آثار باستانی و تاریخی ایران در بیش از چهار دهه گذشته به شکلی سازمان‌یافته و هدفمند در معرض خطر تخریب و نابودی قرار گرفته‌اند. در تمام این سال‌ها مقام‌های جمهوری اسلامی با تاسی از روح‌الله خمینی که ملی‌گرایی را «اساس بدبختی مسلمانان» خوانده بود، به روش‌های مختلف تعارض منافعشان را با هویت ملی ایران آشکار کردند، هرچند مدعی بودند که خود را به محافظت از میراث باستانی و تاریخی ایران موظف می‌دانند. با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی فصل دیگری از دشمنی آشکار حاکمیت با میراث ملی و تاریخی ایران آغاز شد؛ به‌ طوری‌ که مرور اخبار و گزارش‌های یک سال اخیر نشان می‌دهد در این مدت بناها و میراث تاریخی و باستانی ایران به بهانه‌ها و با ادعاهای مختلف با خطر تخریب و از دست دادن هویت تاریخی‌شان مواجه شدند.

مسئولان جمهوری اسلامی در مواردی با انکار ارزش تاریخی، یادگارهای باستانی ایران را تخریب کردند و گاه به نام مرمت، تیشه بر ریشه آن‌ها زدند. گاهی نیز با ادعای توسعه زیرساخت‌های شهری با لودر و ماشین‌آلات سنگین به حریم آثار تاریخی تعرض کردند و در مواردی نیز میراث ملی ایران را برخلاف قانون به غیر واگذار کردند. در این میان، برخی سازه‌های تاریخی نیز با بی‌اعتنایی هدفمند در معرض خطر تخریب قرار گرفتند. به تمام این موارد باید پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین را هم افزود که اکنون در شهرهایی مانند اصفهان و شیراز، بلای جان میراث تاریخی و باستانی ایران شده است.

در این گزارش خبرهای تهدید، تخریب، فرونشست، واگذاری، بی‌اعتنایی، مرمت‌های غیراصولی، تعرض به عرصه و حریم آثار باستانی و تاریخی ایران را که سال ۱۴۰۲ در رسانه‌های رسمی و اجتماعی فراگیر شد، فهرست‌وار مرور می‌کند.

فروچاله‌ها در کمین آثار تاریخی اصفهان و شیراز

در سالی که گذشت، هشدارها درباره خطر تخریب آثار باستانی استان فارس به دلیل گسترش پدیده فرونشست بالا گرفت. در این میان، آن‌طور که گزارش‌های تخصصی نشان می‌دهد، آثاری که در دشت مرودشت واقع‌اند، با خطر بیشتری‌ مواجه‌اند. تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم، یادگارهای به جا مانده از ایران باستان که دوران شکوه و جلال ایران‌زمین را نمایندگی می‌کنند، اکنون در مرودشت استان فارس با تخریب فاصله چندانی ندارند و مسئولان جمهوری اسلامی هم از اختصاص بودجه کافی برای نگهداری اصولی از آن‌ها خودداری می‌کنند.

بر مبنای خبرهایی که در یک سال گذشته منتشر شد، در نزدیکی این آثار فرونشست‌های ۲۰ سانتی‌متری زمین مشاهده می‌شود و در اطراف نقش رستم و تخت جمشید فروچاله‌هایی به وجود آمده است.

آثار تاریخی اصفهان نیز با خطر جدی تخریب به دلیل فرونشست زمین مواجه‌اند. به‌ طوری‌ که گزارش‌های تخصصی آشکار می‌کند در بناهای تاریخی این شهر از جمله مسجد جامع عباسی، مسجد حکیم، مسجد عتیق، بقعه شهشهان و سی‌وسه‌پل شکاف‌ها و ترک‌هایی به‌ وجود آمده است.

