در نظام بهداشتی ایران، نقش «پرستار» همواره نادیده گرفته شده است. ۴۵ تا ۵۰ درصد جامعه درمانی را گروه پرستاری تشکیل می‌دهد، اما سهم آنان در مدیریت و تصمیم گیری‌های این حوزه بسیار اندک است. آمارهای متعدد دولتی نشان می‌دهد که نظام درمانی کشور از یک سو خیل عظیمی از پرستاران بیکار را بر دوش می‌کشد، از سوی دیگر، به گونه نگران کننده‌ای پرستار کم دارد. از این رو، برنامه‌ریزی برای جذب پرستاران خارجی در دستور کار است. ما با استانداردهای جهانی نسبت تعداد پرستارارن به جمعیت،  فاصله بسیاری زیادی داریم. پرستاران این سرزمین به علت نبود امنیت شغلی و حقوق‌های پایین، کشور را به سوی استرالیا و کانادا ترک می‌کنند. اختلاف حقوقی پزشکان با آنان در ایران بین ۵۰تا ۱۰۰برابراست،  و از آنجا که پرستاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور دنیا محسوب می‌شود،، پرستاران باید بعد از ۲۰سال فعالیت بازنشسته شوند. اما وزارت بهداشت هنوز این قانون را اجرا نکرده است. این درحالی است که ارتباط پرستار با دردمندترین اقشار جامعه، ضرورت کاهش فشارهای روحی و روانی را برای این گروه دوچندان می‌کند. اما شاهدیم که برخی از پرستاران ایران به دلیل فشار کار دست به خودکشی زده‌اند. در این سناریوی آشفته وبی‌برنامه، ناکارآمدی نظام درمانی را در پیوند با پرستاران، می‌توان به‌سادگی حدس زد. 

پایین‌تر از استانداردهای جهانی و پیامدهای آن

در اغلب کشورهای اروپایی به ازای هر هزار نفر ده پرستار وجود دارد. میانگین استاندارد جهانی به ازای هر هزار نفر شش پرستار، و حداقل آن سه پرستار است؛ در حالی که به گفته دبیرکل خانه پرستار، این نسبت در ایران برابر ۱.۶ است: «از این زاویه ما در حد کشورهای عقب‌مانده هستیم و حتی آمار ما ازعراق و کنیا نیز پایین‌تر است». 

کمبود پرستار، از یک سو به فشارها و مشکلات بیشتر و شیفت‌های سنگین و فشرده برای پرستاران موجود می‌انجامد، و از سوی دیگر، از جمله به همین دلایل، احتمال افزایش خطاهای کاری و کاهش کارایی پرستاران را در ارائه خدمات درمانی به بیماران در بر دارد. افزون بر آن، کمبود پرستار منجربه افزایش پدیده «همراه بیمار» نیز شده است.

مافیای وزارت بهداشت

پرسش اصلی اینجاست که با وجود کمبود حداقل ۱۵۰هزار نیروی پرستاری، پس چرا به گفته اصغر دالوندی، رییس کل سازمان نظام پرستاری، ۳۰هزار پرستار بیکار داریم؟ 

با وجود آن که سالانه هشت هزارپرستار از مراکز آموزشی فارغ التحصیل می‌شوند، به علت شرایط طاقت‌فرسای کار و حقوق پایین، تنها نیمی از آنان وارد بازار کار می‌شوند. افزون بر آن، سالانه پنج هزار نفر از پرستاران موجود شاغل، بازنشسته می‌شوند. اما پاسخ  تناقض بیکاری و نیاز به پرستار را شاید بتوان درگفته‌های دبیرکل خانه پرستار یافت. شریفی مقدم، علاوه بر فساد مالی در وزارت بهداشت، از وجود نوعی مافیا در آن وزارت نام می‌برد که «اجازه جذب پرستار را به دلیل تعارض منافع نمی‌دهد.» وی معتقد است که در دولت فعلی، سیستم «پزشک‌سالاری» قدرتمندتر شده است و این جریان در لایه‌های حاکمیت، از جمله در مجلس، دولت و شورای عالی بیمه، نفوذ دارد. به عبارت دیگر، این افراد در تمامی دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها منافع دارند. وی براین باور است که کسانی که رییس بیمارستان می‌شوند، دغدغه اصلی‌شان کسب درآمد است. بنابراین، جریانی دروزارت بهداشت حاکم است که تلاش می‌کند بقیه گروه‌های بهداشت و درمانی را نادیده بگیرد. او می‌گوید، اینکه امروز روسا و معاونان تمام بیمارستان‌های دولتی و دانشگاهی باید هیات عملی باشند، صد در صد ایراد دارد. سعید نمکی، وزیر بهداشت، وعده استخدام ۱۹هزار پرستار را در سال ۹۸-۹۹در بخش دولتی داده است. اما تاکنون هیچ خبری از آزمون استخدامی و مجوز جذب سالانه ده هزار پرستار نیست. 

