حرف‌هایی که طالبان قبل از سلطه بر افغانستان بیان می‌کردند، با عملکردشان تفاوت زیادی داشت. این گروه هم‌زمان با تسلط بر سراسر افغانستان، ابتدا مدارس دخترانه را تعطیل کردند. باور نخستین این بود که طالبان پس از گسترش قدرت خود، دوباره مجوز باز شدن مدارس را صادر خواهند کرد، اما این گروه در ماه مارس ۲۰۲۲، به دختران بالاتر از کلاس ششم اجازه حضور در مدارس را ندادند.

طالبان در دسامبر سال گذشته نیز دختران را از رفتن به دانشگاه‌ها منع کردند. آنان بلافاصله حضور زنان را در خارج از خانه نیز ممنوع کردند و تمام سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی را موظف کردند تا زنان کارمند خود را اخراج کنند.

این گروه در آخرین مرحله نیز زنان کارمند در سازمان ملل متحد را به خانه‌نشینی وادار کردند. طالبان در دوره اول حکمرانی خود نیز همین سخت‌گیری‌ها را علیه زنان و دختران اعمال کرده بودند.

اما زنان و دختران این‌بار مانند دور اول حکومت طالبان تسلیم نشدند و مبارزه با این تبعیض را آغاز کردند. مهم‌ترین اصل برای دختران در حال حاضر تداوم آموزش است. به همین دلیل، تعدادی از زنان به صورت مخفیانه در گوشه و کنار افغانستان کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کنند. مهدیه (نام مستعار) یکی از این زنان است که در مسجد یکی از شهرهای افغانستان کلاس‌های درسی برگزار می‌کند. او به بهانه آموزش قرآن، دختران را جمع کرده است و به آنان آموزش می‌دهد.

مهدیه در مصاحبه با خبرنگار گاردین گفت: «من به‌عنوان یک داوطلب این کار را انجام می‌دهم تا از دختران حمایت کنم و به آینده آن‌ها امیدوار باشم... هر روز که درس را شروع می‌کنیم و به پایان می‌رسیم، کمی با آن‌ها صحبت می‌کنم و سعی می‌کنم به آن‌ها انگیزه بدهم. با پیام‌هایی مانند هیچ دانشی هدر نمی‌رود.» 

برخی از زنان افغان مقیم خارج نیز به تاسیس کلاس‌های آنلاین اقدام کرده‌اند. آنجلا غیور که در بریتانیا زندگی می‌کند، از همان روز‌های نخست سلطه طالبان و محرومیت دختران از آموزش، به ایجاد کلاس‌های آنلاین به نام مکتب هرات اقدام کرد. او ده‌ها معلم را بسیج کرده است تا ۱۷۰ کلاس آنلاین را در رشته‌های مختلف ایجاد کنند. بیشتر این کلاس‌ها از‌طریق اسکایپ یا تلگرام برگزار می‌شود. 

زنان در دوره اول طالبان نیز مدارس زیر‌زمینی زیادی را ایجاد کرده بودند. آن زمان به دلیل نبود رسانه‌های اجتماعی، اطلاعات زیادی از این مدارس وجود نداشت.

یکی از این مدارس، کارگاه آموزشی ‌سوزن طلایی در شهر هرات بود. این کارگاه هرچند در ظاهر محلی برای آموزش خیاطی بود، اما در واقعیت کلاس‌های آموزش هنر نویسندگی و داستان‌نویسی بود که استادان دانشکده زبان و ادبیان فارسی دانشگاه هرات برگزار می‌کردند. زنان ادیب زیادی در این کارگاه تربیت شدند که کسانی چون زنده‌یاد نادیا انجمن، حمیرا قادری، خالده خرسند و شیما قاضی‌زاده، بعد‌ها به‌عنوان چهره‌های ادبی برتر حوزه شعر و داستان‌نویسی در قلمرو زبان فارسی مطرح شدند. 

با این حال، مبارزه با قوانین ظالمانه طالبان، به فداکاری و از‌خود‌گذشتگی نیاز دارد. بیشتر کسانی که در این کلاس‌ها حاضر می‌شوند یا این کلاس‌ها را برگزار می‌کنند، امیدی به این‌که فردا هم بتوانند آن را ادامه دهند ندارند. طالبان برای پیدا کردن این مدارس زیر‌زمینی به‌شدت تلاش می‌کنند. در صورتی‌که این مدارس کشف شوند، هم برای برگزار‌کننده و هم برای حاضران در این مدارس، می‌تواند خطر‌ساز باشد.

اما معلمان نیز روش‌هایی برای نجات از این وضعیت دارند، به‌طور مثال آنان از دختران می‌خواهند که مطابق خواست طالبان لباس بپوشند تا کمتر جلب‌توجه کنند و در مسیر آمدن به کلاس در گشت‌های طالبان هدف بازجویی قرار نگیرند. زمان ارائه دروس کوتاه است و در صورتی‌که بازرسان طالبان به این مدارس وارد شوند، بهانه لازم برای توجیه این اجتماع وجود دارد.

با این حال، به باور برگزار‌کنندگان این مدارس زیرزمینی، هر روز از انگیزه دختران برای حضور در این مدارس کاسته می‌شود. مدیر یکی از مدرسه‌های زیرزمینی در کابل به نشریه دیپلمات گفته است: «من متوجه تغییر اوضاع هستم. دختران مانند روز‌ها و ماه‌های اول، هیجان و انگیزه ندارند. آنان می‌ترسند هنگام حضور در این کلاس‌ها گرقتار شوند. بیشتر آنان فکر می‌کنند که امروز شاید آخرین روز حضور‌شان در کلاس‌های آموزشی باشد.»

بااین‌وجود، تعداد مدارس زیر‌زمینی زیاد است و در صورت بسته شدن یک یا دو مدرسه، به روند آموزش دختران ضربه‌ای وارد نمی‌شود. بیشتر سازمان‌های بین‌المللی نیز به صورت مخفیانه از مدارس زیرزمینی حمایت مالی می‌کنند. 

به نظر می‌رسد جهش فکری بزرگی درمیان زنان و دختران افغان اتفاق افتاده است و طالبان نتوانسته‌اند آن را متوقف کنند. این تقابل بین زنان و طالبان، به نبردی میان خیر و شر تبدیل شده است. پشتنه درانی، یک فعال حقوق زنان، می‌گوید: «همه ما زنان باید جبهه نبرد خود را انتخاب کنیم. این نبرد حق من است و من یک ارتش تشکیل خواهم داد، درست مانند طالبان. با این تفاوت که ارتش من پر از زنان و دختران تحصیل‌کرده و مصمم خواهد بود.»