به گفته علی بیت‌اللهی، رئیس بخش مخاطرات مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، خطر تخریب بیش از ۴۰۰ بنای تاریخی اصفهان را تهدید می‌کند ولی این وضعیت به آثار تاریخی استان‌های فارس و اصفهان محدود نیست و بناهای تاریخی دیگر شهرها نیز به دلیل پدیده فرونشست در معرض خطر نابودی‌اند؛ به‌ طوری‌ که از مساحت حدود ۳۱ هزار هکتاری بافت‌های تاریخی، نزدیک به ۵۲ درصد در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند. همچنین از حدود ۶۳ سایت ثبت‌شده جهانی در ایران، دست‌کم ۲۷ سایت از جمله میدان نقش‌جهان و مسجد شاه در اصفهان و تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم در استان فارس با خطر فرونشست زمین مواجه‌اند.

اردیبهشت؛ از مزایده بناهای تاریخی تا سرقت فرش‌‌های سعدآباد

اوایل اردیبهشت‌ماه بود که خطر تخریب آرامگاه ابراهیم پورداوود در رشت و حذف آن از فهرست میراث ملی خبرساز شد. ابراهیم پورداوود استاد و پژوهشگر آیین مزدا در ایران و نخستین کسی بود که اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، را ترجمه و تفسیر کرد و سال‌ها برای احیای فرهنگ و زبان‌های باستانی در ایران کوشید. استادان فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران ابراهیم پورداوود را «فردوسی ثانی» نامیده‌اند و جایگاه او را در حوزه‌های ایران‌شناسی، زبان و فرهنگ‌های باستانی بی‌بدیل می‌دانند.

در همین ماه اردیبهشت، حراج آثار و بناهای تاریخی ایران در شهرهای مختلف و واگذاری آن‌ها به اشخاص خصوصی در کانون توجه عمومی قرار گرفت. وزارت میراث فرهنگی اعلام کرد که بنا دارد ۱۹ بنای تاریخی ثبت‌شده در فهرست میراث ملی را به مزایده بگذارد تا بخشی از کسری بودجه دولت را جبران کند.

در حراج بناهای تاریخی ایران که مقام‌های وزارت میراث فرهنگی آن را «نهضت واگذاری حق بهره‌برداری بناهای تاریخی» نامیده‌اند، خانه دانشمندی در یزد، خانه آقایی‌زاده یزد، حمام قلعه همدان، خانه بهادرالملک کرمان، گراند هتل لاله‌زار، خانه فخری راور کرمان، کارخانه حناسایی بم، ارگ راین کرمان، باغ هرندی کرمان، خانه اوشیدری کرمان، خانه ابراهیمی یزد، حمام سالار زنجان، کاروانسرای زعفرانیه سبزوار، کاروانسرای مهر سبزوار، کاخ ناصرالدین میرزا پاکدشت، خانه سرهنگ ایرج تهران، عمارت اربابی لیقوان تبریز، کاروانسرای گوئجه بئل نزدیک اهر و کاروانسرای جانانلو مجاورت جنگل‌های ارسباران به مزایده گذاشته شدند. این اقدام در حالی انجام شد که بر مبنای قوانین داخلی جمهوری اسلامی، دخل‌ و تصرف و خریدوفروش آثار و بناهای تاریخی ممنوع است.

اواخر اردیبهشت‌ماه نیز انتشار ویدیو و تصاویر مربوط به تخریب دیوار باستانی گلپایگان بسیاری از مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی را بهت‌زده کرد اما رسانه‌های داخلی گزارش دادند که این دیوار در میان خانه‌های نوساز قرار داشت و شهرداری با اتکا به استشهاد محلی و بدون استعلام گرفتن از سازمان میراث فرهنگی، آن را تخریب کرده است.  

