‌شود: «نحو الغد»؛ یعنی «به سوی آینده». این شعار اصلی و محوری اسرائیل است و با آن به دوبی آمده است.

در دیوارهای دو سوی این فضای خالی، تصاویر و فیلم‌هایی را می‌بینیم که تمرکزشان بر دیدنی‌های اسرائيل است و بیشتر به‌جای این ‌که بر پرچم آبی و سفید اسرائیل تکیه کنند، از آرم گردشگری این کشور استفاده می‌کنند که حروف اسرائیل را به زبان انگلیسی به رنگ‌های متفاوت نوشته است. نتیجه آن ‌که اولین تصویری که به بیننده از اسرائیل می‌رسد، جایی برای دید و بازدید است که با شعار «به سوی آینده» دستش را به سوی مخاطب عربی دراز کرده است. (این انتخاب مهمی است که مخاطبان عرب‌زبان را هدف اصلی قرار داده‌اند و در کل غرفه این موضوع به چشم می‌خورد.) روی دیوار تصویرهایی از غواصی در دریای سرخ تا مسجدهای زیبای اسرائیل و باغ‌های بهایی‌ها در حیفا را می‌بینیم. فضای خالی انگار می‌خواهد به مخاطب این امکان را بدهد که خود تصور خودش از اسرائيل را شکل بدهد.

در بخش دوم نمایشگاه (که پایین پله‌ها است) وارد دالانی تاریک می‌شویم و از مقابل چند صفحه ویدئویی رد می‌شویم. اولی مثل برنامه‌های تلویزیونی پر زرق و برق است و کسی توجه چندانی به آن نمی‌کند. مجری در آن «نکات جالب» راجع به اسرائیل را بازگو می‌کند، مثلا این ‌که مجلس این کشور چند نماینده دارد یا تنها نخست‌وزیر زن آن که بوده است. (گلدا مایر که در جهان عرب هم مشهور است.)

اما اصل داستان وقتی آغاز می‌شود که وارد آخرین اتاق پاویون می‌شویم: فضای تاریکی که در آن فقط یک نفر حاضر است و آن هم نوعی «دی جی» است که نمایش فیلم اصلی پاویون اسرائیل را مثل دیسکوتک‌های تل‌آویو آغاز می‌کند. فیلمی که نشان می‌دهند، در واقع نشان از کل رویکرد اسرائیلی‌ها در چگونگی معرفی خود در این پاویون می‌دهد.

مجری فیلم، لوسی ایوب است؛ چهره شناخته ‌شده رادیو و تلویزیون اسرائیل که همان‌طور که در ابتدا می‌گوید پدرش عرب است و مادرش یهودی، و همین تاکید بر تنوع جامعه اسرائيل از نکات اصلی پاویون است. (لوسی ایوب در سال ۲۰۱۹ یکی از چهار مجری مراسم یوروويژن هم بود.) او فیلم را با بشکن زدن آغاز می‌کند و از بینندگان می‌خواهد با همراه شوند و با ضرباهنگ موسیقی پیش بروند. بدون این ‌که اشاره مشخصی به سیاست و مشکلات جنگ و صلح و اشغال و فلسطینی‌ها کند، از دشواری‌های پیدا کردن «لحن»‌ صحیح می‌گوید و پیشنهاد می‌دهد که آهنگ را دنبال کنیم. این‌گونه است که با لوسی به نقاط گوناگون اسرائیل می‌رویم: از ساحل‌ها و رستوران‌های آن تا زمین‌های کشاورزی آن که سال‌هاست اسرائیل از پیشرفت‌های تکنیکی‌اش در آن‌ها برای برقراری روابط دیپلماتیک با کشورهای آسیا و آفریقا استفاده کرده است.

نکته جالب کار لوسی اینجاست که نه سعی می‌کند مخاطب را با استدلال به چیزی قانع کند و نه به قول مثل انگلیسی‌ها «بیش از حد تلاش می‌کند.» او در حرف‌هایش بارها به زبان مادری‌اش- عربی- سخن می‌گوید و رویکردی دارد که به روشنی دعوت‌کننده به همکاری و در راستای همان شعار «به سوی آینده» است که کشورش با آن به دوبی ۲۰۲۰ آمده است. چند جا از مخاطبان می‌خواهد در حرکات رقص با او همراه شوند، در حالی که در کنارش مردمانی از گروه‌های متنوع اسرائیل (اعم از سیاه‌پوست، محجبه، و غیره)‌ هستند. تصویری که بدین‌سان از اسرائیل داده می‌شود، ساده اما قدرتمند است: جذاب، متنوع، رو به آینده، و آماده همکاری با دیگران و به‌خصوص همسایگان عرب.

البته که منتقدان اسرائیل خواهند گفت که این تصویر در حالی ارائه می‌شود که اسرائيل میلیون‌ها فلسطینیِ عرب را زیر اشغال غیرقانونی خود دارد و در این پاویون صحبتی از آن‌ها نیست؛ و البته در پاویون فلسطین نیز چنان ‌که در جای خود نوشته‌ام، صحبتی از یهودیان و نیاز به صلح و سازش نبود.

10

اسرائيل به سوی «فردا» در خاورمیانه و فراسو - ایندیپندنت فارسی

اسرائيل به سوی «فردا» در خاورمیانه و فراسو - ایندیپندنت فارسی

• 1/10

• 2/10

• 3/10

• 4/10

• 5/10

• 6/10

• 7/10

• 8/10

• 9/10

• 10/10

اما واقعیت این است که پدیده اشغال هر قدر هم مذموم باشد، تلاش برای انکار وجود اسرائیل در منطقه (یا تلاش برای نابود کردن آن به سیاق حکومت ایران) هم مذموم است و هم غیرعقلانی و مغایر با منافع مردمان منطقه از جمله فلسطینی‌ها. همین است که بشکن‌های لوسی در دوبی به‌وضوح با استقبال خیلی‌ از مخاطبان روبه‌رو شد. با یکی از اهالی سودان که در پاویون بود همراه شدم و از او پرسیدم آیا از این ‌که کشورش طی «توافق ابراهیم» مثل امارات دست به عادی‌سازی روابط با اسرائيل زده راضی است یا نه. او گفت:‌ «خود فلسطینی‌ها این همه سال است با اسرائيل رابطه دارند. ما چرا نباید داشته باشیم؟» از یک شهروند ترکیه راجع به سفر رئیس ‌جمهوری اسرائیل به کشورش پرسیدم. گفت: «من خیلی مخالف سیاست‌های اسرائیل به‌خصوص درباره فلسطینی‌ها هستم. اما قطع کردن رابطه با آن‌ها چه فایده‌ای دارد؟ باید رابطه داشته باشیم و به سمت صحیح سوقشان بدهیم.»

مردمان این منطقه مصیبت‌زده می‌دانند که امور ما راحت و بی‌دغدغه پیش نمی‌رود؛ اما شماری روزافزون پذیرفته‌اند که تصور «آینده» بدون اسرائيل ممکن نیست. البته اسرائیل نیز باید بداند که «آینده» بدون رسیدگی به مسئله میلیون‌ها فلسطینی که بدون کشور و دولت و زیر اشغال زندگی می‌کنند، هر چه باشد همراه با صلح پایدار نخواهد بود.