شاخه انشعابی طالبان با از دست دادن شماری از فرماندهان ارشدش، به‌طور کامل از فعالیت نظامی دست کشیده است و نیروهای این شاخه یا افغانستان را ترک کرده‌اند یا نمی‌خواهند که با حکومت طالبان بجنگند.

امنیت ملی حکومت پیشین افغانستان بر بخش‌هایی از این شاخه نفوذ پیدا کرده بود و آن را تامین مالی و تسلیحاتی می‌کرد تا در مقابل طالبان بجنگند. از ملا رسول، رهبر شاخه انشعابی طالبان، هیچ اطلاعی در دست نیست و برخی‌ می‌گویند که در پاکستان کشته یا فوت شده است.  

یکی از افراد بلندپایه این شاخه انشعابی به ایندیپندنت فارسی گفت که ملا رسول پس از تاسیس شاخه انشعابی، افغانستان را ترک کرد: «در ماه‌های اول تاسیس عالی شورای امارت اسلامی (شاخه انشعابی) ملا رسول به پاکستان رفت و همانجا ماند و این دقیقا یک ماه قبل از جنگ بزرگ شیندند میان افراد ملا صاحب عبدالمنان نیازی با طالبان بود.» 

او ادعا کرد که ملا رسول در دوره نخست حاکمیت طالبان در قندهار به سر می‌برد و مورد حمایت هیبت‌الله آخوندزاده، رهبر این گروه بود. 

او گفت: «به‌دلیل اینکه ملا رسول از قوم نورزی است و ملا هیبت‌الله آخوندزاده هم از همین قوم است، اجازه زندگی به ملا رسول در قندهار را داده است، اما او وظیفه خاصی در حکومت طالبان ندارد و معاش خودش و نیروهایش از طرف رهبر طالبان تامین می‌شود.» 

انشعاب در طالبان 

با افشای خبر مرگ ملا عمر، بنیان‌گذار گروه طالبان، سال ۲۰۱۵ در پاکستان، اختلاف بر سرجانشینی او آغاز شد. شماری از فرماندهان طالبان مخالف گزینش ملا اختر محمد مصنور به‌عنوان جانشین او بودند و او را گزینه «مناسب» برای رهبری این گروه نمی‌دانستند.

اما اختر محمد منصور به‌عنوان دومین رهبر طالبان انتخاب شد و ملا رسول یکی از افراد نزدیک به ملا عمر، شاخه انشعابی این گروه را تشکیل داد و ملا عبدالمنان نیازی را به‌عنوان معاون خود انتخاب کرد. گروه طالبان تاریخ درگذشت ملا عمر را چهارم اردیبهشت ۱۳۹۲ اعلام کرده بودند.  

ملا رسول از فرماندهان پیشین نیروهای مجاهدین در جنگ علیه اتحاد جماهیر شوروی پیشین بود و زمانی‌که ملا عمر گروه طالبان را تاسیس کرد، به این گروه ملحق شد و سال‌ها در کنار ملا عمر ماند. ملا رسول در رژیم نخست طالبان، استاندار نیمروز در جنوب‌غرب افغانستان و هم‌مرز با ایران بود.

پس از آن‌که شبکه القاعده،۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، به برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در نیویورک حمله کرد و طالبان از سپردن اسامه بن‌لادن، رهبر وقت این شبکه، به آمریکا خودداری کردند، ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا به افغانستان حمله کرد و رژیم طالبان به سرعت سرنگون شد. ملا رسول به ایران پناه برد، اما از این کشور اخراج شد و برای چهار سال در زندان حکومت پیشین افغانستان سپری کرد. او پس از رهایی از زندان، دوباره به میدان جنگ بازگشت و بیشتر در غرب کشور علیه حکومت افغانستان و متحدان غربی آن فعالیت داشت. 

عبدالمنان نیازی که بود؟ 

ملا عبدالمنان نیازی، معاون و یکی از فرماندهان قدرتمند شاخه انشعابی طالبان در غرب افغانستان بود و در غیاب ملا رسول، این شاخه را رهبری و مدیریت می‌کرد. رفته رفته از قدرت او کاسته شد، تا اینکه در فروردین ۱۴۰۰ در هرات هدف سوء‌قصد قرار گرفت و از ناحیه سر به‌شدت زخمی شد و سپس در بیمارستانی در کابل درگذشت.

