آتش جنگ همچنان در اوکراین زبانه می‌کشد و هیچ نشانه‌ای هم که بیانگر پایان آن و بازگشت صلح و آرامش به منطقه و جهان باشد، در افق دیده نمی‌شود. افزون بر ویرانی‌های مادی و معنوی که این جنگ بر حال و آینده اوکراین تحمیل می‌کند، پیامدهای بلند‌مدتی که به کمرنگ‌شدن پدیده جهانی‌شدن، به‌ویژه در بخش انرژی و غذا منجر خواهد شد در روابط بین‌الملل به‌جا می‌گذارد.

جنگ اوکراین بیشتر و عمیق‌تر از همه‌گیری کرونا بر روابط بین‌الملل، ازجمله بر زنجیره‌های تامین جهانی تاثیر گذاشته و روند جهانی‌شدن را به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. هم جنگ و هم کرونا کشورهای جهان را وادار کردند تا برای حمایت اقتصادی از شهروندان، نگاه خود را به داخل متمرکز کنند و در برابر گردش کالا و سرمایه موانعی ایجاد کنند.

به‌نظر می‌رسد جنگ اوکراین مانند همه‌گیری کرونا سال‌ها ادامه داشته باشد و در بلند‌مدت تاثیر ماندگاری بر روند جهانی‌شدن به‌ جا بگذارد. البته ممکن است آتش‌بس صورت بگیرد، اما دستیابی به صلح و ثبات پایدار دشوار و دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.

یکی از آثار جنگ اوکراین درمورد بازارهای انرژی این است که واردات و صادرات سوخت‌های فسیلی به‌جای بازارهای جهانی، بیشتر به بازارهای منطقه‌ای محدود خواهد شد. چنانچه همین حالا هم دیده می‌شود که کشورها بیشتر به وارد کردن سوخت‌های هیدروکربنی از کشورهای نزدیک یا دوست تمایل نشان می‌دهند. در حال حاضر ایالات متحده آمریکا دوسوم گاز مایع طبیعی خود را که دو برابر زمان پیش از جنگ است، به اروپا صادر می‌کند که ۱۵ درصد از نیاز اروپا به گاز را برآورده می‌کند و در صورت اجرایی شدن مفاد بیانیه مشترک اخیر آمریکا و اتحادیه اروپا، این مقدار تا ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت.

نخستین جایگاه گردش انرژی در جهان، ایالات متحده آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا است. بعد از جنگ اوکراین نقش آمریکا در تامین گاز اروپا به گونه چشمگیری افزایش یافت و اکنون آمریکا به یک شریک راهبردی برای اروپا در بخش گاز تبدیل شده است. از سوی دیگر، اروپا می‌خواهد گاز مایع آمریکا را جایگزین گاز روسیه کند. درعین‌حال، کانادا مقادیر زیادی نفت خام به ایالات متحده صادر می‌کند. همچنین کشورهای آمریکای لاتین نیز بخش زیادی از نفت ایالات متحده آمریکا را تامین می‌کنند و در مقابل بنزین و گازوئیل خریداری می‌کنند.

دومین جایگاه گردش انرژی در جهان، روسیه و چین است که به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط مستحکم سیاسی، مقادیر زیادی از انرژی میان این دو کشور خریدوفروش می‌شود. پیش از جنگ اوکراین، چین مقدار محدودی از نفت خود را از روسیه و بقیه را از منابع متعدد دیگر خریداری می‌کرد، اما بعد از جنگ، چین واردات نفت از روسیه را افزایش داد و تا ۳۰۰هزار بشکه نفت در روز خریداری می‌کند. با توجه به اینکه روسیه در حال حاضر به بازارهای اروپایی دسترسی ندارد، احتمال می‌رود چین سقف خرید نفت از روسیه را از این هم بالاتر ببرد. همچنین قرار است روسیه بازارهای چین را جایگزین بازارهای اروپایی برای فروش گاز طبیعی خود کند.

سومین جایگاه گردش انرژی در جهان خاورمیانه و جنوب شرق آسیا است که بدون درنظر گرفتن عوامل سیاسی، بازارهای انرژی در این منطقه رونق فراوان دارد. کشورهای خاورمیانه مقادیر زیادی از نفت خام خود را همواره به بازارهای جنوب شرق آسیا که پالایشگاه‌های نفت فراوانی احداث کرده‌اند، صادر می‌کنند. بعد از جنگ اوکراین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابطشان را با روسیه و اوپک‌پلاس گسترش دادند تا جایی‌که حتی ریاض از افزایش تولید نفت برای خشنودی واشنگتن خودداری کرد. قرار است نفت عربستان سعودی مشتریان بیشتری در بازارهای جنوب شرق آسیا نسبت به بازارهای غربی پیدا کند. عربستان سعودی به این موضوع آگاه است و هر آنچه را که در جهت منافع ملی‌اش باشد، انجام خواهد داد.

این در حالی است که قرار است برخی از کشورها در وضعیت مبهمی قرار گیرند؛ ازجمله هند در حالت نوسان خواهد بود و تا زمانی که بهای نفت روسیه پایین باشد، از روسیه نفت خواهد خرید، در غیر این‌صورت به‌ کشورهای دیگری روی خواهد آورد. هند پیش از جنگ، روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت از روسیه وارد می‌کرد، اما اکنون واردات آن از نفت روسیه به ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است. همچنین قرار است دهلی‌نو واردات نفت از خاورمیانه را نیز افزایش دهد. کشورهای غرب آفریقا نیز به بازارهای اروپایی که تلاش می‌کنند خود را از انرژی روسیه بی‌نیاز کنند، روی خواهند آورند و منابع صادراتی خود را تنوع خواهند بخشید.

عرصه دیگری که ممکن است جنگ اوکراین به‌علاوه همه‌گیری کرونا در آن تغییر همیشگی ایجاد کند، سیاست‌ غذایی است؛ چنانچه بسیاری از کشورهای جهان غذا را در شرایط کنونی از پایه‌های امنیت ملی خود به‌حساب می‌آورند. این سیاست در میان‌مدت و بلندمدت باعث می‌شود کشورهای یادشده سیاست‌های غذایی داخلی را در پیش گیرند و این امر به ضرر روند جهانی‌گری است.

این در حالی است که در نتیجه جنگ اوکراین و همه‌گیری کرونا، بهای مواد غذایی در جهان افزایش چشمگیری یافته است. بر اساس شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد، میانگین هزینه‌ها از ژانویه تا مه ۲۰۲۰ بیش از ۱۰ درصد به‌صورت واقعی کاهش یافته است، اما با رونق گرفتن دوباره اقتصاد جهانی و آشکار شدن نتایج محدودیت‌های تحمیل شده بر عرضه، بهای مواد غذایی به‌صورت فزاینده بالا رفت و نسبت به زمان پیش از کرونا تا ۳۳ درصد افزایش یافت. با این حال، پس از مشتعل شدن آتش جنگ در اوکراین که به تعطیلی صادرات گندم، ذرت، روغن آفتابگردان و کود شیمیایی از دریای سیاه منجر شد، بهای مواد غذایی چندین برابر بالا رفت.

در نتیجه، کمرنگ شدن روند جهانی‌شدن در بخش انرژی به این معنی است که دیگر بازار به‌تنهایی در گردش نفت تاثیرگذار نخواهد بود، بلکه جغرافیای سیاسی در این عرصه نقش فزاینده‌ای دارد و این امر به ایجاد تشکل‌های سیاسی و اقتصادی منطقه‌ای منتهی خواهد شد.