جشنواره کن هفتادوششم شامگاه سه‌شنبه با نمایش فیلم «ژان دو باری» ساخته میوین، کارگردان و بازیگر فرانسوی، افتتاح شد؛ فیلمی که جانی دپ را بعد از چند سال درگیری با حاشیه‌های دعوای حقوقی با همسر سابقش و بایکوت شدن از طرف هالیوود، بار دیگر مقابل چشم تماشاگران و منتقدان گذاشت و به نوشته رسانه‌ها، بعد از نخستین نمایش در کن هم با تشویق ایستاده هفت دقیقه‌ای مواجه شد.

تصاویری از جانی دپ منتشر شده است که نشان می‌دهد هنگام تشویق حضار در سالن جشنواره کن، با چشم‌های خیس از اشک تشکر می‌کند. ستاره پولساز هالیوود در «ژان دو باری» نقش لویی پانزدهم را بازی می‌کند؛ پادشاه فرانسه که در قرن هجدهم میلادی نزدیک به ۶۰ سال حکومت کرد و البته تحولات مربوط به آغاز انقلاب فرانسه که در زمان پسرش لویی شانزدهم به نتیجه رسید، در دوران پادشاهی او آغاز شد.

البته میوین تمرکز اصلی داستان را بر شخصیت ژان دو باری قرار داده است؛ زنی که در تاریخ با عنوان مادام دو باری شناخته می‌شود و بر اساس اسناد تاریخی، آخرین معشوقه رسمی لویی پانزدهم و متعلق به طبقات فرودست آن زمان بوده که با تکیه بر هوش و جذابیت خود به تدریج توانسته است پله‌های ترقی را طی کند و به دربار یکی از قدرتمندترین پادشاهان وقت اروپا راه یابد. زنی که حالا نقش او را خود میوین بازی کرده است.

فیلمبرداری «ژان دو باری» از تابستان ۲۰۲۲ در کاخ ورسای و مناطق دیگر پاریس آغاز شد و بعد از ۱۱ هفته به پایان رسید. بودجه ۲۲ میلیون دلاری آن را به یکی از پرهزینه‌ترین فیلم‌های تولیدشده در فرانسه طی سال‌های اخیر تبدیل کرده است. به همین دلیل جشنواره دریای سرخ عربستان ژانویه امسال اعلام کرد که در تامین سرمایه این فیلم تاریخی مشارکت کرده است.

این نخستین بار نیست که بنیاد متعلق به جشنواره دریای سرخ عربستان سعودی در تولید فیلم‌های هنری مشارکت می‌کند. سال گذشته فیلم «آخرین ملکه» با مشارکت دریای سرخ تولید شد و به جشنواره فیلم ونیز راه یافت. در همین دوره از جشنواره ونیز فیلم «کثیف، دشوار، خطرناک» که با کمک جشنواره دریای سرخ تولید شده بود، حضور داشت و جایزه لیبل سینمای اروپا را برد.

فیلم «حرقه» (سوختن) که داستانش با الهام از آغاز جنبش بهار عربی در تونس شکل گرفته بود، هم با مشارکت جشنواره دریای سرخ تولید شد و در بخش «نوعی نگاه» جشنواره کن ۲۰۲۲ به نمایش درآمد و جایزه بهترین بازیگر مرد را به دست آورد.

با این حال «ژان دو باری» تا به حال مهم‌ترین فیلمی است که بنیاد جشنواره دریای سرخ در تولید آن مشارکت داشته و محمد الترکی، تهیه‌کننده عربستانی و رئیس جشنواره دریای سرخ، آن را «منحصربه‌فرد و یک فیلم تاریخی بلندپروازانه» توصیف کرده است که نشان می‌دهد تعهد این نهاد به «حمایت از استعدادهای جدید و همکاری با نویسندگان، کارگردانان و تهیه‌کنندگان طراز اول جهان» ادامه دارد.

مشارکت در تولید چنین فیلمی می‌توان نقطه عطفی برای جشنواره دریای سرخ و صنعت سینمای متحول‌شده عربستان سعودی باشد. وارد شدن به سطح جدیدی از معادلات سینمایی که جشنواره کن و اهمیت هنری و اقتصادی‌اش نماینده آن است و از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در فیلمی عظیم در استانداردهای تولید فیلم اروپا که به شکل گسترده در سینماهای فرانسه اکران می‌شود، گامی است که آینده را برای سینمای عربستان سعودی روشن‌تر خواهد کرد.

واکنش منتقدان سینما

در اولین ساعت‌های بعد از نمایش «ژان دو باری» در افتتاحیه جشنواره کن، منتقدان حاضر در جشنواره درباره این فیلم تاریخی نوشتند. دیدگاه‌های آن‌ها متنوع است. منتقدان نشریات فرانسوی به‌شدت از فیلم استقبال کرده‌اند. منتقد روزنامه پاریزین ۴.۵ ستاره از ۵ به فیلم داده و نوشته که میوین در مقام کارگردان موفق شده فیلمی کلاسیک بسازد که در عین حال به‌روز و سرزنده است.

