هیچ کس تصور نمی‌کرد بحران جنگ در اوکراین که امروز روس‌ها را وادار به عقب‌نشینی از سوریه کرد، در فرجام از لحاظ نظامی به سود رژیم ایران تمام شود.

هرچند روسیه به افزایش حجم تجارت و سرمایه‌گذاری‌هایش در خاورمیانه، فراهم شدن فرصت بهره‌برداری از بندرگاه دریایی طرطوس و ایفای نقشی مهم در تحولات این گستره جغرافیایی، به گسترش حضور و نفوذ خود در منطقه تمایل دارد، جاه‌طلبی‌هایش در خاورمیانه نسبتا محدود است. با این حال، حضور نظامی مسکو در سوریه با هدف حمایت از رژیم دمشق، به عامل مهمی برای ایجاد توازن قدرت و مهار تحرکات نظامی روزافزون رژیم ایران در سوریه تبدیل شد. در عین حال، نباید فراموش کرد که روسیه و ایران در برخورد با تحولات سوریه، متحد یکدیگر بوده‌اند و هماهنگی‌های بسیاری داشتند و به همین دلیل، مسکو در قبال گسترش فزاینده قدرت و نفوذ شبه‌نظامیان وابسته به رژیم ایران در سوریه سکوت اختیار می‌کند.

با توجه به تشدید جنگ در اوکراین، به نظر می‌رسد که تئوری موازنه قدرت‌های خارجی در سوریه در حال پایان است؛ به‌ویژه اینکه در هفته‌های اخیر، گزارش‌های بسیاری منتشر شد مبنی بر اینکه نیروهای روسی در حال بازگشت به روسیه یا اعزام به اوکراین‌اند و احتمالا در آینده عقب‌نشینی شمار بیشتری از نیروهای روسیه از سوریه را شاهد خواهیم بود. این عقب‌نشینی روسیه ایران را در سوریه به یکه‌تاز میدان تبدیل می‌کند.

با توجه به اینکه جنگ در سوریه تقریبا پایان یافته و درگیری‌های داخلی این کشور نیز در حال کاهش است و رژیم دمشق کنترل اکثر مناطق را در دست گرفته، ممکن است برخی از ناظران عقب‌نشینی نظامی روسیه را چندان مهم ندانند. اما به باور من، بعید به نظر می‌رسد که سپاه پاسداران ایران حتی در صورت توقف کامل جنگ، حاضر شود خاک سوریه را ترک کند. بنابراین، خروج روس‌ها و ادامه حضور نظامی ایران در سوریه، بار دیگر زمینه را برای از سرگیری درگیری‌ها در سوریه و کشورهای همسایه آن فراهم می‌کند؛ زیرا رژیم ایران با حضور نظامی خود در سوریه، اهدافی فراتر از حمایت از رژیم دمشق را دنبال می‌کند.

ادامه حضور نظامی ایران در سوریه، در گام نخست به معنای تکمیل راهبرد کنترل بر عراق است؛ به‌ویژه اینکه رژیم ایران همواره از سوریه به عنوان گذرگاهی برای گسترش نفوذ خود در عراق استفاده کرده است. بهره‌برداری رژیم ایران از خاک سوریه در جنگ علیه صدام حسین، نمونه‌ای از این واقعیت است. البته نیروهای آمریکایی نیز به همین دلیل در جریان اشغال عراق، نتوانستند سراسر عراق را تحت کنترل درآورند؛ زیرا جنگجویان القاعده، داعش و مخالفان عراقی از جنوب سوریه پیوسته به عراق وارد می‌شدند و اوضاع امنیتی را به چالش می‌کشیدند.

در عراق، ایرانی‌ها از بصره تا اربیل و سلیمانیه گام‌به‌گام پیش می‌روند تا سراسر قلمرو این کشور را به تصرف خود درآورند و در همه تصمیم‌گیری‌ها نقش اساسی ایفا کنند. علاوه بر آن، سپاه پاسداران ایران لبنان را هم از طریق سوریه کنترل و تمامی فعالیت‌های منطقه‌ای خود در یمن و فلسطین را از سوریه مدیریت می‌کند.

البته با خروج روس‌ها از سوریه، رژیم ایران با برخی چالش‌های تازه‌ هم روبه‌رو می‌شود؛ زیرا اسرائیل حضور ایران در سوریه را تهدیدی راهبردی برای امنیت خود می‌داند؛ هرچند نمی‌خواهد در خاک سوریه وارد جنگ شود.

به همین دلیل حضور روس‌ها تضمینی برای حفظ آرامش در منطقه بود تا سوریه به پایگاه نظامی بزرگی برای سپاه پاسداران ایران تبدیل نشود و حضور نظامی ایران و شبه‌نظامیان وابسته به آن با پایان جنگ داخلی سوریه خاتمه یابد. اما وضعیت طوری شد که روسیه ناگزیر است سوریه را ترک کند؛ هرچند شماری از نیروهای روسی هنوز در سوریه حضوری نمادین دارند و در برخی از موارد در نقاط مرزی و برخی از شهرها حضور پیدا می‌کنند.

اکنون در حالی‌ که روس‌ها در حال خروج از سوریه‌اند، قدرت‌های خارجی دیگر نیز حضور نظامی خود را در این کشور کاهش داده‌اند؛ اکثر نیروهای آمریکایی از شرق دریای فرات عقب‌نشینی کرده و نیروهای ترکیه و شبه‌نظامیان وابسته به آن نیز در حال خروج از شمال سوریه‌اند.  نیروهای ایرانی با شبه‌نظامیان وفادار به خود از جمله شبه‌نظامیان سوری، عراقی، افغان‌ها و حزب‌الله لبنان سعی می‌کنند با استفاده از این فرصت، حضور و نفوذ خود در سوریه را گسترش دهند.

برگرفته از روزنامه الشرق الاوسط