مرمت قلعه دختر تهران که پیشینه آن به دوران باستان و زمان ساسانیان باز می‌گردد، اعتراض و انتقاد شدید برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی را در پی داشته است. به گفته آنان، در فرایند مرمت، هویت تاریخی این اثر مخدوش شده و اصالت آن از بین رفته است، اما فرامرز پارسی، مرمتگر قلعه دختر، انتقاد کارشناسان را قبول ندارد و مدعی است که تمام مطالعات مربوط به مرمت این اثر باستانی با مجوز و نظارت میراث فرهنگی انجام شده است.
پارسی همچنین گفت که هزینه مرمت قلعه باستانی دختر به مبلغ ۳ میلیارد تومان را مردم از جمله جامعه محلی، کوهنوردان و برخی مرمتگران تامین کرده‌اند.
این باستان‌شناس، با بیان اینکه نخستین بار سال ۱۴۰۰ از قلعه دختر بازدید کرد، گفت این بنا که مربوط به دوران ساسانی است و بلندترین طاق تاریخی ایران از سطح دریا به شمار می‌رود، از اهمیت زیادی برخوردار است. با این حال، خطر تخریب باقی‌مانده طاق آن را تهدید می‌کرد. به همین دلیل مطالعه مرمتی باقی‌مانده طاق با مجوز میراث فرهنگی انجام شد.
او همچنین افزود که «به دلیل پیچیدگی و حجم بالای تخریب» نقشه سه‌بعدی قلعه دختر با پهپاد و دوربین مخصوص فتوگرامتری برد کوتاه ترسیم شد.
پارسی ضمن دفاع از روند مرمت قلعه دختر گفت که این طرح مرمتی پس از نمونه‌برداری از ملات‌ها، شواهد موجود در بنا و انجام آزمایش بر اساس مطالعات تاریخی باستان‌شناسان تهیه شده است.
ایندیپندنت فارسی هم هفته گذشته در گزارشی به موضوع تخریب این اثر تاریخی ایران پرداخته بود.
بنای تاریخی قلعه دختر پیش از و پس از اجرای طرح غیراصولی مرمت
به‌رغم دفاع سرسختانه فرامرز پارسی از مرمت قلعه دختر تهران، برخی کارشناسان نقدهای شدیدی به نحوه مرمت این اثر تاریخی دارند. پیش‌تر خبرگزاری ایلنا در گزارشی نوشته بود که برخی اهالی روستای آهار که قلعه دختر را در خود جای داده است، در انتقاد از شیوه مرمت این اثر تاریخی حتی شکایت هم کرده‌اند.
در این گزارش به نقل از یکی از اهالی محلی به نام منوچهر آهاری آمده است: «بعد از مرمت انجام‌شده روی بنا، قلعه دختر فعلی فاصله بسیار زیادی با بنای ساسانی که مردم تا پیش از مرمت می‌دیدند، دارد.»
او ضمن اشاره به موقعیت جغرافیایی قلعه دختر که در یکی از نقاط صعب‌العبور ساخته شده است، گفت که بیش از نیمی از این بنا بعد از گذشت هزاران سال بر اثر عوامل طبیعی و فقدان رسیدگی تخریب شده بود، تا اینکه با وجود مخالفت‌های دهیاری و شورا، یکباره تصمیم گرفته شد این بنا مرمت شود.
به گفته آهاری، «وقتی مرمت قلعه دختر آغاز شد، شورا و دهیاری از شیوه مرمت قلعه دختر ایراد گرفتند و بحث‌های زیادی درگرفت که در نهایت این دعواها به فرمانداری کشیده شد. بعد از آن مرمتگر این بنا از میراث‌فرهنگی استان تهران مجوز گرفت و با وجود مخالفت‌های صورت گرفته، بنا را به‌جای مرمت نوسازی کرد».
این بومی ساکن منطقه که از معترضان به شیوه مرمت قلعه دختر است، تاکید کرد: در آغاز مرمت قلعه دختر، میراث‌فرهنگی نه کارفرما بود و نه اصلا در جریان این مرمت. گویا قرار بود بنا به‌صورت داوطلبانه مرمت شود که بعد از اعتراضات، پیمانکار به‌دنبال گرفتن مجوز برای مرمت رفت.
به گفته آهاری، فرامرز پارسی که مرمت قلعه دختر ساسانی تهران به نام او سند خورده است، اصلا در محل مرمت حضور نداشت و به ندرت از بنا بازدید می‌کرد و کار مرمت بنا به چند شهروند افغان سپرده شده بود.
