مهاجرت نخبگان و دانشجویان ایرانی موضوعی است که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران نیز همواره به آن اعتراف کرده‌اند. کوچ دانشجویان از ایران و امتناع از بازگشت به کشور پس از انقلاب اسلامی ایران سرعت گرفت و به‌تدریج نیز روندی صعودی را طی کرد. حالا آمارهای رسمی از موج جدید مهاجرت‌های دانشجویی طی سال‌های اخیر خبر می‌دهد و سید محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران، می‌گوید ایران در صدر کشورهایی است که دانشجویانش به کشورهای جهان اول مهاجرت می‌کنند.

رئیس دانشگاه تهران که در جریان خیزش انقلابی، دانشجویان معترض را به اخراج و معرفی به نهادهای امنیتی تهدید کرده‌ بود، موج مهاجرت دانشجویان را به جایگاه دانشگاه‌های ایران نسبت داد و مدعی شد مهاجرت‌های دانشجویی به این دلیل است که پرورش نیروی انسانی در جمهوری اسلامی ایران در تراز استانداردهای جهانی انجام می‌شود.

سید محمد مقیمی بدون اشاره به محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی که دانشجویان در جمهوری اسلامی ایران متحمل می‌شوند، مدعی شد دانشگاه‌ها در ایران «اقدام‌های قابل‌قبول در حد استانداردهای جهانی» دارند.

او درعین‌حال اذعان کرد یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت دانشجویان و نخبگان این است که فرصت‌های شغلی برایشان فراهم نمی‌شود و جمهوری اسلامی نتوانسته است زمینه‌ای برای نگه‌ داشتن آنان در کشور فراهم کند.

مقیمی در ادامه ادعاهایش افزود در دانشگاه تهران زیرساخت‌های قانونی و بخشنامه‌ای را برای رسیدن دانشگاه به کارآفرینی فراهم کرده است و نتیجه اضافه شدن دروس مربوط به کارورزی و کارآفرینی در مهرماه مشخص خواهد شد.

مقام‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سال‌هاست که در دولت‌های مختلف وعده ایجاد اشتغال برای دانشجویان را می‌دهند. به‌رغم این وعده‌ها، آمارهای رسمی آشکار می‌کند که بیشترین گروه افراد آماده به‌کار بدون شغل را دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه شامل می‌شوند.

محمود کریمی بیرانوند، معاون اشتغال وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی، به‌تازگی اعلام کرد سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاه از بیکاران کشور حدود ۴۰ درصد است. پیش از او نیز علی خیرالدین، معاون وزیر علوم، از بیکاری بیش از ۴۰ درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه در ایران خبر داده بود.

آمارهای وزارت علوم نشان می‌دهد سالانه ۶۱ هزار نفر با مدرک تحصیلی دانشگاهی به جمعیت بیکاران در ایران اضافه می‌شوند. نبود فرصت‌های شغلی مناسب، یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه از ایران است. با این‌ حال، نتایج نظرسنجی‌ها آشکار می‌کند دلایل دیگری نیز در این موضوع دخیل است.

براساس نتایج نظرسنجی رصدخانه مهاجرت ایران، «بی‌ثباتی اقتصادی کشور»، «شیوه حکمرانی و مملکت‌داری»، «ناامیدی نسبت به آینده»، «امید به زندگی بهتر در خارج از کشور»، «وضعیت آزادی‌های فردی و اجتماعی»، «کیفیت بهتر زندگی در خارج از کشور»، «کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای بین‌المللی»، «درآمد پایین»، «امکان شاد زندگی کردن»، «نبود شایسته‌سالاری» و «سلامت اخلاقی جامعه»، ازجمله مهم‌ترین عوامل موثر بر میل مهاجرت در گروه‌های مختلف ازجمله دانشجویان است.

نکته قابل‌اعتنا در پیمایش رصدخانه مهاجرت ایران، شاخص میل به بازگشت در میان گروه‌های هدف است که آشکار می‌کند فقط ۶ درصد دانشجویان پس از مهاجرت مایل‌اند به کشور بازگردند و ۳۷ درصد دانشجویان و فارغ‌التحصیلان اعلام کرده‌اند «قطعا» به کشور بازنمی‌گردند.

در گزارش رصدخانه مهاجرت ایران آمده بود: «اگرچه بخشی از افزایش جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور را می‌توان ناشی از افزایش میل به تحصیل در خارج از کشور دانست، اما بخش زیادی از این افزایش جمعیت را می‌توان به افزایش فشارهای منفی و واکنشی به وضعیت رو به افول کشور طی یک دهه گذشته قلمداد کرد.»

بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت، ۱۰ مقصد اول دانشجویان ایرانی در سه سال گذشته به ترتیب کانادا، آلمان، ایالات‌متحده امریکا، ترکیه، ایتالیا، مجارستان، روسیه، بریتانیا، استرالیا و فرانسه بودند.

گزارش‌های غیررسمی نیز از افزایش تصمیم و اقدام به مهاجرت دانشجویان پس از خیزش انقلابی ایرانیان حکایت دارد. در‌پی کشته شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی تهران، جنبش دانشجویی ایران که از سال ۸۸ به خاموشی گراییده بود، بار دیگر احیا شد و هزاران دانشجو به اعتراض‌های سراسری پیوستند. طی ماه‌های اخیر بسیاری از دانشجویان معترض با احکام سنگین کمیته انضباطی مواجه و شماری دیگر نیز به دست نهادهای امنیتی دستگیر شدند.