درآمد ناکافی، اضافه کاری، و مهاجرت پرستاران

میزان حداقل حقوق پرستار در بخش خصوصی  یک و نیم میلیون تومان افزون بر کارانه است. در بخش دولتی، دو میلیون و ۴۰۰هزار به اضافه کارانه و اضافه کار است، و حداکثر کارانه، ۸۰۰هزار تومان است. هر چند، سعید نمکی نیز معتقد است که تناسبی بین حقوق پرسنل در نظام سلامت نیست و نیاز به بازنگری دارد، اما با این وضعیت میزان حقوق و سقف بلند هزینه‌ها، پرستاران علاوه بر ۱۵۰ساعت کاری استاندارد خود درماه ناچارند به ۱۵۰ساعت اضافه کاری اجباری نیز تن در دهند. این در حالی‌ست که طبق ماده ۶۱قانون کار، اضافه کاری اجباری ۲۵هزار پرستار (شرکتی، قراردادی و پیمانی) و ده هزار پرستار بخش خصوصی جرم است، و طبق قانون، باید ضرایب آن با رضایت همکاران لحاظ شود. در نتیجه، یکی از رویکردهای برون‌رفت از این وضعیت برای پرستاران شاغل و بیکار، مهاجرت است . کشورهای پیشرفته، ورود پرستاران را از جوامع دیگر  سهل‌تر کرده‌اند و آنان را با آغوش باز پذیرا هستند. آمارهای گوناگونی از درخواست گواهی مهاجرت سالانه پرستاران در ایران وجود دارد که بر أساس آن‌ها،  بین ۲۰۰تا ۵۰۰تقاضا در سال برای مهاجرت ارائه می‌شود. این وضعیت، مشاور معاون پرستاری وزارت بهداشت  در امور دانشکده‌های علوم پزشکی کشور را به تکاپو انداخته است تا پیش‌نویس اولیه «آیین‌نامه جذب پرستاران جویای کار اتباع بیگانه» را تدوین کند. 

سونامی سالخوردگی و طرح «پرستاری جامعه‌نگر»

تغییرات جمعیتی در ایران در سی سال آینده، نشانگر احتمال بروز سونامی قدرتمند «سالمندی» است. به دلیل رشد سریع پدیده سالمندی و شیوع بیماری‌های غیرواگیر در ایران که در حال حاضر ۸۲درصد از مرگ و میر را به خود اختصاص می‌دهد، کارشناسان معتقدند درچنین جامعه‌ای باید به اجرای طرح «پرستاری جامعه‌نگر» به عنوان یک الگو نگریسته شود. چنین مدل‌هایی، امتحان خود را درکشورهای دیگر پس داده‌اند. با توجه به هزینه‌های بالای «درمان»، در این مدل بر «پیشگیری» پافشاری می‌شود و بر پرستاری در منزل و ایجاد زمینه‌های لازم برای مراقبت پرستاری در خانه‌ها (کاهش بار مراقبتی) تاکید می‌کنند. واقعیت این است که با توجه به تغییرات جمعیتی در ایران و افزایش امید به زندگی در کنار افزایش بیماری‌های مزمن، رشد جمعیت جوان، رفتارهای پرخطر و تصادفات جاده‌ای، نیاز به تجدید نظر در نظام سلامت و بازنگری جدی در نقش پرستاران در عرصه‌های متفاوت، به شدت احساس می‌شود.