وزارت تحصیلات [آموزش] عالی افغانستان از نخستین وزارتخانه‌هایی بود که پیش از تشکیل کابینه رژیم طالبان، عبدالباقی حقانی، استاد دارالعلوم حقانیه در پاکستان، آن را تصاحب کرد. عبدالباقی حقانی در ۲۸ اوت ۲۰۲۱، در مراسمی رسمی، این وزارتخانه را از عباس بصیر، آخرین وزیر تحصیلات عالی دولت جمهوری اسلامی افغانستان، تحویل گرفت و اعلام کرد که امور این وزارتخانه بر اساس برنامه‌های طالبان به پیش برده خواهد شد.
عباس بصیر، که دکتری حقوق بین‌الملل محیط‌زیست از دانشگاه جواهر لعل نهرو هند دارد و سال‌ها در دانشگاه‌های افغانستان تدریس کرده است، کرسی وزارت تحصیلات را به فردی واگذار کرد که جز تحصیل در مدرسه‌های دینی پاکستان هیچ دانش امروزی و تجربه کاری در نهادهای تحصیلی ندارد.
عباس بصیر در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی گفت روزی که وزارت تحصیلات عالی را به عبدالباقی حقانی واگذار کرد، بیش از چهار ساعت با هم صحبت کردند و او سعی کرد به حقانی بفهماند که دستاوردهای ۲۰ سال گذشته را در این وزارتخانه حفظ کند. بصیر افزود: «به عبدالباقی حقانی گفتم این دستاوردها آسان به دست نیامده است و اگر ممکن است، شما مسیری را که تا اینجا طی شده است ادامه بدهید، چون اگر بخواهید از ابتدا شروع کنید، ۲۰ سال دیگر نیاز است تا به این نقطه برسید.»
وزیر تحصیلات عالی دولت پیشین افغانستان افزود که عبدالباقی حقانی به او گفت ممکن است تغییراتی در ساختار وزارت داده شود، اما مسیری را که برای کیفیت آموزش و تحصیل طی شده است ادامه می‌دهد.
عباس بصیر افزود که عبدالباقی حقانی، وزیر تحصیلات رژیم طالبان، برخلاف آنچه گفته بود، دست به تغییراتی زد که به ساختار وزارتخانه و نهادهای تحصیلی در افغانستان آسیب زد. به گفته این وزیر پیشین، تغییر در رهبری نهادهای تحصیلی و اخراج افراد تحصیل‌کرده و باتجربه از ساختار وزارتخانه باعث شد نظام تحصیلی در آن کشور فروبپاشد.
بصیر تصریح کرد که مداخله طالبان در بخش مدیریت نظام تحصیلی، تلاش برای تغییر متون آموزشی، و تحمیل دیدگاه‌های افراطی دینی در نهادهای تحصیلی باعث شد بخش بزرگی از استادان دانشگاه‌ها افغانستان را ترک کنند. عباس بصیر گفت: «بیش از ۳۰ درصد استادان دانشگاه‌ها، که بیشتر آنان در مقطع دکتری و کارشناسی ارشد در کشورهای جهان تحصیل کرده بودند، افغانستان را ترک کرده‌اند.»
عباس بصیر با ذکر اینکه «طالبان علم و اندیشه را به زندان انداخته‌اند و دانشگاه‌ها در حال تبدیل شدن به مدارس دینی‌اند»، افزود که خروج استادان دانشگاه‌ها از افغانستان آسیب جدی به کیفیت آموزش در آن کشور زده است.
در ماه‌های اخیر، رهبران طالبان به تکرار یادآوری کرده‌اند که «فاصله میان مدارس دینی و دانشگاه‌ها از بین رفته است» و نظام تحصیلی کنونی «کاملا اسلامی» است.
وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان اخیرا در نامه‌ای دستور داد که همه کتاب‌هایی که برخلاف فقه حنفی است از کتابخانههای دانشگاه‌ها جمع‌آوری شود. این نهاد پیش از این تدریس فقه جعفری را نیز در دانشگاه‌های افغانستان منع کرده بود.
