اگر از آن دسته افرادی باشید که همیشه دنبال پیدا کردن بهترین رژیم برای بدنشان‌اند، چه به قصد رسیدن به وزن ایده‌آل، چه برای حفظ سلامتی و چه هر دو، گوشتان به شنیدن نام انواع و اقسام رژیم آشنا است: کم‌چرب، کم‌کربوهیدرات، کتو، پالئو، ساحل جنوبی، روزه ادواری و...؛ فهرستی تمام‌نشدنی که هر روز اسم تازه‌ای به آن اضافه می‌شود.

با توجه به این نکته که تقریبا تمام رسانه‌های داخلی و خارجی، تلویزیون، مجلات، سایت‌های اینترنتی، رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات، لاغری را شکل ایده‌آل بدن انسان نشان می‌دهند، جای تعجب ندارد که در چند سال گذشته از هر پنج زن میانسال، یک نفر رژیم گرفته باشد؛ البته رژیم‌هایی که اغلب شکست خورده‌اند و فرد رژیم‌گیرنده به وزن پیشین خود بازگشته یا حتی سنگین‌تر هم شده است. در پژوهشی با ۱۰۰ هزار زن شرکت‌کننده، معلوم شد کمتر از یک درصد افراد خیلی چاق توانستند به وزن طبیعی برسند و بیشتر کسانی که وزن کم کردند، در عرض پنج سال وزنی را که از دست دادند، دوباره به دست آوردند.

اکنون متخصصان چیزی می‌گویند که بسیاری از ما خیلی وقت است دلمان می‌خواهد بشنویم: وزن کم کردن در درازمدت واقعا کار سختی است؛ دلایل آن هم هیچ ربطی به اراده انسان ندارد و حتی شاید اصلا  کاهش وزن لازم نباشد.

پیامی که مردم اغلب اوقات از سازمان‌های بهداشتی و رسانه‌ها گرفته‌اند، این است که کمی و زیادی وزن و سلامت انسان، با هم رابطه مستقیم دارند. جفری هانگر، دکتر و استادیار روانشناسی دانشگاه میامی اوهایو و کسی که مدت‌ها است از پژوهشگران حوزه «ننگ وزن» محسوب می‌شود، معتقد است: «برای اینکه وزن بالاتر به خودی خود به ضعف سلامتی منجر می‌شود، هیچ مدرک محکمی وجود ندارد».

اگر وزن شما بیش از حد زیاد باشد و بدن بسیار بزرگی داشته باشید، کاهش وزن می‌تواند از مفاصل شما در برابر آرتروز محافظت کند و کارهای روزمره و ورزش کردن را برای شما آسان‌تر کند. اما در بیشتر مواقع، تمرکزی که زنان بر کاهش وزن می‌گذارند، آن را از سایر اقدام‌های مهم بهداشتی هم مهم‌تر جلوه می‌دهد. پس چرا معمولا این حرفی نیست که از مراکز بهداشتی و سلامتی بشنویم؟

هانگر می‌گوید: «شواهد فراوانی وجود دارد [که لاغری دلیل بر سلامتی و برعکس نیست] اما متخصصان آن‌قدر بر عقاید خود ثابت‌قدم مانده‌اند که چیزی خلاف آن را نمی‌پذیرند.» به این موارد می‌توان این‌ها را هم اضافه کرد: افراد و شرکت‌هایی که از فروش داروهای ضدچربی سود کلان می‌برند؛ از تامین‌کنندگان رژیم غذایی گرفته تا شرکت‌های دارویی و نویسندگانی که مقاله و کتاب‌هایی در این باره می‌نویسند. این نظریه که چربی برای بدن مضر است و باید تا جای ممکن آن را سوزاند، آن‌قدر در جوامع جا افتاده است که مردم به این حرف بیشتر از کتاب مقدسشان باور دارند.

بیایید چند واقعیت مهم را که معمولا به چشم نمی‌آیند، با هم مرور کنیم. واقعیاتی که دانستنشان شاید برای داشتن احساس بهتر برای ادامه زندگی، با هر وزنی که دارید، لازم باشد:

۱- وزن معیار دقیقی برای سنجش سلامتی نیست

به گفته پزشکان، زنان چاق [فقط زنان!] «متابولیسم قلبی ناسالم» دارند؛ اصطلاحی کوتاه برای توصیف فشار خون، سطح کلسترول، تری گلیسیرید و قند خون و سایر معیارهای سلامت قلب و شریان‌ها. اما محققان دانشگاه کالیفرنیای لس‌آنجلس و دانشگاه مینه‌سوتا با ارزیابی حدود دو جین پژوهش دریافتند که «بین کاهش وزن و سلامتی هیچ رابطه مشخصی وجود ندارد». به عبارت دیگر، کاهش وزن بر فشار خون، دیابت یا کلسترول تاثیر چشمگیری نمی‌گذارد.

محققان دانشگاه کالیفرنیا با بررسی اطلاعات بیش از ۴۰ هزار شرکت‌کننده در پژوهش سالانه ملی بهداشت و تغذیه دولت، دریافتند  که تقریبا نیمی از کسانی که به‌عنوان افراد دارای «اضافه وزن» دسته‌بندی شدند (و بیش از یک‌چهارم آن‌ها برچسب «چاق» داشتند)، از نظر چربی و قند خون سالم بوده‌اند و این یعنی از نظر متابولیسم قلبی در شرایط خوبی به سر می‌بردند. در عین حال، در ۳۰ درصد از شرکت‌کنندگان با وزن «طبیعی» هم میزان ناسالم چربی و قند دیده شد.

وزن به تنهایی نشان‌دهنده سلامت فرد نیست؛ پس هیچ‌کس بر اساس وزنی که دارد نمی‌تواند تشخیص دهد فرد سالمی است یا خیر.