در آخرین روز اردیبهشت نیز خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران خبر داد ۴۸ تخته فرش ارزشمند ملی از ساختمان حافظیه کاخ سعدآباد خارج و ناپدید شده‌اند. ماجرای سرقت فرش‌های سعدآباد در ماه‌های بعد نیز ادامه یافت و پس از اینکه مسئولان دولت‌های مختلف یکدیگر را متهم کردند، خبر رسید متهم اصلی سرقت فرش‌ها در دادگاه ویژه روحانیت محاکمه می‌شود.

در آخرین روز اردیبهشت، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه شهرداری شهرستان گنگ به بهانه احداث جاده و خیابان، بافت تاریخی این شهر را تخریب کرده است. بندر گنگ یکی از قدیمی‌ترین بندرهای ایران است که در پنج کیلومتری شهر بندر لنگه در استان هرمزگان واقع است.  

خرداد؛ وضعیت بحرانی آرامگاه سعدی و تخریب بافت تاریخی شیراز

آخرین ماه فصل بهار سالی که گذشت، با هشدار تخریب آرامگاه سعدی در شیراز آغاز شد. تصاویری که از بخش‌های مختلف آرامگاه بیرون آمد، نشان می‌داد که از هفت دهه پیش که سازه جدید سعدیه با طرحی از زنده‌یاد محسن فروغی، معمار برجسته، ساخته شد، تاکنون برای مرمت و بهسازی آن اقدام موثری انجام نشده است.

در همین ماه کنشگران میراث فرهنگی از تخریب دوباره خانه‌هایی در بافت تاریخی شیراز خبر دادند. محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز، با اعلام این خبر گفت که بخشی از خانه‌های بافت تاریخی شهر تخریب و برخی خانواده‌های ساکن این منطقه به تخلیه زودهنگام تهدید شده‌اند؛ با این حال اداره کل میراث فرهنگی استان فارس این خبر را تکذیب کرد.

دولت جمهوری اسلامی ایران قصد دارد در محدوده حرم شاهچراغ و دیگر امام‌زاده‌های مدفون در شیراز مسیر‌های ارتباطی ایجاد کند. طراحان پروژه نام این طرح را «حرم تا حرم» گذاشته‌اند و ادعا می‌کنند که با پایان اجرای آن، شیراز «بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه» می‌شود.

اواسط خردادماه تخریب قلعه باستانی روستای خاوه در اطراف ورامین خبرساز شد. در همان محدوده زمانی نیز عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی اذعان کرد که این وزارتخانه زمینه‌سازی برای واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی را آغاز کرده است. او بدون اینکه توضیح بدهد چرا اعتبار کافی به نگهداری بناهای تاریخی اختصاص داده نمی‌شود، ادعا کرد برای اینکه این بناها از بین نروند، باید به بخش خصوصی واگذار شوند.

همچنین در خردادماه خبر رسید کوشک تاریخی عزت‌آباد در شهرستان ابرکوه با بهانه احداث خیابان و بلوار در حال تخریب است. اواخر خرداد نیز باستان‌شناسان هم‌زمان با آب‌گیری سد چپرآباد درباره خطر زیر آب رفتن روستای باستانی مربوط به نیمه دوم هزاره پنجم قبل از میلاد هشدار دادند. محوطه باستانی چپرآباد در هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر اشنویه در استان آذربایجان غربی قرار دارد.

تیر؛ هوادهی فرش‌های تاریخی زیر آفتاب سوزان

اوایل تیرماه سالی که گذشت، رسانه‌های داخلی ایران خبر دادند که در پی خاک‌برداری غیراصولی، بخشی از بنای تاریخی امامزاده سلیمان البرز تخریب شده است. در همان تیرماه، فعالان میراث فرهنگی تصاویر جدیدی از مسجد تاریخی ورامین منتشر کردند که مرمت فاجعه‌آمیز این بنای تاریخی را نشان می‌داد.

اواسط تیرماه نیز گزارشی منتشر شد مبنی بر اینکه در سکوت مدیران میراث فرهنگی، پتروشیمی میانکاله محوطه باستانی کاله حسین‌آباد را تخریب کرده است.

