بختیار سعیدوف، وزیر خارجه ازبکستان، که روز سه‌شنبه ۲۲ اسفند در راس هیئتی به کابل سفر کرده، در دیدار با مقام‌های طالبان گفت که ازبکستان به سرمایه‌گذاری در بخش معادن و انرژی در افغانستان علاقه‌مند است و دولت شوکت میرضیایف از افزایش تعامل با کابل حمایت می‌کند.

بختیار سعیدوف در این سفر با برخی مقام‌های کلیدی طالبان از جمله ملا محمدحسن آخند، نخست‌وزیر، ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی و ملا عبدالسلام حنفی، معاون نخست‌وزیر، سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر امور داخله (کشور) و ملا امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، جداگانه ملاقات کرد.

سعیدوف در این خصوص در شبکه اجتماعی اکس نوشت که ازبکستان به تقویت روابط با رژیم طالبان در زمینه اقتصاد و تجارت توجه ویژه‌ای دارد. وزیر خارجه ازبکستان افزود: «ما تاریخ، سنن و آینده مشترک داریم. راه‌های زیادی وجود دارد که می‌توانیم به طور مشترک از آن‌ها استفاده کنیم.»

ازبکستان که ۱۴۴ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد، از شرکای مهم اقتصادی رژیم طالبان محسوب می‌شود. بر اساس آمارهای منتشرشده، میزان تجارت میان افغانستان و ازبکستان در سال ۲۰۲۳ به ۲۶۶ میلیون دلار رسیده که نسبت به سال‌های پیش بیشتر بوده است.

وزیر خارجه ازبکستان در ملاقات‌ با رهبران طالبان، از تمایل این کشور به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف از جمله تولید سیمان، استخراج معادن زغال‌سنگ و تولید برق خبر داد. البته هیات‌های ازبکستان پیش از این هم در سفر به افغانستان از قصد این کشور برای سرمایه‌گذاری در افغانستان خبر داده بودند، اما به دلایل مختلف از جمله فقدان اطمینان از امنیت و ثبات، هنوز هیچ‌ اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفته است.

ازبکستان در زمان حاکمیت دولت جمهوری نیز وعده داده بود که در بخش‌های مختلف از جمله ساخت خط آهن، تولید برق و ایجاد بازارچه مرزی در افغانستان سرمایه‌‎گذاری می‌کند اما گسترش جنگ طالبان و حملات این گروه به پروژه‌های توسعه‌ای، به توقف بسیاری از برنامه‌ها منجر شد. پروژه انتقال گاز ترکمنستان به آسیای جنوبی از طریق افغانستان و پروژه‌ احداث خط‌‌آهن که ازبکستان و پاکستان را از طریق افغانستان به هم وصل می‌کند، از مهم‌ترین پروژه‌های توسعه‌ای در افغانستان‌اند که به دلیل تهدیدهای طالبان تا پیش از بازگشت این گروه به قدرت، متوقف شده بودند.

ایجاد بازارچه مرزی مشترک میان استان سرخان‌دریای ازبکستان و استان بلخ افغانستان با گذشته سه سال از طرح پیشنهاد آن هنوز اجرایی نشده است. این بازار که قرار است در زمینی به مساحت ۲۶ هکتار و در خاک ازبکستان ساخته شود، ۷۵ میلیون دلار هزینه دارد و قرار است شهروندان و بازرگانان افغان بدون نیاز به روادید به آن دسترسی داشته باشند.

این در حالی است که پس از بازگشت طالبان به قدرت، بسیاری از کشورها از جمله ازبکستان صدور ویزا برای شهروندان افغانستان را متوقف کردند. دلیل اصلی بیشتر کشورها نگرانی از سفر اعضای طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی با استفاده از گذرنامه افغانستان به این کشورها است. زیرا طالبان ضمن دادن گذرنامه به اعضای این گروه، به اعضای شماری از گروه‌های تروریستی مستقر در افغانستان نیز گذرنامه داده‌اند. اینک در حالی که ازبکستان هنوز محدودیت صدور ویزا برای شهروندان افغانستان را لغو نکرده، وزیر خارجه این کشور از سرمایه‎‌گذاری هنگفت در بخش معادن و انرژی در افغانستان خبر داده است.

