چهار سال پس از دستیابی به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بین ایران، قدرت‌های اروپایی، چین و روسیه، برجام در مسیر بازگشت از راه پیموده شده، به نقطه صفر خود نزدیک می‌شود.
دولت باراک اوباما که در هراس از هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی، به دنبال توافقی بود که این تهدید را به تعویق بیاندازد، در همین نقطه صفر بسیاری از فاکتورهای مهم در هر توافقی با جمهوری اسلامی را کنار گذاشت و کوشید با تمرکز بر یک موضوع، مسیر دستیابی به برجام را هموار کند.
چشم‌پوشی از نقش و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی و موضوعات مورد نگرانی کشورهایی مانند عربستان سعودی و اسرائیل، هدف امضاء یک توافق هسته‌ای را محقق کرد. اما همین موضوعات حل نشده در چهار سال گذشته به عاملی برای ضعیف‌تر شدن برجام تبدیل شدند.
توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قبل از ورود به کاخ سفید آن را بدترین توافق تاریخ این کشور خوانده بود، از نگاه همسایگان ایران در خلیج فارس و البته اسرائیل، در محافظه‌کارانه‌ترین برداشت، توافق خوبی نبود.
به همین دلیل نقش لابی اسرائیل و نگرانی مقامات کشورهای همسایه ایران در خلیج فارس از این توافق تک بعدی، در تصمیم‌گیری کاخ سفید برای خروج از برجام، قابل انکار نیست.
اکنون یک سال و نیم پس از خروج آمریکا از برجام، زمزمه‌های توافقی بزرگتر به گوش می‌رسد که این بار علاوه بر برنامه‌های هسته‌ای، نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی را هم شامل می‌شود.
مذاکرات گسترده با موضوعات متنوع
انفجار نفتکش‌ها در خلیج فارس، توقیف کشتی‌ها در تنگه هرمز،سرنگوی پهپاد آمریکایی و اخیرا حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی، شرایط منطقه را به گونه‌ای متحول کرده که مذاکره بر سر نقش منطقه‌ای جمهوری اسلامی غیر قابل اجتناب به نظر می‌رسد. آمریکا هم اکنون ائتلاف نظامی را رهبری می‌کند که با حضور کشورهایی مانند بریتانیا و عربستان سعودی هدف امنیت کشتی‌رانی در خلیج فارس را دنبال می‌کند. هرچند تهران طرح صلح هرمز را در مقابل این ائتلاف ارایه داده، به نظر نمی‌رسد برای رفع نگرانی‌های منطقه‌ای کافی باشد.
نشریه پولتیکو در گزارشی مدعی شده است که در جریان سفر اخیر حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، طرحی چهار بندی برای ملاقات او با ترامپ، آماده شده و ظاهرا مورد موافقت قرار گرفته بود. به گزارش پولتیکو، تنها دلیلی که مانع انجام ملاقات شد، این بود که روحانی طبق توصیه رهبر جمهوری اسلامی از ترامپ خواست قبل از مذاکره اعلام کند که تحریم‌ها را لغو می‌کند.
نکته‌هایی که گزارشگر پولتیکو در گزارش خود در مورد این طرح به آن اشاره می‌کند، در واقع چکیده‌ای از سرفصل‌های ۱۲گانه مذاکره است که مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا سال گذشته به آن اشاره کرده بود. موضوعاتی شامل نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی، برنامه‌های موشکی و آزادی زندانیان آمریکایی که مکرون هم به آن اشاره کرده است.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه که چندماهی است موضوع خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای ایران را دنبال می‌کند، تا کنون بارها اعلام کرده که اجرای این خط اعتباری به موافقت تهران با مذاکره بر سر موضوعات گسترده‌تر، شامل مسائل منطقه‌ای و آینده طولانی‌تر برنامه‌های هسته‌ای، بستگی دارد.
