پایگاه داده‌های باز ایران در گزارشی، از آمارسازی‌های جمهوری اسلامی ایران درباره شمار مسافران اردوهای «راهیان نور» پرده برداشت.

این پایگاه ضمن اشاره به اینکه دستکاری و جعل آمار از شیوه‌های رایج جمهوری اسلامی است، نوشت: «بنا بر داده‌های ستاد مرکزی راهیان نور که در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ در سالنامه مرکز آمار ایران منتشر شد، بیش از ۲۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر طی پنج سال در کاروان‌های بازدید از مناطق جنگی ایران و عراق شرکت کرده‌اند که این اعداد و ارقام در مقیاس آماری نه‌تنها غیرمنطقی و به‌‌شدت اغراق‌آمیزند، بلکه بر اساس الگوهای یکسان عددسازی شده‌اند.»

بنا به ادعای ستاد مرکزی راهیان نور، در پنج سال منتهی به ۱۴۰۰ بیشترین آمار بازدیدکنندگان با رکورد هفت میلیون نفر در سال ۱۳۹۷ ثبت شده است. کمترین آمار هم مربوط به سال ۱۳۹۹ و در زمان همه‌گیری کرونا با دو میلیون و ۶۱۶ هزار بازدیدکننده است. ستاد مرکزی راهیان نور مدعی است که در سال ۱۴۰۰ نیز به‌رغم محدودیت‌های همه‌گیری کرونا، حدود سه میلیون نفر در اردوهای راهیان نور شرکت کردند که بیشترین آن‌ها از استان‌های تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، مازندران و خوزستان بودند.

حالا نتایج بررسی‌های پایگاه داده‌های باز ایران از مقایسه کل سفرهای داخلی ایران با آمار کاروان‌های راهیان نور آشکار می‌کند که آمار نهادهای حکومتی به‌شدت اغراق‌آمیز است.

بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، تعداد کل سفرهای داخلی در ایران در سال ۱۴۰۰ در مجموع حدود ۲۴ میلیون و ۶۰۰ و تعداد کل سفرها با اقامت شبانه تنها ۱۰ میلیون و ۳۰۰ سفر بود که از این میان، حدود یک میلیون ۶۰۰ سفر با انگیزه گردش و تفریح، ۴۴۰ هزار سفر با هدف زیارت و حدود شش میلیون و ۷۰۰ سفر با انگیزه دیدار با آشنایان و بستگان انجام شد. به‌ عبارت‌ دیگر، آمار ادعایی برای سفرهای راهیان نور معادل ۱.۵ برابر کل سفرهای تفریحی و زیارتی با اقامت شبانه در سال ۱۴۰۰ است.

بیشتر سفرهای کاروان‌های راهیان نور با اتوبوس انجام می‌شود و گزارش‌ تصادف‌ها و حوادث جاده‌ای این سفرها هم همواره خبرساز می‌شود اما از سوی دیگر،‌ مقایسه کل سفرهای داخلی با اتوبوس نیز آمارسازی‌ها از شمار مسافران راهیان نور را آشکار می‌کند؛ زیرا طبق گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰ کل سفرهای انجام‌شده با اتوبوس حدود ۸۹۷ هزار سفر بود که حدود ۷۳۵ هزار مورد آن‌ با اقامت شبانه همراه بود؛ بنابراین؛ آمار موردادعای راهیان نور چهار برابر کل سفرهای انجام شده با اتوبوس به سراسر ایران است.

مقایسه آمارهای راهیان نور در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که اعداد و ارقام ارائه‌شده بر اساس اعمال یک ضریب ثابت به یک عدد متغیر میان مردان و زنان و همچنین استان‌های ایران تقسیم شده‌ است.

به این ترتیب نسبت زنان به مردان در این آمار در همه سال‌ها بدون استثنا و به‌طور مشخص، ۱۰۰ زن به ازای ۱۱۲ مرد است. سهم استان‌ آذربایجان شرقی به نسبت کل سفرهای راهیان نور در همه سال‌ها ۴.۰۶ درصد، سهم استان سمنان ۱.۴۲ درصد، سهم استان همدان ۲.۱۹ درصد و سهم تهران همیشه ۱۷.۲۱ درصد است و در صورتی که محاسبات را تا چهار یا پنج رقم اعشار ادامه دهیم هم اعداد کماکان ثابت می‌مانند.

این الگوی تکرارشونده بدان معنی است که ستاد مرکزی راهیان نور هر سال عددی ثابت را به‌عنوان آمار کل در نظر می‌گیرد و سپس آن را به نسبت ثابت میان استان‌های کشور تقسیم و به اسم آمار واقعی منتشر می‌کند.

این آمارسازی مبنای تخصیص منابع مالی به ستاد راهیان نور از بودجه عمومی و ثروت ملی است. به‌رغم اینکه مقام‌های سپاه پاسداران و بسیج کاروان‌های راهیان نور را «یک برنامه خودجوش» مردمی معرفی می‌کنند، بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌ غیر از منابع مالی مستقیم، امکانات گسترده‌ای از دیگر دستگاه‌های اجرایی کشور هم در اختیار راهیان نور قرار می‌گیرد.

اردوهای راهیان نور برنامه تبلیغاتی حکومت برای بهره‌برداری سیاسی از جنگ ایران و عراق است. این کاروان‌ها با بهره‌برداری از امکانات عمومی، کاروان‌هایی را تحت عنوان «زائران راهیان نور» و به بهانه بازدید، به مناطق جنگی می‌برند. ستاد مرکزی راهیان نور، سال ۱۳۷۸ پس از سفر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به شلمچه پس از چندین سال فعالیت غیررسمی، در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، وابسته به سپاه پاسداران تاسیس شد.هرچند دسترسی به ارقام واقعی بودجه کاروان‌های راهیان نور به دلیل وابستگی و نزدیکی آن به رهبر جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران امکان‌پذیر نیست، بررسی‌های پایگاه داده‌های باز ایران نشان می‌دهد که بودجه‌ ستاد راهیان نور فقط در سال ۱۳۸۹ هفت میلیارد تومان بوده است.

