شماری از شهروندان افغانستان، ازجمله نظامیان و کارکنان دولت پیشین که پس از فروپاشی دولت از ترس انتقام‌جویی طالبان به آذربایجان پناه بردند، به اتهام «ورود غیرقانونی» بازداشت و زندانی شده‌اند. اسدضیاء هیواد، افسر کماندو، امین فهیمی، کارمند کمیسیون مستقل انتخابات در دولت پیشین افغانستان، و هلال سراج، پزشک، در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ وارد آذربایجان شدند و پس از بازداشت به یک سال و نیم حبس محکوم شدند. خانواده این زندانیان به ایندیپندنت فارسی گفتند که آن‌ها در وضعیت نامناسب بهداشتی و روانی قرار دارند.
مومنه غفاری، همسر امین فهیمی، می‌گوید که در ژوئن ۲۰۲۲ همراه با دختر ۱۶ ساله و پسر ۱۲ ساله‌شان از ایران وارد آذربایجان شدند تا با ارائه درخواست پناهندگی جایی برای زندگی امن پیدا کنند، اما پس از ۳ ماه شوهرش را بازداشت و زندانی کردند. غفاری افزود که در ۳ ماه نخست، دولت آذربایجان برای آنان کارت اقامت موقت صادر کرد، اما پس از پایان ۳ ماه به اتهام «ورود غیرقانونی» بازداشت شدند. دادگاه باکو، برای مومنه غفاری به‌خاطر دو فرزندش حکم بازداشت مشروط صادر کرد، اما شوهرش را به یک سال و نیم حبس در زندان «سالیان خلج» در حومه باکو محکوم کرد.
مومنه غفاری افزود که دادگاه باکو آنان را متهم کرده است که با ورود غیرقانونی به آذربایجان قصد داشته‌اند وارد خاک روسیه شوند، در حالی که آنان به قصد دریافت کارت اقامت و پناهندگی وارد آذربایجان شده و قصد ورود به روسیه نداشته‌اند.
مومنه غفاری درمورد شرایط زندان «سالیان خلج» گفت: «شوهرم تحت فشار شدید روحی و روانی قرار دارد. در هفته‌های نخست شوهرم را وادار به کار اجباری و شاقه می‌کردند و شب‌ها در سلولی نگهداری می‌شد که امکان خواب و استراحت نداشت. شوهرم کارمند سیاسی دولت پیشین افغانستان بود و ما از ترس طالبان به آذربایجان پناه آوردیم.»
مومنه غفاری گفت که پس از بازداشت شدنشان به دست پلیس آذربایجان و به زندان افتادن شوهرش، دختر و پسرش دچار مشکلات روانی شده‌اند. آنان پس از درخواست کمک از سازمان‌های حقوق بشری، ازجمله دفتر سازمان ملل متحد، پاسخ منفی دریافت کرده‌اند.
غفاری افزود که در زندان «سالیان خلج» به زندانیان افغان غذای کافی داده نمی‌شود، از همین‌رو او هرماه مقداری غذا و پول نقد برای شوهرش می‌برد، اما سربازان زندان بدون دریافت رشوه حاضر نیستند غذا و پول را به او برسانند. غفاری افزود: «از پول و غذایی که برای شوهرم می‌برم تا رسیدن به دستش چیزی نمی‌ماند، چون هر سربازی که در ورودی‌های زندان مستقر است، سهمی برای خودش می‌خواهد.»
سرباز پیشین کماندو، با گلوله‌ای در قفسه‌سینه در زندان آذربایجان
اسدضیاء هیواد، سرباز کماندو در دولت پیشین افغانستان، در آخرین روزهای حاکمیت دولت اشرف غنی در هلمند علیه طالبان می‌جنگید. با فروپاشی دولت و سلطه طالبان بر کابل، اسدضیاء از هلمند به کابل رفت و امیدوار بود که پس از عفو عمومی رهبر طالبان بتواند در امنیت زندگی کند. اما در هفته‌های نخست فروپاشی دولت، ضیاءالحق، برادر اسدضیاء که افسر ارتش بود، در کابل به دست طالبان بازداشت و تیرباران شد.