او افزود: اهالی روستای آهار برای مرمت و حفظ این بنای تاریخی تلاش بسیار کردند، اما هر بار که اعتراض کردند به آن‌ها پاسخ داده شد: «به شما مربوط نیست.»
این بومیِ ساکنِ روستای آهار از رسانه‌ها، متولیان میراث‌فرهنگی و متخصصان مرمت درخواست کرد از نزدیک این بنای مرمت‌شده را بازدید کنند تا متوجه شوند چه دیوارهای ناموزون و بی‌کیفیتی ساخته شده و شکل اثر تغییر کرده است.
به گفته حسین رایتی مقدم، مدیرکل سابق حفظ و احیای بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی نیز «بنای قلعه دختر بعد از مرمت به‌کلی از اصالت و حیثیت تاریخی عاری شده و با بازسازی افراطی، به‌عنوان یک اثر تاریخی، قابل‌شناسایی نیست».
این پیشکسوت مرمت بناهای تاریخی کشور افزود: «اگر در مرمت یک بنای تاریخی، زمان و تاریخ طی‌شده در اثر بزک شود، اثر نو و تازه می‌شود و ارزش‌های تاریخی آن از بین می‌رود. چون گذر تاریخی و کهنگی اثر حفظ نشده و بنا آسیب می‌بیند.»
محمدحسن محبعلی، از مرمتگران برجسته آثار تاریخی نیز شیوه مرمت قلعه دختر را غیرقابل‌قبول می‌داند.
به گفته او، قلعه دختر، بازسازی شده نه مرمت. مرمتگر فقط باید طاق‌های باقی‌مانده این قلعه ساسانی را در حد خانه‌سازی تثبیت و مهار می‌کرد، در حالی که قلعه را بازسازی کرده است.
قلعه دختر آهار در ارتفاع حدود ۳۲۳۰ متری قرار دارد و طبق مطالعات باستان‌شناسی پیشینه آن به حدود ۱۷۰۰ سال قبل باز می‌گردد.
داریوش شهبازی، تهران‌پژوه، پیشینه تاریخی قله قلعه دختر را با نامگذاری آن مرتبط می‌داند و می‌گوید: «یکی از معروف‌ترین نمونه‌های استفاده از نام‌های مذهبی در دوران قبل از اسلام، ارتفاعات قلعه دختر است. ایرانیان قبل از ظهور اسلام در «خورآذین» یا همان قلعه مرتفعی که هنگام طلوع خورشید زودتر از قله‌های مجاور خود با نور خورشید روشن می‌شد، پرستشگاه ساختند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
قله «قلعه دختر» تهران هم یکی از خورآذین‌هایی بود که پرستشگاهی بر فراز آن ساخته شده است. واژه دختر اشاره به ناهید دارد که الهه زایش در دین زرتشت است. بنابراین قلعه دختر یکی از پرستشگاه‌های قبل از دوران اسلامی شمیرانات است.
دسترسی به قلعه دختر تهران از سه مسیر شرقی، غربی و شمالی البرز مرکزی ممکن است. مسیر شرقی از روستای آهار در منطقه فشم و مسیر غربی در جاده چالوس و روستای شهرستانک به قلعه دختر می‌رسد و صعود از مسیر شمالی با عبور از روستای ده تنگه، روستایی نزدیک آهار در فشم امکان‌پذیر است.
این نخستین بار نیست که هویت تاریخی یک از آثار باستانی ایران به نام مرمت مخدوش می‌شود. بناهای تاریخی ایران در بیش از چهار دهه گذشته به‌طور فزاینده‌ای با خطر تخریب و از دست دادن هویت تاریخی‌شان مواجه بوده‌اند.
مسئولان جمهوری اسلامی گاه با انکار ارزش تاریخی این بناها اقدام به تخریب آن‌ها کردند و گاه نیز به نام مرمت، تیشه بر ریشه هویت تاریخی‌شان زدند. مرمت غیر اصولی کاخ کیومرث در استان فارس، پوشاندن قدیمی‌ترین پل تاریخی اصفهان با قیر، نوسازی نمای خشتی مسجد پامنار با گچ، بازسازی سازه‌های آبی شوشتر و مدرسه خان شیراز با سیمان، بتن‌ریزی قلعه باستانی دختر و مرمت فاجعه‌آمیز مسجد شاه اصفهان طی دو سال اخیر از آن جمله است.