از آنجا که کارکنان شاغل در ستاد راهیان نور عمدتا کارکنان نهادهای نظامی از قبیل سپاه و بسیج یا کارکنان بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس بوده و هستند، بودجه‌های ستاد راهیان نور احتمالا بیش از آنکه صرف هزینه‌های مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان شود، برای تجهیز زیرساخت‌ها، هزینه‌های ساخت محتوای تبلیغی و رسانه‌ای و همچنین برگزاری مراسم و آیین‌ها خرج شده است.

اما تحول اصلی در ساختار ستاد مرکزی راهیان نور و همچنین شرح وظایف و پروژه‌های این ستاد، در اسفند ۱۳۹۶ رقم خورد؛ زمانی که محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، به دستگاه‌های دولتی «سند ملی راهیان نور کشور» را ابلاغ کرد. این سند تقریبا برای همه نهادهای اجرایی از وزارتخانه‌های دولت گرفته تا سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی، مسئولیت و وظایفی زیر نظر رهبر در قبال پروژه راهیان نور و ستاد مرکزی آن در نظر گرفت. ضمن اینکه ستاد مرکزی راهیان نور بودجه اختصاصی خود را نیز دارد.

با این‌ حال، حکومتی‌ها اصرار دارند راهیان نور را «جریانی خودجوش، مردمی و بین‌نسلی با هدف ترویج فرهنگ دفاع مقدس و ارزش‌های جهاد، ایثار، مقاومت و شهادت با حضور و بازدید از مناطق عملیاتی و یادمان‌های دفاع مقدس» معرفی کنند.

حوادث جاده‌ای راهیان نور و مرگ دانش‌آموزان

طی سال‌های برگزاری اردوهای راهیان نور، ده‌ها تن در اثر تصادف‌ اتوبوس‌های این برنامه حکومتی جان باختند که شمار قابل‌توجهی از آنان کودک و نوجوان بودند. ۲۵ اسفند ۱۳۸۶ در پی تصادف یک دستگاه اتوبوس کاروان راهیان نور در استان خوزستان ۲۲ کشته شدند. این اتوبوس که حامل دانشجویان پسر دانشگاه غیرانتفاعی خیام مشهد بود، در محور اندیمشک به خرم‌آباد با یک دستگاه تانکر سوخت برخورد کرد و آتش گرفت.

ششم فروردین سال بعد از آن نیز واژگونی اتوبوس راهیان نور در استان خوزستان موجب مرگ ۲۷ نفر شد. این اتوبوس حامل فرهنگیان استان چهارمحال و بختیاری بود در محور شهرکرد به ایذه، به دلیل سرعت زیاد و برخورد با گاردریل کنترلش را از دست داد و واژگون شد.

دو روز پس از این حادثه، اتوبوس حامل کاروان راهیان نور در خوزستان هدف حمله مسلحانه افراد ناشناس قرار گرفت و در این حادثه دو نفر از سرنشینان اتوبوس در اثر اصابت گلوله زخمی شدند.

پانزدهم بهمن ۱۳۹۰، تصادف اتوبوس دانش‌آموزان دختر استان خراسان رضوی در حوالی بروجرد، به کشته شدن سه دانش‌آموز و جراحت شدید ۱۳ نفر دیگر منجر شد. یک روز بعد هم حادثه مشابه دیگری در نزدیکی پل‌دختر استان لرستان رخ داد و چهار دختر دانش‌آموز اردبیلی در این حادثه به‌شدت مجروح شدند.

۲۸ مهرماه ۱۳۹۱ واژگونی اتوبوس راهیان نور در مسیر اهواز‌ــ‌بروجن ۲۱ کشته به جا گذاشت. یکم آذر همان سال نیز اتوبوس راهیان نور دانش آموزان سیستان و بلوچستانی در محور شیراز به گچساران واژگون شد. بر اثر این حادثه ۱۴ نفر زخمی شدند.

پنجم فروردین ۱۳۹۳ یک دستگاه اتوبوس حامل راهیان نور که از زرند کرمان برای بازدید از مناطق جنگی عازم خوزستان بود، در ۱۵ کیلومتری خط مرزی طلاییه استان خوزستان در جاده فرعی واژگونی شد و شش کشته به جا گذاشت.

بیست‌ویکم آذر ۱۳۹۶ نیز اتوبوس راهیان نور حامل دانش‌آموزان دختر که از استان البرز عازم خوزستان بود، در جاده سوسنگرد دچار سانحه شد و در این تصادف دست‌کم هشت نفر کشته شدند. حدود سه ماه قبل از آن هم واژگون شدن یک اتوبوس دیگر حامل دانش‌آموزان هرمزگانی اردوی راهیان نور ۹ کشته به جا گذاشت که هفت نفر از آن‌ها دانش‌آموز بودند.

جمهوری اسلامی ایران جنگ ایران و عراق را «دفاع مقدس» نامیده است و با برگزاری مراسم، جشنواره‌ها و برنامه‌های مختلف می‌کوشد بهره‌برداری سیاسی و ایدئولوژیک از آن را ادامه دهد. این در حالی است که طی سال‌های اخیر شمار زیادی از جانبازان جنگ و فرزندان شهدا با انتشار پیام‌هایی در رسانه‌های اجتماعی موضع خود را از حکومت جدا کرده‌اند.