حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل که صدها کشته و هزاران زخمی به جا گذاشت، انتقاد بسیاری از رهبران قدرت‌های بزرگ جهان از جمله ایالات متحده، کانادا، بریتانیا، ژاپن و هند را برانگیخت. آن‌ها همگی از حماس با عنوان «گروهی تروریستی» نام برده و ضمن محکوم کردن این حمله، وعده داده‌اند که از اسرائیل حمایت کنند؛ اما در این میان، چین رویکردی متفاوت در پیش گرفته است. 

پکن در بدو امر، طرف‌های درگیر را به آرامش و حفظ خویشتن‌داری فرا خواند و از آن‌ها خواست به خصومت‌ها پایان دهند؛ اما با بالا گرفتن فشارها از یک‌سو و شروع حملات هوایی تلافی‌جویانه و گسترده اسرائیل به غزه، چین بدون نام بردن از حماس، مخالفتش را با «هر اقدامی که به غیرنظامیان آسیب می‌زند» اعلام و آن را «محکوم» کرد.

پس از آن، چین با حملات هوایی ادامه‌دار اسرائیل به غزه که تاکنون نزدیک به سه هزار کشته و ۱۰ هزار زخمی به جا گذاشته‌ است، صراحتا مخالفت کرد. وانگ یی، وزیر خارجه چین، ۱۵ اکتبر در گفت‌وگو با همتای سعودی‌اش، هشدار داد که اقدام‌های اسرائیل در غزه «از محدوده دفاع از خود فراتر رفته است». او از دولت اسرائیل خواست به خواسته‌های جامعه‌ بین‌الملل و دبیرکل سازمان ملل گوش دهد و از «مجازات جمعی مردم غزه» دست بردارد.

چین که در حال گسترش نفوذش در خاورمیانه است، تمایل دارد خود را به عنوان قدرتی جایگزین رقیبش،‌ آمریکا، در منطقه نشان دهد. پکن ادعا می‌کند به‌ دنبال آرامش و صلح در منطقه است اما از آنجا که دامنه جنگ غزه احتمالا به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر تبدیل ‌خواهد شد، به نظر می‌رسد چین با وجود نفوذ بالقوه‌اش، به مداخله موثر در این مناقشه تمایلی ندارد.

پس از میانجی‌گری برای از سرگیری روابط تهران و ریاض، چین اوایل سال ۲۰۲۳ برای میانجی‌گری به منظور حل‌وفصل مناقشات میان اسرائیل و فلسطین، بدون جانبداری از طرفین، ابراز تمایل کرد.

مجله خبری تایم در گزارشی به نقل از کارشناسان سیاسی، نوشت که با شروع جنگ در غزه، اعتبار چین به عنوان کشوری بی‌طرف رنگ باخت.

با اینکه چند شهروند چین در حمله حماس به اسرائیل کشته یا ناپدید شده‌اند، پکن بارها خواستار برقراری آتش‌بس بین طرف‌های متخاصم شده است و راه پایان دادن به این خصومت‌ها را در «راه‌حل دو کشور مستقل» می‌جوید. وزیر خارجه چین در اظهاراتش بر حمایت پکن از «آرزوی» بجا و عادلانه فلسطینی‌ها برای داشتن کشوری مستقل تاکید کرده است.

اما مقام‌های نزدیک به اسرائیل می‌گویند اکنون زمان تشکیل دو کشور مستقل نیست. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، با اشاره به آنچه روی داد، گفت انتظار ندارد که اسرائیل بی‌درنگ راه‌حل دوکشوری را دنبال کند.

در همین حال برخی تحلیلگران نزدیک به اسرائیل انتظار دارند چین حماس را محکوم کند. تایم به نقل از تامی اشتاینر، مدیر اندیشکده اسرائیلی سیاست، نوشت: «در رویارویی با جنایات آشکار علیه بشریت نمی‌توانید بی‌طرف بمانید.»

چین یکی از چهار کشوری است که روز دوشنبه به پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که به ابتکار روسیه خواستار آتش‌بس بشردوستانه در جنگ اسرائیل و حماس بود، رای مثبت داد. قطعنامه‌ای که با مخالفت آمریکا روبرو و در نتیجه رد شد. به باور تحلیلگران، حمایت چین از این قطعنامه موضع پکن در مورد بحران غزه را به‌خوبی نشان می‌دهد.

اکراه چین در محکوم کردن حماس و تاکید بر پایان دادن به خصومت‌های طرفین می‌تواند در رویکرد عملگرایانه پکن برای حفظ جایگاهش نزد کشورهای عرب منطقه ریشه داشته باشد. جایی که چین توسعه اقتصادی بلندپروازانه‌اش، به‌ویژه ابتکار کمربند و جاده را آنجا جستجو می‌کند.

ارزش سرمایه‌گذاری‌های چین و پروژه‌های ساختمانی‌اش در عربستان سعودی و امارات متحده عربی به ترتیب نزدیک به ۵۶ میلیارد دلار و ۴۱ میلیارد دلار بوده است. علاوه بر این، چین که به مدت یک دهه بزرگ‌ترین شریک تجاری تهران بود، در سال ۲۰۲۱ با سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری در ایران برای ۲۵ سال آینده موافقت کرد.

از این‌ رو است که گسترش شعله‌های آتش جنگ غزه به سایر بخش‌های خاورمیانه تهدیدی جدی برای منافع چین در منطقه محسوب می‌شود. چین با درس گرفتن از پیامد‌های حمایت اخیرش از جنگ روسیه در اوکراین، آگاه است که دخالت در جنگی احتمالا طولانی تا چه اندازه می‌تواند پرهزینه باشد. بر این اساس، احتمالا بیشتر به حفظ جایگاه مثبتش نزد کشورهای منطقه می‌اندیشد.

از طرفی، هم‌زمان با بالا رفتن شمار تلفات فلسطینی‌ها و وخیم‌تر شدن بحران بشردوستانه در نوار غزه، حمایت‌های بی‌دریغ ایالات متحده از اسرائیل انتقاد کشورهای عربی را برانگیخته است و چین می‌تواند این خلا دیپلماتیک در خاورمیانه را به فرصتی برای جایگزینی خود تبدیل کند.

واشنگتن از پکن خواسته تا از نفوذ فزاینده‌اش به‌ویژه بر ایران که گمان می‌رود در این درگیری‌ها نقش کلیدی داشته باشد، برای جلوگیری از حملات بیشتر به اسرائیل استفاده کند؛ اما از تمایل چین به براورده کردن این خواسته نشانه آشکاری دیده نمی‌شود. به باور برخی تحلیلگران، حتی اگر چین هم در این زمینه تمایلی نشان دهد، احتمالا نمی‌تواند بر رویکرد ایران در حمایت از حامیانش در منطقه تاثیر بگذارد.

جمهوری اسلامی ایران که از حماس و حزب‌الله حمایت می‌کند، به اسرائیل هشدار داده است که «اگر جنگ را فورا متوقف نکند، شرایط از کنترل خارج خواهد شد» و پیامدهای گسترده آن دامن اسرائیل را خواهد گرفت.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد وزن تاثیر چین بر اسرائیل هم چندان قابل‌اعتنا نیست. میانجی‌گری چین در مذاکرات میان تهران و ریاض به منافع مشترک پکن با هر دو کشور گره خورده بود. در حالی که اسرائيل از حمایت تمام‌عیار آمریکا برخوردار است و پکن برای فشار بر تل‌آویو جز قوانین بین‌المللی اهرمی در اختیار ندارد.