در حالی که بزرگ‌ترین موزه بریتانیا  ۲۰۰ سالگی رمزگشایی لوح‌های هیروگلیف را جشن می‌گیرد، هزاران مصری خواستار بازگرداندن «سنگ روزتا» شدند.

مونیکا هانا، رئیس آکادمی عرب برای علوم، فناوری و حمل‌ونقل دریایی و سازمان‌دهنده یکی از دو طومار درخواست برای بازگرداندن سنگ روزتا، می‌گوید: «نگهداری این سنگ در موزه بریتانیا نماد خشونت فرهنگی غرب علیه مصر است.»

بحث بر سر اینکه چه کسی صاحب آثار باستانی است، چالشی فزاینده برای موزه‌های سراسر اروپا و آمریکا است و اکنون توجه‌ها به پربازدیدترین اثر موزه بریتانیا یعنی سنگ روزتا معطوف شده است؛ کتیبه‌های حک‌شده بر تخته گرانیت خاکستری تیره‌ای که پس از آنکه نیروهای امپراتوری بریتانیا در سال ۱۸۰۱ آن را از مصر به لندن آوردند، موجب شد در رمزگشایی خط هیروگلیف مصر باستان موفقیتی اساسی به دست آید. 

سنگ روزتا در نبردهای امپراتوری‌ بریتانیا و فرانسه به دست آمد. پس از اشغال نظامی مصر به دست ناپلئون بناپارت، دانشمندان فرانسوی این سنگ را در سال ۱۷۹۹ در شهر شمالی رشید که در زبان فرانسه آن‌ را به نام روزتا می‌شناسند، کشف کردند. هنگامی که نیروهای بریتانیا فرانسوی‌ها را در مصر شکست دادند، این سنگ و بیش از ده‌ها اثر باستانی دیگر تحت شرایط قرارداد تسلیم ۱۸۰۱ بین ژنرال‌های دو طرف، به انگلیسی‌ها تحویل داده شد و از آن زمان در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.

طومار هانا با چهار هزار و ۲۰۰ امضا می‌گوید که این سنگ به‌طور غیرقانونی ضبط شده و «غنیمت جنگی» است. این ادعا در طومار تقریبا مشابهی که زاهی حواس، وزیر سابق امور آثار باستانی مصر، منتشر کرد و بیش از ۱۰۰ هزار امضا دارد، نیز منعکس شده است. این وزیر سابق می‌گوید که مصر در قرارداد ۱۸۰۱ حق اعمال نظر نداشته است.

با این حال موزه بریتانیا این موضوع را رد می‌کند. این موزه در بیانیه‌ای اعلام کرد که معاهده ۱۸۰۱ امضای نماینده مصر را هم دارد. این ادعای موزه بریتانیا اشاره به یک دریاسالار عثمانی است که کنار انگلیسی‌ها علیه فرانسوی‌ها جنگید. در زمان تهاجم ناپلئون، اسما سلطان عثمانی در استانبول حاکم مصر بود.

موزه بریتانیا همچنین گفت که دولت مصر برای بازگرداندن سنگ روزتا درخواستی ارائه نکرده است. همچنین از همین فرمان حکاکی‌شده ۲۸ نسخه شناخته‌شده وجود دارد که ۲۱ نسخه آن در مصر باقی مانده است.

مشاجره سر نسخه سنگ اصلی از اهمیت بی‌نظیر آن برای مصرشناسی ناشی می‌شود. این لوح که در قرن دوم قبل از میلاد حک شده، حاوی سه ترجمه از فرمانی مربوط به سکونت‌گاه بین بطلمیوسیان، حاکمان وقت، و فرقه‌ای از راهبان مصری است. کتیبه اول به خط هیروگلیف کلاسیک است، کتیبه بعدی با خط هیروگلیف ساده‌شده به نام «دموتیک» و سومین کتیبه به زبان یونانی باستان نوشته است. 

سنگ روزتا یکی از بیش از ۱۰۰ هزار یادگار مصری و سودانی است که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. درصد زیادی از این لوح‌ها بین سال‌های ۱۸۸۳ تا ۱۹۵۳ و در طول حکومت استعماری بریتانیا بر منطقه به دست آمدند. 

مدتی است به طور فزاینده‌ای مرسوم شده که موزه‌ها و مجموعه‌داران آثار باستانی را به کشور مبدا خود باز می‌گردانند که اغلب یا نتیجه حکم دادگاه است یا تصمیمی داوطلبانه که نمادی از کفاره‌ای برای اشتباهات تاریخی است. 

موزه متروپولیتن نیوریورک در ماه سپتامبر، پس از تحقیقاتی در ایالات متحده که به این نتیجه رسید برخی از آثار باستانی به‌طور غیرقانونی قاچاق شده‌اند، ۱۶ اثر باستانی را به مصر بازگرداند. موزه هورنیمان لندن هم به دنبال درخواست دولت نیجریه، تصمیمی را امضا کرد که بر اساس آن، بیش از ۷۲ شیء از جمله ۱۲ برنز «بنین» را به این کشور پس داد.

نیکلاس دانل، وکیل مستقر در بوستون و متخصص پرونده‌های مربوط به هنر و مصنوعات، می‌گوید که برای چنین اختلاف‌هایی هیچ چارچوب حقوقی بین‌المللی مشترکی وجود ندارد؛ مگر اینکه شواهد روشنی وجود داشته باشد که آن اثر به‌طور غیرقانونی به‌ دست آمده و بازگرداندن آن تا حد زیادی در اختیار موزه است. 

این وکیل می‌گوید با توجه به معاهده موجود و همچنین بازه زمانی طولانی، بازگرداندن سنگ روزتا یک نبرد حقوقی سخت است.

در جریان انقلاب مصر، این کشور از قاچاق آثار باستانی آسیب زیادی دید اما دولت عبدالفتاح السیسی از آن زمان، سرمایه‌گذاری هنگفتی روی آثار باستانی انجام داد. مصر هزاران اثر باستانی قاچاق‌شده را با موفقیت بازپس گرفته است و قصد دارد موزه‌ای جدید و پیشرفته باز کند که در آن، ده‌ها هزار شیء نگهداری خواهد شد. این موزه بزرگ مصر بیش از یک دهه است که در حال ساخت است و افتتاح آن بارها به تاخیر افتاده است.

مقام‌های مصری به درخواست‌ها برای اعلام سیاست مصر در قبال سنگ روزتا یا سایر آثار مصری نمایش ‌داده ‌شده در خارج از این کشور پاسخی نداده‌اند و مونیکا هانا می‌گوید که برای تضمین بازگشت سنگ روزتا به دولت امیدی ندارد. 

به گفته هانا، سنگ روزتا نماد هویت مصری است. او می‌گوید که از رسانه‌ها و روشنفکران کمک خواهد گرفت تا به موزه بریتانیا بگوید که آن‌ها هیچ حقی ندارند.