در پی انتشار اخباری درباره کشف اشیای تاریخی و دفینه در قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا، رئیس شورای شهر تهران اعلام کرد که در جریان حفاری‌های این منطقه، «هیچ شیء عتیقه و ارزشمندی یافت نشده است». به گفته مهدی چمران، «شهردار تهران از رئیس بنیاد مستضعفان و سایر نهادها برای همکاری در این موضوع دعوت کرد. حفاری نیز صورت گرفت اما چیزی کشف نشد».

او همچنین تاکید کرد که از این پس هرگونه حفاری در این‌گونه محوطه‌ها باید با نظارت مستقیم کارشناسان میراث فرهنگی و نمایندگان بنیاد مستضعفان انجام شود.

در جلسه روز یکشنبه (۱۷ فروردین) شورای شهر تهران، احمد علوی، عضو شورای شهر، نیز با اشاره به حواشی اخیر، از بررسی موضوع با همکاری سازمان بهشت زهرا، وزارت میراث فرهنگی و نهادهای امنیتی خبر داد. او توضیح داد که برخی افراد محلی، با استناد به شواهد تاریخی، مدعی وجود اشیای باستانی در محل شده‌اند و همین ادعا به آغاز عملیات کاوش در این قطعه منجر شده است.

این اظهارات در واکنش به موجی از شایعات صورت گرفت که از روزهای نخست فروردین ۱۴۰۴ در فضای مجازی منتشر شد، شایعاتی که با انتشار تصاویری از محدوده‌ای پوشیده‌شده در قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا تقویت شد. برخی مدعی شدند در جریان اجرای پروژه‌هایی نظیر احداث منبع آب و ایستگاه خدمات عمومی، اشیایی تاریخی از دل خاک بیرون آمده و همین موضوع مداخله نهادهای امنیتی را در پی داشته است.

با این حال، سازمان بهشت زهرا روز شنبه، ۱۶ فروردین، در بیانیه‌ای رسمی وجود هرگونه «اشیای قیمتی، سکه یا طلا» در این منطقه را تکذیب کرد و از رسانه‌ها خواست اخبار مربوط به این سازمان را صرفا از منابع رسمی دریافت و منتشر کنند.

به‌رغم تکذیبیه رسمی، پرسش‌های متعددی درباره چرایی حفاظت ویژه از این محدوده و نظارت نهادهای امنیتی در جریان عملیات عمرانی مطرح شد. یکی از فعالان حوزه تاریخ تهران در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی به نکاتی اشاره کرد که این روایت رسمی را زیر سوال می‌برد. به گفته او، عملیات گودبرداری برای احداث قطعات جدید در بهشت زهرا همواره در معرض دید عموم انجام می‌شود و پیش از این برای چنین فعالیت‌هایی محدوده‌ای خاص به‌طور کامل پوشانده نمی‌شد. او همچنین با اشاره به اظهارات مدیران بهشت زهرا درباره نظارت نهادهای امنیتی، پرسید که اگر این عملیات صرفا یک عملیات عمرانی عادی بوده چرا چنین نظارتی ضرورت داشته است؟

او افزود: «اگر کارگران در ابتدای عملیات حفاری به شواهد یا اشیایی برخورد کرده‌اند که نیاز به بررسی و مداخله نهادهای خاص را ایجاد کرده، چرا اعلام می‌شود هیچ چیزی کشف نشده است؟ و اگر از ابتدا موضوع صرفا گودبرداری عمرانی بوده، چه ضرورتی برای ورود بنیاد مستضعفان و دستگاه قضایی وجود دارد؟»

ابهام‌ها زمانی شدت می‌گیرد که به اظهارات یکی دیگر از اعضای شورای شهر تهران استناد کنیم. او اعلام کرده که آغاز این شایعه، مبتنی بر ادعای برخی افراد محلی درباره وجود اشیای تاریخی، با استناد به شواهد تاریخی، بوده است. این مسئله پرسش دیگری را مطرح می‌کند: این افراد چه کسانی هستند؟ آیا تخصصی در باستان‌شناسی دارند؟ و ادعای آن‌ها بر پایه چه مستنداتی نهادهای رسمی را مجاب به ورود به ماجرا کرده است؟

در همین حال، محسن سعادتی، معاون میراث فرهنگی استان تهران، اعلام کرد که پرونده این موضوع به نهادهای قضایی ارجاع شده و در جریان بررسی است. او ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک ابعاد مختلف ماجرا روشن شود. سعادتی تصریح کرد: «در حال حاضر، مسئله از طریق دادگاه در حال بررسی است و تا پایان تحقیقات، نمی‌توان نظر قطعی درباره وجود یا عدم وجود اشیای باستانی ارائه کرد.»