اوایل تیرماه موزه فرش ایران هوادهی فرش‌ها زیر آفتاب سوزان را آغاز کرد و از هنرمندان و دوستداران فرش دستباف هم خواست در این برنامه شرکت کنند. این اقدام واکنش فعالان میراث فرهنگی را برانگیخت زیرا به گفته آنان، فرش‌های قدیمی و به‌ویژه فرش‌های با تاروپود ابریشمی، بیشترین صدمه را از تابش مستقیم نور خورشید می‌بینند.

کنشگران میراث فرهنگی تیرماه درباره خطر زیر آب رفتن گورستان باستانی سادات محمودی با آبگیری سد خرسان ۳ هشدار دادند. گورستان باستانی سادات محمودی با قدمت بیش از چهار هزار و ۵۰۰ سال در دهستانی به همین نام در نزدیکی شهر یاسوج واقع است.

اواخر تیرماه خبر آمد که گنبد برج هزار ساله لاجیم در سوادکوه مازندران در پی رویش درخت ترک خورده است. این اتفاق بار دیگر اهمیت رسیدگی به پوشش گیاهی اطراف بناهای تاریخی را در کانون توجه قرار داد. برج لاجیم هزار سال قدمت دارد و از آثار تاریخی به‌جا‌مانده از دوران آل ‌زیار در ایران است.

مرداد؛ واگذاری خانه تاریخی به عروس رئیس سازمان اوقاف

چند ماه پس از افشای اینکه خانه تاریخی امینی‌ها در قزوین با «قیمت بسیار پایین» و «تقریبا به‌رایگان» به مونا چایچیان، عروس مهدی خاموشی، رئیس سازمان اوقاف، واگذار شده است، حسین رجبی، دادستان قزوین گفت در واگذاری این خانه «هیچ‌گونه تخلفی احراز نشد». به‌رغم این ادعا، ابوالفضل امینی‌ها‌، فرزند متولی این موقوفه، گفت: «من وقتی روی‌ کار آمدم‌، دیدم این خانم مستاجر ما است‌ اما به ما فشار می‌آوردند که صدایش را درنیاوریم.» خانه تاریخی امینی‌ها در روستایی به نام قمیک در حوالی تاکستان قزوین واقع شده است.

در همان مردادماه واگذاری موقوفه گوهرشاد به احمد علم‌الهدی، نماینده علی خامنه‌ای در مشهد، هم خبرساز شد. امام‌جمعه مشهد در گفت‌وگویی اذعان کرد که این موقوفه را به‌شرط «مادام‌العمر» بودن قبول کرده است. او درباره اینکه درآمدهای موقوفه چگونه و کجا هزینه می‌شوند، توضیح زیادی نداد و گفت مسئول پاسخگویی به نخبگان جامعه نیست.

شهریور؛ دروغ بزرگ بازگشت الواح هخامنشی

در شهریورماه، ویدیویی از مرمت بام عصارخانه تاریخی کاشان در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شد که نشان می‌داد سبک‌سازی بام این اثر تاریخی خشتی بدون مقاوم‌سازی دیوارهای فرسوده در حال اجرا است. در همین ماه، پرونده ثبت جهانی ماسوله هم از یونسکو برگشت خورد.

در آخرین روز شهریور، مقام‌ها و رسانه‌های جمهوری اسلامی با هدف دستاوردسازی برای ابراهیم رئیسی ادعا کردند که او الواح هخامنشی را از نیویورک با خود به ایران می‌آورد. در خبرها چنین القا شد که این الواح در مصادره آمریکا بودند، در حالی‌ که شواهد تاریخی آشکار می‌کرد این الواح نه در مصادره آمریکا بودند و نه قرار بود برای همیشه در این کشور بمانند.

