این روزها در ایران اهل سنت مانند شیعیان برای برگزاری عید فطر تدارک می‌بینند، با این تفاوت که این عید مذهبی برای آن‌ها جنبه اجتماعی و فرهنگی نیز دارد. کردها، بلوچ‌ها، ترکمن‌ها و سایر اقوام سنی یک ماه پس از پایان نوروز دوباره رخت نو بر تن می‌کنند و به دیدار یکدیگر می‌روند. در مناطق مرزنشین ایران به‌ویژه مناطقی که شهروندان اهل سنت زندگی می‌کنند، سبک زندگی و باورهای قلبی مردم در مورد جشن‌های اسلامی طی سال‌های طولانی تقریبا دست‌نخورده باقی مانده و به همین دلیل است که عيد فطر در اين مناطق از اهميت ويژه‌ای برخوردار است.

پیروان اهل سنت از چند روز قبل برای اين عيد تدارک می‌بينند. بازارهای مناطق سنی‌نشین در روزهای منتهی به عيد، شلوغ‌ترين روزهای خود را می‌گذرانند. همه از کودکان و نوجوانان تا زنان و مردان جوان و مسن برای خرید لباس‌های نو و آمادگی برای عید راهی بازار می‌شوند. سنی‌های ایران معمولا به‌مناسبت عيد فطر سه روز کسب‌وکار خود را تعطيل می‌کنند و به دید‌وبازدید می‌پردازند.

رفتن به خانه‌های یکدیگر، عیادت از افراد مریض، تسلیت به افرادی که قبل از عید فوت شده‌اند، عیدی دادن به کودکان و حضور در خانه افرادی که با هم قهر بوده‌اند از دیگر رسم‌های مشترک عید فطر در میان پیروان اهل سنت است که در ادامه به جزئیات آن خواهم پرداخت.

آداب و رسوم عید فطر در میان بلوچ‌ها

خانه بايد شب قبل از عيد فطر به‌طور كامل پاکیزه شود و اين وظيفه بيشتر برعهده زنان است. حنابندان نیز يكی از آیین‌های زيبای بلوچ‌ها است. در اين مراسم كه در شب پايانی ماه رمضان برگزار می‌شود زنان بلوچ با حنا دست‌ و پایشان را منقوش به نقش و نگارهای زيبا می‌كنند و آماده برگزاری عيد فطر می‌شوند. «هک پهلی» به معنای طلب بخشش حق‌الناس است و در مناطق مختلف جنوب استان سیستان و بلوچستان پس از اقامه نماز عید فطر با سه بار در آغوش گرفتن انجام می‌شود. در این رسم بعد از اقامه نماز عید، مردان سه بار همدیگر را در آغوش می‌گیرند و با گفتن «پهل کن» یعنی حق‌های خودت را حلال کن، از یکدیگر حلالیت می‌طلبند. زنان نیز با حضور در منزل آشنایان و اعضای خانواده و فامیل ازآنان حلالیت می‌طلبند.

خرید لنگ، کفش و دمپایی و دوخت لباس نو نیز برای مردان و زنان از اهمیت خاصی برخوردار است و هر کس به اندازه توان مالی خود این کار را انجام می‌دهد. تهیه عطر و مواد خوشبوکننده برای لباس‌ها و خانه‌ها به‌ویژه «اوددار و سوچکی» ازموارد ضروری هر خانواده بلوچ است. زنان در شب عید و پس از خانه تکانی، خانه‌ها و لباس اعضای خانواده را با سوچکی و اوددار خوشبو وعطرآگین می‌کنند و برای رفتن به عیدگاه آماده می‌شوند.

امامان جمعه و جماعت مساجد محله‌ها و روستاها از محل دریافت صدقه فطریه که بر اساس اعلام مفتی منطقه مشخص می‌شود، برای نیازمندان لباس و وسایل مورد نیاز عید فطر خریداری می‌کنند.