سندی که پولتیکو می‌گوید، نسخه‌ای از آن را مشاهده کرده، شامل موافقت تهران با اعلام این تعهد است که هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نمی‌رود، با مذاکرات بر سر چارچوبی طولانی‌تر برای فعالیت‌های هسته‌ای موافقت می‌کند، از اقدامات ستیزه‌جویانه در منطقه خودداری می‌کند و به دنبال صلح و امنیت واقعی در منطقه خواهد بود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به گزارش پولتیکو، آمریکا هم در مقابل با لغو تحریم‌هایی که پس از سال ۲۰۱۷ اعمال کرده، موافقت می‌کند و ممنوعیت صادرات نفت ایران برداشته می‌شود.
در این سند ظاهرا به برنامه‌های موشکی که رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید خط قرمز است، اشاره نشده اما یک مقام فرانسوی ادعا کرد که برای همه روشن است که مذاکره بر سر مسائل منطقه‌ای، برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی را نیز شامل می‌شود.
سیگنال‌های عربستان سعودی
همزمان با سیگنال‌های تهران مبنی بر تمایل به مذاکره بر سر موضوعات منطقه‌ای، عربستان سعودی نیز با اعلام مواضع خود می‌کوشد بر خلاف چهار سال گذشته، این بار بخشی از مذاکرات باشد، نه حاشیه آن.
واکنش ریاض به انفجار دو نفتکش متعلق به عربستان سعودی در بندر فجیره و همچنین حمله به تاسیسات نفتی‌اش که به فاصله چند ماه بعد اتفاق افتاد، حاکی از آن است که دست‌کم در حال حاضر به دنبال افزایش تنش‌ها در منطقه نیست.
مقامات آمریکایی، اروپایی و سعودی به طور روشن انگشت اتهام خود را در مورد حمله‌های دو هفته قبل به تاسیسات آرامکو به سوی جمهوری اسلامی نشانه می‌روند، اما محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در عین حال می‌گوید که راهکار سیاسی مقدم به درگیری نظامی است.
در همین حال مقامات دولت روحانی تایید کرده‌اند که پیام‌هایی از سوی ریاض برای تهران ارسال شده و علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با الجزیره از اظهارات اخیر بن سلمان که دیپلماسی را در اولویت قرار داده بود، استقبال کرده است.
از سوی دیگر مقامات دفتر عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق می‌گویند در تدارک ملاقاتی بین مقامات تهران و ریاض هستند. عراق که در موقعیت دشواری بین عربستان، ایران و آمریکا قرار گرفته، اخیرا استفاده از خاک خود برای حمله به تاسیسات آرامکو را تکذیب کرده بود و آشکارا نمی‌خواهد به صحنه‌ای برای درگیری نیروهای نیابتی تبدیل شود.
عباس الحسنوی، از دفتر نخست‌وزیر به میدل‌ایست‌آی گفته است که عبدالمهدی به عنوان کانال ارتباطی ریاض و تهران،شرایط آنها برای گفتگو با یکدیگر را به پایتخت‌ها انتقال می‌دهد. به گفته او ولیعهد عربستان سعودی به ملاقات با مقامات تهران چراغ سبز نشان داده و نخست‌وزیر عراق که هفته گذشته به جده سفر کرده بود، در حال کار روی این موضوع است.
الحسنوی همچنین به این نکته اشاره می‌کند که واشینگتن نیز ملاقات بین مقامات تهران و ریاض را پذیرفته و فالح الفیاض ، مشاور امنیت ملی عراق هم اکنون در واشینگتن در حال برنامه‌ریزی برای زمان این ملاقات است.
گزارش میدل‌ایست‌آی به نقل از الحسنوی حاکی از آن است که شرط عربستان سعودی برای مذاکره و ملاقات این است که ایران نقش خود را در یمن و سوریه محدود کند و به حمایت از گروه‌هایی مانند حوثی‌ها پایان دهد.
البته روشن نیست که پاسخ تهران به عربستان که آن را رقیب منطقه‌ای خود می‌داند، در مورد کاهش نفوذ در یمن و سوریه چه خواهد بود، اما کمتر تردیدی وجود دارد که مذاکرات جدید با ایران بدون در نظر گرفتن موضوعاتی از این دست و تنها با تمرکز بر مساله هسته‌ای پیش برود.