الواح هخامنشی شامل بیش از ۳۰ هزار لوح سال ۱۳۱۳ پس از کشف در تخت جمشید با موافقت دولت وقت ایران به منظور پژوهش عمیق در ۵۰ صندوق چوبی از طریق مسیر آبی بوشهر به عنوان امانت به مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو ارسال شدند. از همان ابتدا هم قرار بود که این آثار تاریخی با اتمام کار پژوهشی، به‌تدریج به ایران بازگردانده شوند که همین اتفاق هم افتاد و بخش‌هایی از این الواح در دوره‌های مختلف به ایران بازگردانده شدند.

مهرماه؛ تخریب گورستان تاریخی زرتشتیان در یزد

مهرماه سالی که گذشت، گزارشی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت قصد دارد گورستان تاریخی زرتشتیان در اردکان یزد را که به نام «دخمه» مشهور است، با ادعای اجرای «طرح ملی مسکن» تخریب کند. این محوطه تاریخی در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آبان؛ فلک‌الافلاک همچنان در مصادره سپاه پاسداران

در آبان‌ماه، فعالان میراث فرهنگی خبر دادند که شورای شهر شوش در استان خوزستان قصد دارد برخلاف ضوابط میراث جهانی، ساختمانی را با ارتفاع غیرمجاز در حریم درجه یک کاخ آپادانا و در ۱۰۰ متری این محوطه باستانی بسازد. قدمت شهر شوش به حدود پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد.

در همان ماه آبان، حدود دو سال پس از اینکه رسانه‌های دولتی ادعا کردند ابراهیم رئیسی به معضل ۳۰ ساله قلعه فلک‌الافلاک پایان داده، عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی لرستان، گفت که هنوز بخش‌هایی از عرصه و حریم فلک‌الافلاک آزاد نشده و استحکام‌بخشی ضلع جنوبی قلعه به دلیل نبود اعتبار کافی متوقف مانده است.

سپاه پاسداران پس از انقلاب ۵۷ بخش‌های قابل‌توجهی از فلک‌الافلاک را مصادره و اصالت تاریخی آن را خدشه‌دار کرد. در نهایت نیز با دریافت ۶۹ میلیارد تومان پول از دولت پذیرفت که این محوطه تاریخی را آزاد کند اما همچنان از تحویل بخش‌های مصادره‌ای خودداری می‌کند.

اواخر آبان نیز تخریب بافت تاریخی شهر کاشان به بهانه توسعه خیابان، میدان و زیارتگاه خبرساز شد. یکی از مهم‌ترین و خبرسازترین رویدادهای این ماه نیز تغییر نام چهارشنبه‌سوری و شب یلدا با تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی بود. تغییر هدفمند نام شب یلدا و چهارشنبه‌سوری به دو نام جعلی «روز ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» در تقویم رسمی ایران دوستداران میراث ملی، فرهنگی، تاریخی و ادبی را خشمگین کرد و بسیاری این اقدام را دشمنی آشکار جمهوری اسلامی با میراث و هویت ملی پارسی‌زبانان دانستند.

در آخرین روزهای آبان نیز انتشار تصاویر مسجد پامنار سنگسر در استان کرمان و سازه‌های آبی شوشتر پس از مرمت بازتاب فراوانی داشت. این تصاویر نشان می‌دادند که نمای خشتی مسجد پامنار با گچ و سیمان مرمت و نوسازی و سازه‌های آبی شوشتر نیز با سیمان بازسازی شده‌اند. پیشینه هر دو بنا به ایران باستان بازمی‌گردد و اولی یادگار دوران ساسانیان و دومی اثری به‌جامانده از دوران هخامنشیان است.