آداب و رسوم عید فطر در میان عرب‌ها

عرب‌های ایران روز عید فطر پس از اقامه نماز در یک مکان جمع می‌شوند و با قهوه تلخ و چای دم‌شده روی منقل‌ها و انواع شیرینی از یکدیگر پذیرایی می‌کنند. چند ساعت پس از آن جوانان عرب به خیابان‌ها می‌آیند و با یزله و پایکوبی و گفتن الله‌اکبر به سوی خانه‌های بزرگان محله و درگذشتگان می‌روند تا دوباره امیدی در دل بازماندگان زنده کنند. در ادامه خانواده‌ها با رعایت ترتیب سنی از کهنسال تا جوان برای دیدوبازدید به خانه‌های دوستان و آشنایان می‌روند.

بزرگ‌ترها به کودکانی که صبح عید برای گرفتن عیدی در خانه‌ها را می‌کوبند، شیرینی، پول و انواع آجیل می‌دهند و این یکی از رسم‌های مهم عید فطر درمیان عرب‌ها است. بسیاری از مشکلات و اختلاف‌ها در این دیدوبازدیدها و دور‌هم‌نشینی‌ها مطرح و در بیشتر موارد با میانجی‌گری به حل مشکل منجر می‌شود. معمولا عرب‌ها ماهی و نان تنوری برای ناهار روز عید می‌پزند.

آداب و رسوم عید فطر در میان ترکمن‌ها

مردم ترکمن یک روز قبل از عید، خانه‌ها را تمیز می‌کنند، لباس‌های نو می‌پوشند و روز عید راهی عیدگاه برای اقامه نماز می‌شوند. ترکمن‌ها پس از اتمام خطبه و نماز عید به مزار نزدیکان درگذشته خود می‌روند و دعا می‌خوانند. اکثر خانواده‌ها در روز عید حیوان بزرگ یا کوچکی را ذبح می‌کنند و در دیگ‌های بزرگ غذاهای محلی می‌پزند و اقوام، دوستان و همسایه‌ها را دعوت می‌کنند. در روز عید فطر، نان‌های تنوری «فطیر»، شیرینی‌های روغنی، کاتمر، قاتلاما، لقمه‌های شیرین سرخ‌شده به نام «پیشمه» و انواع میوه‌ و آجیل را در سفره‌ها می‌چینند.

کودکان ترکمن خانه به خانه عید را تبریک می‌گویند و هدایایی مانند آب‌نبات و پول می‌گیرند. در هر خانه‌ای که باز می‌شود، کودکان برای صاحب‌خانه شعر می‌خوانند و هدیه می‌گیرند. این مراسم به‌مدت سه روز ادامه دارد. در این ایام، خانواده داماد (پس از نامزدی) برای عروس آینده خود هدایایی مانند پارچه، روسری، شیرینی می‌برند. یکی از سرگرمی‌های کودکان در این روز، شکستن تخم‌مرغ است. همچنین دختران ترکمن با پوشش لباس‌ها و روسری‌های رنگین ترکمنی در خیابان‌ها به‌صورت دسته‌جمعی «قوپوز» (زنبورک) می‌نوازند که صدای دلنشین آن موجب شادمانی رهگذران می‌شود.

آداب و رسوم عید فطر در میان کردها

کردها چند روز قبل از عید فطر، مشغول خريد ميوه، شيرينى و آجيل براى پذيرايى از ميهمانان خود می‌شوند. زنان کرد روز ۲۷ ماه رمضان شيرينى محلى به‌نام «برساق» می‌پزند و پس از پخت، آن را به مساجد می‌فرستند و همچنين بين همسايه و اقوام توزيع می‌کنند. مردم صبح روز عید براى خواندن نماز عيد همراه خانواده به مسجد محله می‌روند و پس از اقامه نماز به دید وبازدید می‌پردازند.

در میان کردها رسم هر طایفه در برگزاری مراسم عید فطر ممکن است با طایفه دیگر متفاوت باشد. در برخی از طایفه‌ها صبح روز عید به‌جای صبحانه «قورمه‌سبزی» سرو می‌شود و پس از آن به دیدار بزرگ خانواده که معمولا پدربزرگ است می‌روند و به‌صورت گروهی دیدو‌بازدید می‌کنند و عید را تبریک می‌گویند. همچنین از دیگر رسم‌های کردها در روز عید فطر، زیارت اهل قبور، پخش نذری و غذاهای محلی و عیادت از بیماران است.