در حالی که بخش عمده دریاچه ارومیه خشک شده است، رئیس موسسه تحقیقات آب با تاکید بر اینکه در چند سال اخیر «۱۹۰ میلیارد مترمکعب آب دریای خزر در اثر کاهش سطح تراز از بین رفته است»، در مورد ادامه کاهش سطح تراز آب دریای خزر هشدار داد. او گفت که در ابتدای سال جاری و طی ۱۰ ماه، «سطح تراز آب دریای خزر ۲۵ سانتی‌متر» دیگر کاهش یافته است.

موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو پیش‌تر نیز در گزارشی هشدار داده بود که از سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴) که بالاترین سطح آب دریای خزر در ۸۰ سال اخیر به ثبت رسید، تا کنون تراز آب دریای خزر با سیری غیریکنواخت در حال کاهش بوده است.

محمدرضا کاویان‌پور، رئیس مرکز تحقیقات آب وزارت نیرو، روز چهارشنبه ۴ بهمن در جریان برگزاری نوزدهمین نمایشگاه بین‌المللی آب و فاضلاب، با تاکید بر اینکه «سطح تراز آب دریای خزر در چند سال اخیر در مجموع حدود نیم متر کاهش داشته است»، یکی از دلایل عمده آن را «روند گرمایش زمین» عنوان کرد و گفت که این پدیده ایران را نیز درگیر کرده است.

رئیس مرکز تحقیقات آب هشدار داد که به‌دلیل ادامه «روند افزایش دما»، «کاهش سطح تراز آب دریای خزر تداوم خواهد داشت». او افزود: «سال‌های آینده مشکلات ناشی از کاهش سطح تراز دریای خزر بیشتر نمایان خواهد شد و این کاهش  روی فعالیت‌های دریایی، آبزیان دریای خزر، و زندگی مردم» اثرگذار است.

به گفته کاویان‌پور، در موسسه تحقیقات آب مطالعات گسترده‌ای در مورد وضع دریای خزر انجام شده است. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد «۱۹۰ میلیارد مترمکعب آب دریای خزر در اثر کاهش سطح تراز از بین رفته» است.

رئیس مرکز تحقیقات آب با تاکید بر اینکه «ایران از سال ۱۳۸۰ به‌طور جدی درگیر تغییر اقلیم شده است»، اضافه کرد که «میزان افزایش دما» ناشی از تغییر اقلیم در «سال گذشته ۱.۳ درجه» بود و در سال جاری نیز «در نقاط مختلف، بین یک تا ۴ درجه افزایش دما» ثبت شده است. او افزود که این افزایش دما اثر مستقیمی روی منابع آبی دارد و سبب کاهش این منابع می‌شود.

مجید علی‌نازی، معاون سازمان بنادر و دریانوردی ایران، نیز در یک سال اخیر بارها درباره پیامدهای ادامه کاهش سطح تراز دریای خزر هشدار داده است.

به گفته معاون سازمان بنادر و دریانوردی، «آب دریای خزر سالانه به‌طور متوسط ۲۰ سانتی‌متر کاهش می‌یابد و این یک زنگ خطر برای بنادر شمال ایران است.»

این مقام سازمان بنادر و دریانوردی افزود که کاهش سطح تراز دریای خزر سبب پَس‌روی آب این دریا شده است و بندرهای ایران در کناره خزر، از جمله بندرهای مهمی چون انزلی، نوشهر و امیرآباد، برای تداوم فعالیت نیاز به «لای‌روبی» گسترده و مداوم دارند.

علی‌نازی همچنین «کاهش تراز سطح آب دریای خزر» را «بحران» خواند و گفت که کاهش سطح تراز این دریا از سال‌های گذشته آغاز شده است و این مشکل مختص ایران نیست، بلکه همه بندرهای کنار خزر در کشورهای حاشیه این دریا با چنین بحرانی مواجه‌اند.

پیش‌تر نیز معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، در خرداد ۱۴۰۱ اعلام کرده بود که با استناد به مطالعات میدانی انجام شده، طی هفت سال، یعنی «از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰، با کاهش حدود ۵۰ سانتی‌متری سطح آب، حدود ۱۰ تا ۱۰۰ متر پَس‌روی دریای خزر در سواحل مختلف» ثبت شده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر همچنین گفت که آب دریای خزر از سال ۱۳۷۴ تا کنون با «۱۷۰ سانتی‌متر کاهش سطح تراز» مواجه شده است. به همین دلیل، «در سواحل شمالی ایران، عقب‌نشینی فراوان دریا و افزایش عرصه ساحلی» رخ‌ داده است.

معصومه بنی‌هاشمی همچنین تاکید کرد که «کاربری‌های اقتصادی و اجتماعی»، «فعالیت بندرها و دریانوردی»، و «دخل و تصرف انسانی» در کاهش سطح تراز دریای خزر موثر بوده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با بیان اینکه «هرگونه اقدام و بهره‌برداری از بستر دریا به اختلال در نظم طبیعی اکوسیستم مناطق ساحلی و محیط‌‌زیست پیرامون آن منجر می‌شود»، گفت که چنین اقدام‌هایی «این مناطق را هنگام طوفان‌های دریایی، رخدادهای حدی اقلیمی، و سیلاب‌های رودخانه‌ای با مخاطرات» گوناگونی از جمله «آب‌گرفتگی» مواجه می‌کند.

هشدارها درباره کاهش سطح تراز آب دریای خزر در حالی مطرح می‌شود که پس از چند سال هشدارهای مشابه درباره کاهش تراز و خشک شدن دریاچه ارومیه، در عمل از اوایل اردیبهشت امسال بخش عمده این دریاچه خشک شده است.

علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، ۱۶ مرداد امسال دو عامل «کاهش بارندگی» و اقدام روسیه در «بستن ورودی رود ولگا» را علت «کاهش سطح تراز دریای خزر» عنوان کرد و گفت که از یک سو «ورودی‌های دریای خرز از سوی کشور‌های همسایه بسته شده است، مخصوصا ورودی رود ولگا بسته شده است»، و از سوی دیگر، «میزان بارش در کل حوضه آبریز دریای خزر کاهش یافته است.»

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه «ورودی دریای خزر کاهش یافته و تراز آب دریا در حال پایین رفتن است»، افزود: «در برخی آمار و اطلاعات اعلام شده که قریب یک متر در چهار پنج سال اخیر  دریای خزر عقب‌نشینی داشته است و در سال به‌طور میانگین دریای خزر ۲۰ سانتی‌متر عقب‌نشینی می‌کند.»

سلاجقه حتی وعده داد که موضوع «حقابه دریای خزر» را با روسیه و کشورهای دیگر در میان خواهد گذاشت و پیگیری خواهد کرد و گفت: «امیدواریم کشور‌های همسایه به توافق برسند و حقابه‌ها رها شود و آب به خزر برسد.»

پس از این اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، برخی رسانه‌ها در ایران این پرسش را مطرح کردند که آیا «روسیه حقابه دریای خزر را قطع کرده است»؟

پس از این بود که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دولت ابراهیم رئیسی در شهریور امسال در نشستی رسانه‌ای اظهارات قبلی‌اش را تغییر داد و گفت: «هیچ کشوری مقصر کاهش تراز آب دریای خزر نیست.»