آذر؛ قیرگونی پل باستانی شهرستان در اصفهان

اوایل آذرماه سالی که گذشت، قیرگونی پل تاریخی شهرستان در اصفهان که پیشینه آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، زنگ خطر نابودی یکی دیگر از مهم‌ترین یادگارهای تاریخی ایران در اثر مرمت‌ غیراصولی را به صدا درآورد. کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی هشدار دادند که قیرگونی این پل ممکن است به تخریب آن منجر شود اما مدیران میراث فرهنگی مدعی شدند کار اصولی انجام داده‌اند. پیشینه پل تاریخی شهرستان دست‌کم به یک هزار و ۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

در دهه دوم آذرماه، باستان‌شناسان در یک نشست تخصصی درباره تاراج و تخریب غار هستیجان در شهرستان دلیجان از توابع استان مرکزی ابراز نگرانی کردند. کاوش‌های باستانی درباره پیشینه این غار ما را به اواخر دوران ساسانیان می‌رساند. کاوشگران وقتی کمتر از یک سال پیش این غار را کشف کردند، متوجه شدند که به‌شدت تخریب شده و اسنادش به تاراج رفته است.

دی؛ هشدار تخریب مسجد عتیق اصفهان  

نخستین ماه زمستان سالی که گذشت با هشدار تخریب خانه‌های تاریخی اصفهان شروع شد. روزنامه نصف جهان در گزارشی با عنوان «خانه‌های تاریخی اصفهان شبانه دفن می‌شوند»، سرنوشت این خانه‌ها را «تلخ» توصیف کرد و نوشت خانه‌های تاریخی در اثر قدمت، فرسوده و به خرابه تبدیل می‌شوند و در سایه «بی‌اعتنایی» میراث فرهنگی، مالکان خصوصی یا شهرداری‌ها شبانه به جان آن‌ها می‌افتند و تخریبشان می‌کنند. علیرضا یزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان، پیش از آن گفته بود که از حدود پنج هزار خانه تاریخی اصفهان اکنون به‌طورقطع زیر ۳۰۰ خانه تاریخی در این شهر باقی‌ مانده و مابقی تخریب شده‌اند.

اواخر دی‌ماه بود که زنگ خطر تخریب مسجد عتیق اصفهان در پی احداث خط ۲ مترو این شهر به صدا درآمد. اندکی پس از آن، کارشناسان هشدار دادند که احداث گذر کمر زرین در حریم این اثر تاریخی، روند تخریب آن را تسریع می‌کند. در میانه اسفندماه نیز تصاویری منتشر شد که نفوذ رطوبت به دیوارهای گنبد تاج‌الملک این مسجد را نشان می‌داد. پیش‌تر باستان‌شناسان گفته بودند که در جریان گودبرداری‌های حریم مسجد عتیق بقایا و اشیای تاریخی کشف شده‌اند و لایه‌های تاریخی به دلیل حفاری‌ها در این منطقه از بین رفته‌اند اما مقام‌های میراث فرهنگی مدعی شدند که اشیای یافت‌شده در این منطقه مربوط به دوران پهلوی و قاجار بودند و ارزش تاریخی نداشتند.

بهمن؛ عبور خط آهن از حریم محوطه باستانی شهر سوخته

در اوایل دومین ماه زمستان سالی که گذشت، خبر رسید خانه تاریخی بروجردی‌ها در کاشان که یکی از مهم‌ترین و مشهورترین خانه‌های تاریخی ایران است و هنر و معماری ایران در دوران قاجار را نمایندگی می‌کند، قرار است در ازای ساخت ساختمان اداره کل میراث فرهنگی کاشان به یک هتل‌دار بانفوذ واگذار شود.

در همین محدوده زمانی، حسین مرادی، سرپرست گروه باستان‌شناسی شهر سوخته، نیز خبر داد که راه‌آهن زاهدان‌ــ‌زابل از دشت سیستان و محدوده و منظر شهر سوخته عبور می‌کند. اواخر بهمن‌ماه هم فعالان میراث فرهنگی خبر دادند در سایه بی‌اعتنایی مسئولان استانی، وزارت میراث فرهنگی و شهرداری، لوله‌های آب در خانه‌هایی تاریخی شوشتر شکسته‌اند و در نتیجه نشتی آب و آب‌گرفتگی، هر لحظه امکان دارد که این خانه‌ها فرو بریزند.