اسدضیاء هیودا، افسر سابق کماندو در ارتش دولت پیشین افغانستان به اتهام ورود غیر قانونی در آذربایجان زندانی است- ایندیپندنت فارسی
اسدضیاء راهی ایران شد تا در آنجا از انتقام‌جویی طالبان در امان باشد. خاطره هیواد، خواهر اسدضیاء، به ایندیپندنت فارسی گفت که به‌دلیل بازداشت و اخراج مهاجران افغان در ایران، این افسر پیشین از ترس طالبان به آذربایجان رفت، اما در آنجا بازداشت و زندانی شد. اسدضیاء، که در جنگ با طالبان در هلمند مجروح شده بود، گلوله‌ای در قفسه‌سینه‌اش دارد که نتوانسته بود در افغانستان آن را معالجه کند. خاطره گفت برادرش در زندان «سالیان خلج» به دارو و پزشک دسترسی ندارد و در وضعیت بهداشتی نامناسب قرار دارد.
هلال سراج پزشک است و تا پیش از سلطه طالبان بر افغانستان در بیمارستانی خصوصی در کابل کار می‌کرد. او اواسط ۲۰۲۳ افغانستان را ترک کرد و پس از مدتی اقامت در ایران وارد آذربایجان شد. زحل سراج، خواهر هلال، به ایندیپندنت فارسی گفت که پدرش از افسران دولت پیشین افغانستان است و دو تن از برادرانش نیز با نیروهای آمریکایی کار می‌کردند که در روند تخلیه نظامی از افغانستان خارج شدند و حالا در آمریکا زندگی می‌کنند. زحل سراج افزود که برادرش هلال از هراس اینکه به‌دلیل پیشینه خانوادگی‌اش بازداشت و شکنجه شود افغانستان را ترک کرد. هلال سراج در ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۳ به دست پلیس آذربایجان بازداشت و زندانی شد. دادگاه شهر باکو برای هلال سراج نیز یک سال و نیم حکم زندان صادر کرد. زحل سراج افزود که تا ۳ ماه پس از بازداشت و زندانی شدن برادرش در آذربایجان هیچ اطلاعی از او نداشتند، چراکه پلیس آذربایجان به زندانیان اجازه تماس با خانواده‌هایشان را نمی‌دهد.
داوود افشار، عزت‌الله حیدری و مختار ازهر از شهروندان افغان نیز به اتهام ورود غیرقانونی در آذربایجان زندانی‌اند- ایندیپندنت فارسی
خانواده‌های شهروندان افغان زندانی در آذربایجان می‌گویند که آنان جرمی مرتکب نشده‌اند و به این دلیل که در افغانستان تحت تعقیب طالبان بودند و در ایران در معرض اخراج اجباری قرار داشتند به آذربایجان پناه بردند. این خانواده‌ها از سازمان ملل متحد و دولت آذربایجان می‌خواهند که با بررسی دقیق پرونده اتهام‌های واردشده بر زندانیان افغان موجبات آزادی آنان را فراهم کنند.
روابط دولت آذربایجان و طالبان
اوایل فوریه امسال، وزارت خارجه طالبان از بازگشایی سفارت آذربایجان در کابل خبر داد و گفت الهام محمدوف، سفیر آذربایجان در کابل، کار خود را آغاز کرده است. در شهریور سال گذشته، پیش از بازگشایی سفارت آذربایجان در کابل، ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان، گفت که طالبان درمنازعه قره‌باغ از آذربایجان دربرابر ارمنستان حمایت می‌کند.
الهام محمدوف، سفیر آذربایجان در کابل در حال سپردن اعتمادنامه‌اش به مولوی امیرخان متقی، وزیرخارجه طالبان- رسانه‌های اجتماعی
دولت آذربایجان نیز سفارت افغانستان را در شهر باکو به دیپلمات‌های طالبان واگذار کرده است، اما هنوز هویت کسانی که مسئولیت این سفارتخانه را برعهده گرفته‌اند آشکار نشده است. در ژوئیه ۲۰۲۳، رسانه‌های دولتی آذربایجان اعلام کردند که یک شهروند افغان به نام فوزان موسی خان، به ظن تلاش برای حمله به سفارت اسرائیل در شهر باکو، بازداشت شده است.
با وجود اینکه روابط رسمی دیپلماتیک میان طالبان و دولت آذربایجان برقرار است، هنوز برای مشخص شدن وضعیت افغان‌های زندانی در آذربایجان تلاشی صورت نگرفته است. خانواده‌های افغان‌های زندانی در آذربایجان گفتند با اینکه به سفارت آذربایجان در کابل مراجعه کرده‌اند و با سفارت افغانستان در باکو تماس گرفته‌اند هیچ پاسخی نگرفته‌اند.