آیا تهدید حرکت اسلامی ازبکستان علیه دولت شوکت میرضیایف برطرف شده است؟

اعضای حرکت اسلامی ازبکستان که از جهادگرایان ازبک تشکیل شده است و برای برپایی رژیمی مشابه امارت طالبان فعالیت می‌کنند، در افغانستان حضور دارند و از حمایت طالبان برخوردارند. گزارش اخیر کمیته نظارت بر تحریم‌های سازمان ملل متحد که ژانویه ۲۰۲۴ منتشر شد، حضور حزب حرکت اسلامی ازبکستان را در افغانستان و رابطه این گروه با رژیم طالبان را تایید کرده است.

حرکت اسلامی ازبکستان را طاهر یولداشف و جمعه بای نمنگانی در ۱۹۹۸ ایجاد کردند و اعضای آن به افغانستان تحت سلطه طالبان که آن زمان اسامه بن لادن، بنیان‌گذار القاعده، نیز آنجا حضور داشت، پناه بردند. جمعه بای نمنگانی سال ۲۰۰۱ در قندوز و در بمباران نیروی هوایی ایالات متحده کشته شد و طاهر یولداشف نیز سال ۲۰۰۹ در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی در وزیرستان شمالی پاکستان جان باخت.

باقی‌مانده اعضای حرکت اسلامی ازبکستان که عثمان غازی آن‌ها را رهبری می‌کرد، در سال ۲۰۱۵ به دو گروه هوادار طالبان و داعش تقسیم شدند. بخشی از اعضای این گروه در استان زابل افغانستان در درگیری با طالبان کشته شدند و بخشی دیگر به این گروه پیوستند. این درگیری پس از آن آغاز شد که به درخواست‌های عثمان غازی برای ملاقات با ملا عمر رهبر طالبان که آن زمان درگذشته بود اما طالبان مرگ او را مخفی نگه داشته بودند، پاسخ منفی داده شد. عثمان غازی در آن زمان در بیانیه‌ای گفت که میان حرکت اسلامی ازبکستان و طالبان افغانستان بی‌اعتمادی ایجاد شده است. به همین دلیل بخشی از اعضای این گروه با داعش خراسان بیعت کردند و پس از درگیری، افراد باقی‌مانده کنار طالبان ماندند.

مهدی منادی، استاد مطالعات چین در دانشگاه ساینس‌پو فرانسه، به ایندیپندنت فارسی گفت که ازبکستان همچنان از ناحیه افراط‎گرایان و به‌ویژه حرکت اسلامی ازبکستان که در افغانستان مستقر است، نگران است، اما راه‌حل دفع خطر را در تعامل با رژیم طالبان می‌بیند. منادی خاطرنشان کرد: «ازبکستان و چین می‌دانند که برای کنترل و مهار حرکت اسلامی ازبکستان و حزب اسلامی ترکستان شرقی، همکاری با رژیم طالبان در زمینه‌های مختلف ضروری است و تنها از طریق حضور در افغانستان و روابط با طالبان می‌توانند تهدیدهای ناشی از این دو گروه را مهار کنند.»

منادی می‌افزاید که ازبکستان یک کشور محصور در خشکی است و توسعه روابط اقتصادی آن با دیگر کشورها از جمله افغانستان و کشورهای آسیای جنوبی به‌ویژه پاکستان و بندر گوادر را برای تقویت اقتصادش ضروری می‌داند. به باور منادی، دولت میرضیایف می‌خواهد با دیپلماسی فعال در منطقه، چشم‌انداز اقتصادی این کشور را تقویت کند؛ هرچند به دلیل حمایت طالبان از گروه‌های تروریستی و همچنین بحث کانال قوش‌تپه، تعارض‌ها میان ازبکستان و طالبان بیشتر از اشتراک‌ها است.