هم‌زمان نیز گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت قصد دارد به بهانه اشتغال‌زایی و توسعه صنعت، در حریم محوطه باستانی ویگل یک جاده ترانزیت احداث کند. محوطه باستانی ویگل از نظر باستان‌شناسان یکی از شاخص‌ترین سایت‌های باستانی ایران است؛ به‌ طوری‌ که تنها در دو فصل کاوش باستان‌شناسی، بقایای یکی از استثنایی‌ترین آتشکده‌های دوران ساسانی در آن کشف شد.

در همین بهمن‌ماه، مرتضی گراوند، مدیر پایگاه ملی معبد آناهیتا، گفت که متاسفانه معبد آناهیتا مانند بیماری است که به علت نیمه کاره ماندن جراحی (باستان شناسی) دچار مرگ تدریجی شده و سنگ‌ها، ستون‌ها و سرستون‌های آن در حال از بین رفتن است.. او در ادامه افزود که خطر تخریب سنگ‌ها، ستون‌ها و سرستون‌ها این بنای باستانی را تهدید می‌کند، در حالی‌ که یک فصل کاوش باستان‌شناسی در این بنای تاریخی فقط به حدود یک تا ۱.۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

اسفند؛ ابراز نگرانی باستان‌شناسان از تخریب میراث فرهنگی

در نخستین روزهای اسفند، گزارشی منتشر شد مبنی بر اینکه محوطه باستانی جوبجی در شهرستان رامهرمز که پیشینه آن به سه هزار سال پیش بازمی‌گردد و از دوران عیلامیان به جا مانده، با ورود کامیون‌ها و لودرهای شرکت آبفای خوزستان با خطر تخریب مواجه شده است.

روز دهم اسفندماه سالی که گذشت، در نخستین سال ثبت جهانی جشن سده در فهرست میراث معنوی سازمان یونسکو و در حالی‌ که انتظار می‌رفت این جشن امسال نسبت به سال‌های قبل، با شکوه بیشتری برگزار شود، خبر رسید که آیین باستانی و ملی جشن سده در یکی از اصلی‌ترین خاستگاه‌های آن یعنی کرمان برگزار نمی‌شود. رسانه‌های دولتی اعلام کردند این مراسم «به احترام شهدای حادثه تروریستی کرمان» در کرمان برگزار نمی‌شود. جشن سده روز ۱۵ آذر در هجدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در جمهوری بوتسوانا در پرونده‌ای مشترک به نام ایران و تاجیکستان در فهرست میراث جهانی ثبت شد. 

در اسفندماه پس از حدود سه دهه ممنوعیت عبور خودروها از راسته گردشگری بنای تاریخی امیر چخماق، شهرداری یزد به‌طور ناگهانی و یک‌شبه و بدون هماهنگی با اداره‌کل میراث فرهنگی استان، با ادعای «تسهیل در تردد خودروها» این مسیر را باز کرد.

در همین ماه، اداره‌کل میراث فرهنگی استان فارس در اقدامی تعجب‌برانگیز به یک سرمایه‌گذار خصوصی مجوز داد در ۳۰ هکتار از عرصه و حریم میراث جهانی بیشاپور در نزدیک کازرون، یادگار به‌جامانده از دوران ایران باستان، گل نرگس بکارد.

شامگاه هشتم اسفند، ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شد که نشان می‌داد خانه تاریخی حاج سیف در چله‌خانه رشت، بازمانده از دوران پادشاهی رضاشاه پهلوی، در آتش می‌سوزد. دو روز پس از آن نیز خبر رسید که مسئولان دولت ابراهیم رئیسی در هماهنگی کامل با محمدعلی آل‌هاشم، نماینده علی خامنه‌ای در استان آذربایجان شرقی، و برخی بازاریان بانفوذ، عملیات گازکشی بازار تاریخی تبریز را آغاز کرده‌اند. بازار قدیمی تبریز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت است. کنشگران فرهنگی بیش از دو دهه در برابر هرگونه دخل و تصرف از جمله گازکشی در این بنای تاریخی مقاومت کرده بودند.