یک منبع آگاه و نزدیک به ملا عبدالمنان نیازی به ایندیپندنت فارسی گفت نمی‌دانند که چه کسانی برنامه‌ریز قتل او بوده‌اند. عبدالمنان نیازی در ماه‌های آخر زندگی‌اش چندین محافظ معتمد خود را از دست داده بود و این بیم حمله به جانش را بیشتر کرده بود، حتی برخی از فرماندهانش رویای جانشینی او را در سر می‌پروراندند. ملا عبدالمنان نیازی از مخالفان سرسخت جمهوری اسلامی بود و همواره تهران را عامل ادامه جنگ در افغانستان می‌دانست، اما جمهوری اسلامی این ادعا را رد کرده است.  

ملا عبدالمنان نیازی در بلندترین نقطه یکی از کوه‌های مرزی میان شهرستان‌های گذره و ادرسکن هرات، قرارگاه نظامی ساخته بود. بیش از ۲۰ دقیقه زمان نیاز بود که یک فرد عادی از پایین کوه خودش را به قرارگاه ملا عبدالمنان برساند. در اواخر عمر وزن ملا عبدالمنان بیشتر شده بود و او همیشه سوار بر اسب به قرارگاه خود می‌رفت. این قرارگاه مقابل حملات طالبان مقاوم بود و او بارها گفته بود که چندین حمله مرگبار نیروهای طالبان را دفع کرده است.  

افراد نزدیک و مورد اعتماد ملا عبدالمنان نیازی در حملات مختلف کشته و ترور شدند و زمانی‌که او هدف سوء‌قصد قرار گرفت، تعداد کمی افراد معتمد او را همراهی می‌کردند و این باعث شده بود برخی از اقوام نزدیکش که سابقه نظامی چندانی نداشتند از او محافظت کنند.  

ملا اختر محمد منصور، دومین رهبر طالبان، مه ۲۰۱۶، در مسیر بازگشت از ایران به پاکستان در اثر یک حمله هوایی کشته شد و پس از آن ملا هیبت‌الله آخوندزاده که تجربه سیاسی و نظامی کافی نداشت، به‌عنوان رهبر این گروه برگزیده شد. شاخه انشعابی طالبان در دوران اختر محمد منصور قدرت نظامی بیشتری داشت، اما در زمان ملا هیبت‌الله هدف حملات سنگین در فراه و هرات قرار گرفته بود و روز‌به‌روز از قدرتش کاسته شد تا متلاشی شدند.  

سربازگیری از معتادان  

شاخه انشعابی طالبان به‌دلیل جنگ‌های متعدد، با کمبود شدید نیرو مواجه شده بود و نیروهای وابسته به ملا عبدالمنان نیازی، معتادان مواد مخدر را از سطح شهر هرات جمع‌آوری و پس از اینکه با روش‌های خشن، آن‌ها را به ترک مواد مخدر مجبور می‌کردند، از آن‌ها به‌عنوان نیروی جنگی استفاده می‌کردند.

مرکز ترک مواد مخدر ملا عبدالمنان نیازی در قرارگاهش قرار داشت و برای اینکه معتادان فرار نکنند، در یک اتاق حبس و نگه‌داری می‌شدند. این اقدام افراد ملا عبدالمنان، ترس و وحشت را در میان معتادان هرات افزایش داده بود، زیرا آن‌ها از خطرات احتمالی پیوستن به صفوف این فرمانده انشعابی طالبان آگاه بودند. تلفات افرادی که دوره ترک اعتیاد را سپری کرده بودند، در جنگ بسیار بود، اما عبدالمنان نیازی گفته بود که برای کاهش شمار معتادان به جمع‌آوری آن‌ها اقدام می‌کند و از آن‌ها به خواست خودشان در امور غیرنظامی و جنگی استفاده می‌کند. 

ملا عبدالمنان نیازی در دوره نخست رژیم طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، به‌عنوان استاندار طالبان در هرات در غرب و بلخ در شمال افغانستان فعالیت می‌کرد. عبدالمنان نیازی زمانی‌ که استاندار طالبان در بلخ بود، به کشتار مردم «هزاره» متهم شد. با تسلط طالبان بر بلخ در ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ خورشیدی، اعضای این گروه وارد ساختمان کنسولگری جمهوری اسلامی ایران شدند و هشت دیپلمات و یک خبرنگار را پس از بازجویی، تیرباران کردند. افراد وابسته به عبدالمنان نیازی به این کشتار متهم شدند.

دشمنی ملا عبدالمنان نیازی و جمهوری اسلامی تا آخرین لحظات مرگش ادامه داشت و او همواره در سخنرانی‌هایش جمهوری اسلامی را به دامن زدن جنگ در افغانستان متهم می‌کرد. ادعایی که جمهوری اسلامی رد کرده است.  

هم‌آغوشی مرگبار ملا ننگیالی و سپاه پاسداران؟ 

بیشتر فعالیت شاخه انشعابی طالبان در استان‌های غربی افغانستان و هم‌مرز با جمهوری اسلامی بود. جمهوری اسلامی و به‌ویژه سپاه‌ پاسداران هم با بخشی از این شاخه روابطی داشت، اما نتوانست این روابط را ادامه دهد. 