عباس بصیر در مورد تغییر محتوای آموزشی در دانشگاه‌های افغانستان در رژیم طالبان گفت: «تغییرات در متون درسی برخلاف استانداردهای پذیرفته‌شده و بیشتر برگرفته از رویه معمول در مدارس دینی پاکستان است.»
بصیر همچنین گفت که محدود کردن دانشگاه‌های افغانستان به تدریس فقه حنفی و حذف بقیه مذاهب، که به باروری و شکوفایی و توسعه دانش در افغانستان کمک کرده‌اند، باعث می‌شود دانشگاه‌ها به مدرسه‌های دینی تبدیل شوند و علم و اندیشه در این مراکز ماهیت خود را از دست دهد.
دستور مقام وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان در مورد حذف کتاب‌هایی که خلاف فقه حنفی است از کتابخانههای دانشگاه‌ها-AbasBasir1/X
به گفته عباس بصیر، اقدام‌های طالبان برای تغییر محتوای آموزشی، اخراج افراد باتجربه و تحصیل‌کرده، و کنار گذاشتن بقیه عقاید و مذاهب از متون آموزشی «روند خطرناکی است که پیامدهای ناگواری» برای آینده افغانستان دارد.
با این حال، وزیر پیشین تحصیلات عالی افغانستان میگوید که پیامدهای منع تحصیل زنان، تغییر محتوای آموزشی، و فروپاشی نظام تحصیلی در کوتاه‌مدت دیده نمی‌شود، اما در درازمدت و پس از پنج یا ده سال درک خواهد شد و اثرات منفی آن تا دست‌کم ۵۰ سال بعد باقی خواهد ماند.
در ۲۰ سال حاکمیت دولت جمهوری در افغانستان، هزینه‌های گزافی برای بهبود کیفیت تحصیلی در دانشگاه‌های آن کشور صرف شد. سالانه ده‌ها تن از استادان دانشگاه‌های دولتی برای فراگیری برنامه‌های تحصیلی کوتاه‌مدت و بلندمدت به دیگر کشورهای جهان می‌رفتند. همچنین، شماری از دانشگاه‌ها و مراکز تحصیلی کشورهای دیگر جهان برنامه‌هایی در افغانستان راه‌اندازی می‌کردند تا به بهبود کیفیت آموزش در آن کشور کمک کنند. وجود دانشگاه‌های خصوصی، از جمله دانشگاه آمریکایی افغانستان (American University of Afghanistan)، باعث شده بود که گزینه‌های متعددی برای فراگیری دانش در دسترس باشد.
طالبان، پس از سلطه بر افغانستان، دانشگاه آمریکایی را به «دانشگاه اسلامی» تبدیل کردند و اکنون تلاش دارند محتوای درسی دانشگاه‌های خصوصی را نیز «اسلامی‌سازی» کنند.
عباس بصیر گفت با روشی که طالبان با دانشگاه‌ها و نهادهای تحصیلی برخورد می‌کنند، «دانشگاه‌های افغانستان هرگز نمی‌توانند به جامعه متخصص ارائه کنند یا محل تولید علم و دانش باشند.» به گفته بصیر، در چنین وضعی، تنها فعالیت دانشگاه‌های افغانستان ممکن است «آموزش سواد» باشد، نه بیشتر از آن.
طالبان در دو سال و چهار ماه سلطه بر افغانستان صدها مدرسه جهادی در سراسر افغانستان تاسیس کرده‌اند. درهای مدرسه‌ها بعد از کلاس ششم به روی دختران بسته است و زنان از حق تحصیل و اشتغال محروم‌اند. با این حال، طالبان می‌گویند حضور دختران و زنان در هر سنی در مدرسه‌های جهادی ممانعتی ندارد، چون روش تدریس و متون آموزشی در این مدرسه‌ها «کاملا اسلامی» است. عباس بصیر معتقد است که «مدرسه»سازی دانشگاه‌ها و تغییر دادن محتوای آموزشی خطر بزرگی برای آینده افغانستان است.