اواسط اسفندماه، خانه تاریخی اقبالیان در همدان که بسیاری آن را شاهکار معماری مدرن ایران می‌دانند با مجوز شهرداری و چراغ سبز میراث فرهنگی تخریب شد. پس از آن نیز فعالان میراث فرهنگی در کاشان از فروریختن سقف آب‌انبار مرکزی نوش‌آباد خبر دادند. این آب‌انبار تاریخی راه ارتباطی ورود به شهر زیرزمینی و باستانی نوش‌آباد است.

روز بیستم اسفندماه، رسانه‌های محلی سمنان اعلام کردند که ستاد اجرایی فرمان امام در این استان دو کاروانسرای سنگی و آجری در منطقه آهوان را به مزایده گذاشته است. کاروانسرای سنگی سمنان با نام رباط انوشیروانی میراث به جا مانده از دوران ساسانیان و کاروانسرای آجری آهوان نیز میراث به یادگارمانده از دوران صفویان است. هر دو بنای تاریخی پس از وقوع انقلاب اسلامی به مصادره نهاد زیرمجموعه علی خامنه‌ای درآمدند.

اواخر اسفندماه، فعالان میراث فرهنگی در استان چهار محال و بختیاری خبر دادند که در نبود نگهبان و نظارت اصولی، حفاران با انگیزه پیدا کردن گنج به جان طاق‌سنگی‌های خان اوی در شهرستان جونقان افتاده‌اند. این کاروانسرای تاریخی میراث دوران ساسانیان است.  

روز ۲۲ اسفند جامعه باستان‌شناسان ایران با انتشار بیانیه‌ای، «شرایط وخیم حفاظت از میراث فرهنگی» را نگران‌کننده خواندند و تاکید کردند که با وجود اهمیت حیاتی میراث فرهنگی ایران، اخبار تخریب محوطه‌های باستانی، بافت تاریخی شهرها و حتی آثار ثبت‌شده ملی و جهانی هر روز رو به‌ فزونی است.

در این بیانیه به «جانمایی اشتباه سدهایی مانند گتوند، بهشت آباد، خرسان ۳، سیوند و کارون ۳ و سدهای پیرامون دریاچه ارومیه» اشاره شد که علاوه بر آثار زیست‌محیطی زیانبار به زیر آب رفتن بخش بزرگی از میراث فرهنگی منجر شده است.

جامعه باستان‌شناسان «حفاری‌های غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی و باستانی زیر چشم ناظران یگان حفاظت میراث فرهنگی، اخبار نابودی بافت تاریخی شیراز و اصفهان به بهانه توسعه و عمران شهری و تخریب و تعرض به محوطه‌‌های باستانی در سراسر ایران» را نشانه کم‌توجهی و شدت یافتن روند نابودی میراث فرهنگی ایران دانستند.

مواردی که در این گزارش از آن‌ها نام برده شد، تنها برخی خبرها و گزارش‌هایی‌اند که روند تخریب آثار تاریخی و باستانی ایران طی یک سال گذشته را نشان می‌دهند. در حالی‌ که مرور اخبار یک سال گذشته حوزه میراث فرهنگی نشان می‌دهد که دولت منصوب علی خامنه‌ای به‌طور هدفمند و سازمان‌یافته  به تخریب این یادگارهای تاریخی کمر بسته و اینک محوطه‌ها و بناهای باستانی که تاریخ چندین هزارساله ایران را نمایندگی می‌کنند، در معرض خطر نابودی مضاعف قرار گرفته‌اند.