پس از نشستی که روز دوشنبه ۱ مه ۲۰۲۳ در امان، پایتخت اردن، برگزار شد، وزیران خارجه سوریه، عربستان سعودی، اردن، مصر و عراق، تصریح کردند که باید حکومت سوریه حاکمیت قانونی خود را بر همه مناطق کشور بگستراند و خاک سوریه از نیروهای مسلح بیگانه و گروه‌های تروریستی تخلیه شود.

این نشست که به میزبانی اردن برگزار شد، نخستین نشست در نوع خود پس از تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه کشورهای عربی در سال ۲۰۱۱ بود. قبل از این نشست، فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه و ایمن الصفدی، وزیر خارجه اردن، درباره پناهندگان سوری، امنیت مرزها و مسائل مربوط به آب، باهم گفت‌وگو کردند.

در بیانیه مشترکی که در پایان نشست امان صادر شد، وزیران خارجه این پنج کشور تعهد سپردند که دولت سوریه را در گسترش حاکمیتش بر اراضی این کشور و تحکیم قانون کمک خواهند کرد.

افزون بر آن، وزیران خارجه عربستان سعودی، مصر، اردن و عراق وعده دادند که با نهادهای نظامی و امنیتی سوریه ارتباط برقرار می‌کنند. آن‌ها همچنین خواستار پایان یافتن مداخله کشورهای خارجی در امور داخلی سوریه شدند. چند هفته پیش از نشست امان، فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه، از عربستان سعودی بازدید کرد و کمک منطقه‌ای از این کشور دریافت کرد.

این در حالی است که هم‌اکنون جنگجویان موردحمایت ترکیه بر مناطقی در شمال سوریه و شبه‌نظامیان کرد موردحمایت آمریکا بر شمال شرق سوریه تسلط دارند. همچنین چند صد نفر از نیروهای آمریکایی نیز در خاک سوریه حضور دارند و بر بسیاری از چاه‌های نفت این کشور مسلط‌اند.

البته نمی‌توان مطمئن بود که نشست امان با وجود اهمیتی که دارد بتواند روابط سوریه با کشورهای عربی را به‌طور چشمگیر بهبود بخشد، اما می‌توان آن را یک گام مثبت در این مسیر دانست، زیرا احیای کامل روابط سوریه با جهان عرب، مسئله‌ای نیست که در یک نشست به دست آید، بلکه مستلزم نشست‌های متعدد، تلاش‌ها و همکاری‌های پیگیر است.

اما ممکن است این نشست، بستر خوبی برای گفت‌وگو و همکاری میان سوریه و کشورهای عربی فراهم کند و زمینه برای دستیابی به یک سری توافق‌ها برای بهبود روابط میان دمشق و کشورهای شرکت‌کننده در این نشست مهیا شود. مهم این است که حکیمانه و دیپلماتیک با مسائل برخورد شود و بر ایجاد راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تمرکز شود.

عادی شدن روابط میان سوریه و کشورهای عربی و بازگشت این کشور به آغوش جهان عرب، کار آسانی نیست، اما به نظر می‌رسد تلاش‌های جدی در‌این‌باره انجام شده است که درنتیجه می‌توان به بهبود تدریجی این روابط در آینده نزدیک امیدوار بود.

قبل از همه لازم است میان سوریه و کشورهای عربی از راه گفت‌وگو، روابط دیپلماتیک و تجاری، اعتمادسازی شود. البته برخی از کشورهای عربی هم‌اکنون نمایندگانشان را برای گفت‌وگو با مقام‌های سوری به دمشق فرستاده‌اند که اراده حقیقی آن‌ها را برای تلاش در این مسیر نشان می‌دهد. شرایط فعلی ایجاب می‌کند که همه طرف‌ها، به حل‌وفصل اختلاف‌ها از راه‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک و تلاش برای بهبود اوضاع انسانی در سوریه، پایبند باشند.

برای دستیابی به نتایج ملموس و پایدار در روند احیای روابط میان سوریه و کشورهای عربی، باید در گام نخست میان همه طرف‌ها اعتماد متقابل ایجاد شود. برای رسیدن به این خواسته، تداوم گفت‌وگوهای سیاسی و دیپلماسی ضروری است. همچنین آموزش نیروهای امنیتی سوریه و تقویت روابط امنیتی میان کشورهای عربی و سوریه، می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.

افزون بر آن، باید برای بهبود روابط اقتصادی میان سوریه و کشورهای عربی، از طریق تبادل کالاهای تجاری و سرمایه‌گذاری‌های مشترک در بخش‌های مختلف، اقدام جدی صورت بگیرد. همچنین نباید از همکاری در بخش‌های فرهنگی و رسانه‌ای غافل شد و این بخش از روابط نیز باید از راه تبادل اطلاعات و اندوخته‌های علمی و فرهنگی و برگزاری فعالیت‌های مشترک فرهنگی و رسانه‌ای، تقویت شود.

بهبود اوضاع امنیتی و سیاسی در سوریه، راه را برای احیای روابط و تحقق منافع مشترک میان سوریه و کشورهای عربی هموار می‌کند. برای دستیابی به این هدف، باید همه طرف‌ها به حل‌وفصل مسائل مورد اختلاف با روش‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک، پایبند باشند و به بهبود وضعیت انسانی در سوریه توجه ویژه‌ای مبذول دارند.

برای بهتر کردن اوضاع رقت‌بار انسانی در سوریه، لازم است جامعه بین‌المللی، دولت سوریه و سازمان‌های امدادرسان محلی و بین‌المللی با هم همکاری کنند. برخی از گام‌های ضروری و تاثیرگذاری‌ که می‌توان در این مسیر برداشت، از این قرار است:

در گام نخست، باید به غیرنظامیانی که در‌اثر جنگ‌های خونین در سال‌های گذشته و زمین‌لرزه ویرانگر اخیر آسیب دیده‌اند، کمک کرد. باید برای آن‌ها غذا، آب و سرپناه تهیه کرد و با ارائه خدمات بهداشتی و سایر خدمات انسانی ضروری، آن‌ها را موردحمایت روانی و اجتماعی قرار داد تا بتوانند با اوضاع دشوار کنونی سازگار شوند.

دوم، باید امنیت و ثبات در سوریه تامین شود تا شهروندان از پریشانی و نگرانی در امان باشند و نیازمندان بتوانند از کمک‌های انسانی بهره‌مند شوند.

سوم، باید از راه گفت‌وگو‌های سیاسی به نزاع‌های مسلحانه پایان داد و صلح و ثبات را در کشور تحکیم کرد.

چهارم، باید سازمان‌های انسانی و جامعه مدنی را در سوریه تقویت کرد تا بتوانند در رساندن کمک‌های انسانی و ارائه خدمات نقش فعال ایفا کنند.

پنجم، باید هزینه مالی سازمان‌های امداد‌رسان بین‌المللی و محلی را تامین کرد و آن‌ها را در ارائه خدمات انسانی برای آسیب‌دیدگان موردحمایت قرار داد.

در پایان بار دیگر می‌خواهم تاکید کنم که بهبود اوضاع انسانی در سوریه، مستلزم تلاش‌های مشترک، پیگیر و همه‌جانبه همه طرف‌های دخیل است.