سفر تاریخی احمد الشرع، رئیس دولت جدید سوریه، به عربستان سعودی بیانگر تغییری بزرگ در پویایی منطقه و حرکت به سمت ائتلاف‌های جدید در منطقه است. دیدار الشرع از ریاض، که اولین سفر خارجی او بود، نشان می‌دهد که دمشق با برداشتن گامی سنجیده درپی بازنگری سیاست خارجی سوریه است. این دگردیسی ژئوپلیتیک، که با فاصله گرفتن از متحدان قدیمی دمشق، یعنی جمهوری اسلامی و روسیه، و گسترش روابط با عربستان سعودی آغاز شده است، ممکن است پیامدهای عمیقی بر توازن قدرت در خاورمیانه داشته باشد.

احمد الشرع تنها چهار روز پس از تعیین منصبش در اولین سفر خارجی به عربستان سعودی رفت؛ اقدامی که گویای ابعاد گسترده روابط سیاسی، اقتصادی و استراتژیک دو کشور در آینده است.

این دیدار در حالی انجام شد که منطقه و جهان در آستانه تحولاتی مهم و حساس قرار دارند و رهبری جدید سوریه به دنبال تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و گسترش روابط با کشورهای همسایه به‌ویژه عربستان سعودی است که مرکز ثقل سیاسی و اقتصادی منطقه به شمار می‌رود.

از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، که جمهوری اسلامی و روسیه در حمایت از رژیم اسد نقش مهمی داشتنند، سوریه به عمق بحران فرورفت و به کانون درگیری‌های منطقه‌ای بدل شد. اما با سقوط رژیم اسد و به قدرت رسیدن احمد الشرع نشانه‌های بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه سوریه از یک سو می‌کوشد وابستگی به تهران و مسکو را کاهش دهد و از سوی دیگر سعی دارد روابطش را با کشورهای حوزه خلیج فارس به‌ویژه عربستان سعودی تقویت کند.

نقش عربستان سعودی در مناقشه سوریه طی سال‌ها به طور قابل توجهی دگرگون شده است. در ابتدا ریاض از گروه‌های انقلابی که می‌خواستند اسد را از قدرت برکنار کنند حمایت می‌کرد، اما ناکامی این گروه‌ها در دستیابی به پیروزی قاطع عربستان را بر آن داشت تا راهبردش در قبال تحولات سوریه را تغییر دهد.

ریاض که جاه‌طلبی‌های جمهوری اسلامی در منطقه را تهدیدی برای ثبات خاورمیانه و خطری مستقیم برای امنیت ملی عربستان سعودی می‌داند، قصد دارد با گسترش روابطش با دولت جدید سوریه، نفوذ جمهوری اسلامی را در این کشور مهم منطقه محدود کند. شکی نیست که عربستان سعودی با توسعه و تقویت روابطش با سوریه می‌تواند حضور جمهوری اسلامی در سوریه را متعادل کند.

علاوه برآن، ریاض به دنبال تضمین ثبات در منطقه است و ثبات سوریه با راهبرد منطقه‌ای گسترده‌تر عربستان سعودی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش تهدیدهای امنیتی در منطقه مرتبط است. از سوی دیگر و در حالی که سوریه پس از عبور از بحران به بازسازی گسترده نیاز دارد، روابط مستحکم ریاض و دمشق می‌تواند بازسازی این کشور را تسهیل کند. همچنان عربستان سعودی با توجه به منابع مالی گسترده و تجربیات فراوانش می‌تواند در ازای تامین منافع راهبردی خود در منطقه، نقش مهمی در بازسازی سوریه ایفا کند.

از سوی دیگر، انتخاب ریاض برای اولین سفر خارجی نشان‌دهنده قدردانی رهبری سوریه از نقش پیشگام پادشاهی عربستان در منطقه و تمایل به ایجاد روابط گسترده با آن کشور است. پس از سال‌ها تنش و واگرایی در دوران رژیم سابق سوریه، دیدار الشرع از ریاض نویددهنده گشایش صفحه جدیدی در روابط سوریه و عربستان سعودی است. با توجه به چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی، که بر تنوع بخشیدن به اقتصاد متمرکز است، سفر رهبری جدید سوریه می‌تواند نقطه شروعی برای پروژه‌های اقتصادی مشترک باشد.

البته چشم‌انداز همکاری‌های سیاسی دو کشور را می‌توان در تقویت هماهنگی مشترک در مسائل منطقه‌ای و دستیابی به ثبات در منطقه خلاصه کرد. از لحاظ اقتصادی، این سفر با امکان مشارکت شرکت‌های سعودی در پروژه‌های بازسازی سوریه، همکاری در بخش‌های انرژی، تجارت و سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کنند. افزون برآن، گسترش روابط میان ریاض و دمشق به تقویت تبادل فرهنگی و گسترش همکاری‌های بشردوستانه می‌انجامد و مسیر آشتی ملی سوریه را هموارتر می‌کند.

پیامدهای تغییری که با سفر الشرع به ریاض آغاز شد شامل کاهش نفوذ جمهوری اسلامی در امور سیاسی و نظامی سوریه، محدودیت در توانایی روسیه برای استفاده نظامی و استراتژیک از قلمرو سوریه و افزایش مشارکت غرب در پیشرفت و شکوفایی سوریه است، مشروط بر اینکه سوریه به سمت دور شدن از ائتلاف‌های ضدغرب گام بردارد.

در سطح منطقه‌ای، این تغییر مسیر رهبری سوریه ممکن است به چند تحول ژئوپلیتیکی منجر شود. این اقدام می‌تواند راه را برای ازسرگیری روابط سوریه با کشورهای حوزه خلیج فارس هموار کند، زیرا گسترش روابط ریاض با دمشق سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به تقویت روابط با سوریه تشویق می‌کند و به افزایش همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک می‌انجامد. همچنان این رویکرد بر روند درگیری‌های منطقه‌ای نیز تاثیر می‌گذارد، به‌ویژه اینکه به نظر می‌رسد فاصله گرفتن از جمهوری اسلامی «محور مقاومت» را که شامل ایران، حزب‌الله و شبه‌نظامیان متحدش می‌شود، تضعیف و ماهیت درگیری‌های لبنان، عراق و یمن را دگرگون کند.

سفر احمد الشرع به عربستان سعودی فراتر از یک دیدار دپیلماتیک بود و نشان داد که منطقه به سمت تشکیل ائتلاف‌های جدیدی گام برمی‌دارد. در حالی که دولت جدید سوریه به دنبال همگام شدن با متغیرهای ژئوپلیتیکی است، پیامدهای این تغییر می‌تواند چشم‌انداز سیاسی گسترده‌تری را در خاورمیانه شکل دهد. با این حال، باید دید که آیا این اقدام به تامین ثبات و بهبودی اقتصادی منجر می‌شود یا تنش‌های منطقه‌ای را شدیدتر می‌کند؟ در هر حال، واقعیت مسلم این است که مسیر سیاسی در سوریه وارد مرحله‌ای تازه و نامنتظره شده است و سفر رهبری سوریه به عربستان سعودی نشانه آغاز روند جدیدی است که اساس آن را گفتگو، مشارکت و یکپارچگی منطقه‌ای شکل می‌دهد.