در میان فرماندهان شاخه انشعابی طالبان نیز اختلافاتی ایجاد شده بود و این اختلافات باعث شد که توان نظامی این گروه کاسته شود. ملا ننگیالی یکی از فرماندهان ارشد این شاخه انشعابی بود که‌، ژانویه ۲۰۲۰، در یک حمله هوایی نیروهای آمریکایی در شهرستان شیندند هرات همراه با شماری از افرادش کشته شد. ملا ننگیالی اوایل روابط نزدیکی با ملا عبدالمنان نیازی داشت، اما رفته رفته این روابط به سردی گرایید و گفته می‌شود که ملا ننگیالی خودش را ازنظر  نظامی و سیاسی در جایگاهی برتر از ملا عبدالمنان نیازی می‌دانست.  

یک منبع معتبر گفت ملا ننگیالی با سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران ارتباط داشت و از ملا عبدالمنان نیازی اطاعت نمی‌کرد. این منبع به ایندیپندنت فارسی گفت: «ملا ننگیالی قبل از کشته شدنش یک جلسه با نیازی صاحب داشت و پیشنهادهایی را که به او شده بود مطرح کرد. نیازی صاحب این پیشنهادها را رد کرد و به او گفت که اولا به سمت ایران نرو، ولی اگر می‌روی، دوباره پیش من برنگرد.» 

منبع آگاه می‌گوید: «یک روز پس از این حمله برای تهیه گزارش به شهرستان شیندند رفته بودم، اما به‌دلیل تهدیدهای زیاد امنیتی، پس از مشاوره با مقام‌های نظامی و اسختباراتی شیندند، به ما اجازه بازدید از محل کشته شدن ملا ننگیالی داده نشد. چندین مقام ارشد محلی در شیندند به من گفتند که ملا ننگیالی با سپاه پاسداران روابط گرمی داشت و به همین دلیل هدف حمله هوایی آمریکا قرار گرفت. همچنین یک پیمان‌کار امنیت ملی در شیندند به من گفت که نیروهای افغان تحت رهبری ایالات متحده آمریکا، نخست به محل نشست ملا ننگیالی با فرماندهان سپاه پاسداران حمله کردند و قصد بازداشت این فرماندهان را داشتند، اما پس از آنکه متوجه شدند امکان بازداشت آن‌ها وجود ندارد، درخواست حمله هوایی کردند و به سمت میدان نظامی شیندند عقب‌نشینی کردند.»  

مقام‌های محلی در حکومت پیشین افغانستان بارها مدعی شدند که «شماری از مشاوران وابسته به سپاه پاسداران در استان هرات حضور دارند و با طالبان همکاری می‌کنند». جمهوری اسلامی در غرب افغانستان به‌ویژه استان هرات، حضور پر‌قدرتی دارد و این نفوذ را حتی در دوران حکومت طالبان نیز حفظ کرده است.  

امنیت ملی هرات از ملا عبدالمنان نیازی و نیروهایش برای جنگیدن با طالبان، حمایت مالی و تسلیحاتی می‌کرد. این نیروها در سطح شهر هرات آزادانه با سلاح گشت‌وگذار می‌کردند. البته افراد ملا عبدالمنان نیازی، به اخاذی از شهروندان نیز متهم بودند و بارها شکایت‌هایی در‌این‌باره به استاندارهای هرات رسیده بود، اما حکومت با این نیروها برخورد نمی‌کرد.  

ملا عبدالمنان نیازی چندین مرتبه از خبرنگاران خواسته بود که جریان دادگاه صحرایی و قصاص او را پوشش خبری بدهند، اما خبرنگاران این درخواست را رد کردند. 

پس از ناپدید بودن ملا رسول، کشته شدن ملا عبدالمنان نیازی و ملا ننگیالی، شاخه انشعابی طالبان قدرتش را از دست داد و از شمار نیروهایش کاسته شد.  

در آخرین روزهای نظام جمهوری، امنیت ملی هرات ادعا کرد که بیش از ۱۰۰ جنگجوی طالبان متحد شده‌اند، اما در اصل این نیروها وابسته به شاخه انشعابی طالبان بودند. 

با تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ بر افغانستان، شاخه انشعابی طالبان به‌طور کامل از فعالیت نظامی دست کشید و برخی از فرماندهان این شاخه به طالبان پناه بردند و تحت پوشش فرمان عفو عمومی ملا هیبت‌الله آخوندزاده، رهبر این گروه، قرار گرفتند و اسلحه خود را به طالبان سپردند.