۲- رفتارهای سالم از عدد روی ترازو مهم‌ترند

در مقاله‌ای که هانگر و همکارانش در مجله «سوشیال ایشو اند پالیسی ریویو» (Social Issues and Policy Review) منتشر کردند، پژوهش‌هایی را بررسی کردند که بر رابطه وزن و سلامت متمرکز بود. آن‌ها نتیجه گرفتند که رفتارهای سالم- و نه لاغر کردن بدن- به سلامت بدن منجر می‌شود و عمر ما را طولانی‌تر می‌کند و افراد چاقی که کارهای سالم انجام می‌دهند، به اندازه همه کسان دیگر مستعد پیشرفت‌اند.

از جمله رفتارهای سالمی که در فهرست این پژوهش آمده‌اند می‌توان به این‌ها اشاره کرد: فعالیت بدنی، خوردن خوراکی‌های مغذی و ترک سیگار- همچنین یادتان نرود که منزوی نباشید و اجتماعی رفتار کنید، استرس را به حداقل برسانید و افسردگی را مدیریت کنید.

۳- می‌توان چاق و همچنان متناسب بود

آن‌طور که همیشه برای ما فرهنگ‌سازی شده، داشتن چربی اضافی برابر است با بدن نامتناسب داشتن. اما بسیاری زنان با جثه درشت در باشگاه، گوی رقابت را در دویدن از همتایان لاغرشان می‌ستانند. چرا که در واقعیت، تناسب اندام و وزن رابطه چندانی با هم ندارند.

یک تیم پژوهشی بین‌المللی این موضوع را به اثبات رساند: آن‌ها فشار خون، کلسترول، قند و موارد مشابه را در ۴۳ هزار شرکت‌کننده (عمدتا سفیدپوست) اندازه‌گیری کردند و سپس میزان تناسب بدنی آن‌ها را با استفاده از تردمیل آزمایش کردند: آن‌ها که متابولیسم سالمی داشتند، فارغ از اینکه دارای چه وزنی بودند، پیش‌بینی می‌شد که در ۱۰ سال آینده میزان مرگ‌ومیر یکسانی داشته باشند؛ اما آن‌ها که چاق یا نامتناسب در نظر گرفته می‌شدند، بیشتر در معرض مرگ بودند.

۴- کاهش وزن همیشه به افزایش سلامتی منجر نمی‌شود

اگر وزن کم مساوی با سلامتی بود، کاهش وزن می‌توانست برای افراد مفید باشد؛ اما این‌طور نیست. حتی با گذشت دو سال پس از آنکه رژیم‌گیرنده‌ها وزن خود را پایین آورده‌اند، میزان فشار خون، قند و سایر عوامل متابولیسمی آن‌ها بهبود چشمگیری پیدا نمی‌کند.

اگر هم افراد سنگین‌وزن پس از یک دوره رژیم، به سلامتی دست پیدا کنند، معمولا می‌توان گفت بیشتر از هر عامل دیگری، این موضوع به ورزشی که بخشی از رژیم آن‌ها است و تاثیر بسزایی که ورزش بر سلامتی دارد، مرتبط است.

۵- وزن، موضوعی فراتر از گرفتن و سوزاندن کالری

موارد بسیاری در چاقی یا لاغری انسان دخیل‌اند: ژن، جغرافیا، داروهای مصرفی، محل زندگی، درآمد و میزان خواب. اما پزشکان معمولا روی کالری تمرکز دارند. موضوع وزن آنقدر پیچیده است که حتی محققانی که همه عمر کارشان پژوهش بر مسئله وزن بوده است، هنوز به همه متغیرهای متاثر روی وزن دست پیدا نکرده‌اند. از طرف دیگر، فرآورده‌ها یا مواد افزودنی که به خوراکی‌های ما اضافه می‌شوند و به نوعی راه خود را به بشقاب‌های ما باز می‌کنند نیز در بسیاری موارد مسبب چاقی و اضافه وزن‌اند؛ بدون آنکه دخالت انسان‌ها، ورزش و اراده یا تنبلی آن‌ها بتواند دخیل باشد. فراورده‌هایی که با ترشح زیاد و غیرطبیعی انسولین در بدن سبب اشتهای فراوان در انسان و چاقی مفرط او می‌شوند.

۶) در واقع شاید لاغر هم باشید

شاید هیچ محدودیتی برای ثروتمند بودن وجود نداشته باشد، اما مطمئنا لاغر بودن اندازه‌ای دارد. تیمی از پژوهشگران بین‌المللی با بررسی صدها مورد پژوهش روی بیش از ۳۰ میلیون شرکت‌کننده، دریافتند که شاخص توده بدنی «بی‌ام‌آی» (BMI) زیر ۲۳، بیشتر با مرگ‌ومیر مرتبط است تا داشتن چند کیلو اضافه وزن. زمانی که اوپرا وینفری، مجری مشهور آمریکایی، بعد از آنکه دائما گیج بود و احساس ضعف شدیدی می‌کرد، در سال ۲۰۱۹ با مخاطبان درباره کاهش وزن خود صحبت کرد، گفت تنها زمانی احساس بهتری داشته که دوباره قدری وزن اضافه کرده است.

این نکته را هم باید در نظر گرفت که از آنجا که در اندازه‌گیری شاخص توده بدن، تفاوتی بین چربی و عضله در نظر گرفته نمی‌شود، بی‌ام‌آی افراد دارای عضله و ورزشکاران هم می‌تواند آن‌ها را در دسته «چاق» یا «سنگین‌وزن» قرار دهد. در حالی که تفاوت‌های قومیتی و نژادی در میزان چربی و عضله ذاتی هر فرد مسبب تفاوت چشمگیری است.