روزنامه فرانسوی لو ژورنال دو دیمانش هم نوشته است که فیلم «با رمانتیسم تراژیک، شاعرانگی و دیالوگ‌های صیقل‌خورده‌ای که به‌شدت مدرن‌اند، احساسات را درگیر می‌کند». تیری شز، منتقد نشریه پرومیر، هم با تقدیر از کارگردانی میوین نوشت: جانی دپ با جذبه و حرکات ساده بدن یا نگاهش احساسات زیادی را منتقل می‌کند و بازی او در این فیلم به یاد خواهد ماند.

منتقد روزنامه فیگارو هم از چهار ستاره، سه ستاره به «ژان دو باری» داد و آن را «درخشان و با تاثیری خوشایند» توصیف کرد و نوشت که میوین لیاقت تشویق حضار را داشته است.

از سوی دیگر، کوین مار، منتقد روزنامه تایمز بریتانیا، فیلم افتتاحیه کن را «پخته و متعادل» خواند و رابی کالینز از روزنامه دیلی تلگراف به این نکته اشاره کرد که رابطه محوری فیلم بین پادشاه و مادام دو باری قانع‌کننده نیست و حالت نمایشی دارد اما هم‌زمان، درباریان و ما تماشاگران را خشنود می‌کند.

پیتز دبروژ، منتقد نشریه ورایتی آمریکا، معتقد است هرچند منتقدان قرار است از خجالت فیلم دربیایند، باید پذیرفت «ژان دو باری» فیلمی است که باید جدی گرفته شود. به نوشته او، هرچند فیلم «خام» به نظر می‌رسد، میوین عمق رابطه‌ای نامعمول را نشان می‌دهد که تماشاگران با دیدن از بین رفتن آن در نهایت، دچار غم و ماتم می‌شوند.

بن کارول، منتقد نشریه ایندی‌وایر، فیلم را «ویترین ستاره‌ها» خوانده است که حال‌وهوایی شبیه فیلم‌های کلاسیک هالیوود دارد. از نظر پیتر برادشا، منتقد سرشناس نشریه گاردین، که به فیلم از پنج ستاره، سه ستاره داده، فیلم «نمایشی سرگرم‌کننده» است که نقش‌آفرینی جانی دپ به عنوان پادشاه بر داستانش سایه انداخته است.

جشنواره کن و تاریخ سلطنت فرانسه

نکته فرامتنی مهم درباره «ژان دو باری» و نمایش مناسبات دوران پادشاهی فرانسه آن است که مدت کوتاهی بعد از تاج‌گذاری شاه چارلز سوم در بریتانیا، در یک کشور اروپایی دیگر و در معتبرترین رویداد سینمایی اروپا، به نمایش درآمده است. این نکته موردتوجه رسانه‌های حاضر در جشنواره کن هم قرار گرفته است و آن‌ها نمایش جزئیات زرق‌وبرق دربار فرانسه و کاخ ورسای در قرن هجدهم را با تصاویر زنده از تاج‌گذاری پادشاه بریتانیا مقایسه کرده‌اند.

در تاریخ، سرنوشت شوم لویی شانزدهم شهرت بیشتری دارد؛ پادشاهی که ابتدا انقلابیون فرانسه او را خلع کردند و سپس وقتی قصد فرار از کشور را داشت، بازداشت و در میدان کنکورد پاریس گردن زده شد. سرنوشت ماری آنتوانت، همسر او که چند ماه بعد به شیوه مشابه اعدام شد، هم شهرت تاریخی بسیار دارد.

ماری آنتوانت بارها سوژه ساخت فیلم و سریال‌ شده و سوفیا کاپولا فیلم «ماری آنتوانت» را با بازی کرستن دانست در نقش اصلی در سال ۲۰۰۶ کارگردانی کرد که در بخش مسابقه جشنواره کن به نمایش درآمد. جالب آنکه میوین گفته که بعد از تماشای همین فیلم به فکر ساخت فیلمی درباره مادام دو باری افتاده است؛ شخصیتی که در فیلم کاپولا آزیا آرجنتو، بازیگر مشهور ایتالیایی، نقشش را بازی می‌کرد.

۱۰ سال بعد از «ماری آنتوانت»، جشنواره کن فیلم «مرگ لویی چهاردهم» ساخته آلبرت سرا، کارگردان اسپانیایی، را به نمایش گذاشت که روزهای آخر این پادشاه فرانسه را به نمایش می‌گذاشت و نقش او را ژان پیر لئو، بازیگر سرشناس فرانسوی، بازی کرده بود.

بعد از هفت سال، پازل سینمایی قرن آخر پادشاهی در فرانسه با نمایش «ژان دو باری» کامل شد و سرنوشت متفاوت سه پادشاه و اطرافیانشان در کمتر از ۳۰ سال در جشنواره کن روی پرده سینما رفت. دورانی که در نهایت با وقوع انقلاب فرانسه در آستانه قرن نوزدهم، اروپا و کل جهان را به دوران جدیدی از سیاست‌ورزی  وارد کرد.