این سخنان در تناقض آشکار با اظهارات مسئولان شورای شهر و سازمان بهشت زهرا است، زیرا در حالی‌ که مقام‌های محلی ماجرا را خاتمه‌یافته و بدون نتیجه اعلام می‌کنند، معاونت میراث فرهنگی همچنان در حال بررسی است و حتی از ارجاع قضایی پرونده خبر می‌دهد. حالا این پرسش مطرح می‌شود که اگر چیزی کشف نشده چه ضرورتی برای رسیدگی قضایی وجود دارد؟

موقعیت قطعه ۲۵۲ بهشت زهرا تهران

قطعه ۲۵۲ در بخش جنوبی بهشت زهرا و در نزدیکی درِ باب‌الرضا و جاده قدیم تهران-قم واقع شده و ازجمله قطعات جدید این مجموعه است. از این رو، به نظر نمی‌رسد قدمت تاریخی داشته باشد. با این حال، شواهد پیشین از کشفیات نامنتظره در مناطق مختلف تهران فرض وجود آثار تاریخی در هر نقطه‌ای از پایتخت را به‌طور کلی منتفی نمی‌سازد.

مریم معانی، باستان‌شناس و استاد دانشگاه، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها، به نمونه‌ای مهم اشاره کرده است: کشف اسکلت زنی ۷ هزار ساله در منطقه مولوی تهران. به گفته او، این اسکلت متعلق به دوره نوسنگی و حاصل حفاری‌های سال ۱۳۹۳ در جریان لوله‌گذاری فاضلاب بوده است.

در همان سال، مهسا وهابی، دانشجوی کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی دانشگاه تهران، در حال عبور از محل عملیات لوله‌گذاری، متوجه بقایای آجر، سفال و استخوان‌هایی شد که توجه او را جلب کرد. پس از بررسی‌ها، مشخص شد که اسکلت کشف‌شده متعلق به زنی از هفت هزار سال پیش است که در آنجا دفن شده است. این کشف روایت رایج درمورد تاریخ تهران را که آن را شهری با قدمت چند صد سال می‌دانست به چالش کشید.

وهابی در گفت‌وگویی در سال ۱۳۹۴، از دشواری‌های این کشف تاریخی گفت و یادآور شد که اداره آب و فاضلاب حاضرنشد عملیات را متوقف کند و گروه کاوشگران مجبور شدند هم‌زمان با فعالیت اداره آب حفاری را پیش ببرند.

علاوه بر منطقه مولوی، مناطق دیگری نظیر دروس نیز محل کشفیات تاریخی بوده‌اند که، به گفته باستان‌شناسان، گویای این است که قدمت سکونت انسان در محدوده کنونی تهران به هزاران سال قبل بازمی‌گردد.

همین تجارب، حساسیت فعالان میراث فرهنگی و باستان‌شناسان درمورد اخبار مربوط به حفاری در مکان‌هایی چون بهشت زهرا را افزایش داده است. آن‌ها هشدار می‌دهند که احتمال وجود لایه‌های تاریخی در چنین مناطقی، به‌ویژه در مسیرهای قدیمی مانند راه تهران‌‌ـری و تهران‌ـقم، نباید نادیده گرفته شود.

نگرانی دیگر کارشناسان، مربوط به رویکرد نهادهای شهری در مواجهه با محوطه‌های تاریخی است. تجربه تخریب تپه‌های باستانی در حاشیه تهران به‌دست برخی از نهادهای عمرانی، بدون توجه به الزامات قانونی مربوط به کاوش‌های باستان‌شناسی، زنگ خطری برای آینده چنین محوطه‌هایی است.

برخی کارشناسان بر این باورند که درمورد پرونده قطعه ۲۵۲ نیز ممکن است به‌دلیل نگرانی از حساسیت عمومی یا احتمال نیاز به جابه‌جایی اجساد، کشفیات احتمالی پنهان مانده باشد. آن‌ها معتقدند ضرورت کاوش‌های علمی در چنین مکان‌هایی، حتی در صورت تلاقی با خطوط قرمز امنیتی یا فرهنگی، باید به رسمیت شناخته شود تا از دفن احتمالی تاریخ در زیر سازه‌های امروزی جلوگیری شود.