پس از مرگ ابراهیم رئیسی و همراهانش در روز یکشنبه بر اثر سقوط هلی‌کوپتر در شمال غرب ایران، رسانه‌های دولتی جمهوری اسلامی گزارش دادند که هلی‌کوپتر حامل رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی از نوع بل ۲۱۲ (Bell 212) بود؛ اما این هلی‌کوپتر چه ویژگی‌هایی دارد و از چه زمانی در ناوگان هوایی جمهوری اسلامی استفاده می‌شده است؟
بل ۲۱۲ نسخه غیرنظامی هلی‌کوپترهای موسوم به تویين هوی (Twin Huey) است که از دوران جنگ ویتنام به کار گرفته شدند و هم دولت‌ها و هم اپراتورهای خصوصی در نقاط مختلف جهان تا امروز همچنان از این هلی‌کوپترها استفاده می‌کنند.
به گزارش رویترز، این هلی‌کوپتر را ارتش کانادا اواخر دهه ۱۹۶۰ از نسخه اصلی و نظامی آن به نام یواچ‌ــ۱ ایروکوییس (UH-1 Iroquois) ارتقا داد تا کاربردهای بیشتری داشته باشد. در طراحی جدید، به جای یک موتور از دو موتور توربوشفت استفاده شد که ظرفیت حمل آن را بالا می‌برد. هلی‌کوپترهای بل ۲۱۲ در سال ۱۹۷۱ معرفی شدند و ایالات متحده و کانادا به‌سرعت آن‌ها را در خط پرواز قرار دادند.
بل ۲۱۲ در چه مواردی کاربرد دارد؟
این هلی‌کوپتر به عنوان یک ابزار کاربردی برای سازگاری با انواع موقعیت‌ها از جمله حمل افراد، استقرار تجهیزات آتش‌نشانی هوایی، حمل بار و نصب سلاح طراحی شده است.
در تبلیغ آخرین نسخه هلی‌کوپتر بل نام بل ۴۱۲ به استفاده از آن برای خدمات پلیس، حمل‌ونقل پزشکی، صنعت انرژی و آتش‌نشانی اشاره شده است. طبق گواهینامه این وسیله ترابری صادره از سازمان ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا، این هلی‌کوپتر می‌تواند ۱۵ نفر، شامل خدمه، را حمل کند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که مدل ایرانی بل ۲۱۲ که روز یکشنبه سقوط کرد، برای حمل مسافران دولتی پیکربندی شده بود.
کدام سازمان‌ها از بل ۲۱۲ استفاده می‌کنند؟
از جمله سازمان‌های غیرنظامی که با بل ۲۱۲ پرواز می‌کنند، می‌توان گارد ساحلی ژاپن، ادارات پلیس و آتش‌نشانی در ایالات متحده، پلیس ملی تایلند و برخی از سازمان‌های دیگر را نام برد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از اینکه در جمهوری اسلامی چه نهادهایی از این نوع هلی‌کوپتر استفاده می‌کنند، آمار دقیقی وجود ندارد، اما در فهرست راهنمای نیروی هوایی جهانی ۲۰۲۴ (FlightGlobal) گزارش شده است که نیروی هوایی و نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران در مجموع ۱۰ هلی‌کوپتر بل ۲۱۲ دارد.
بیشتر ناوگان هلی‌کوپتری و هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران از دوران پهلوی باقی مانده‌اند. ایران در زمان محمدرضا شاه یکی از خریداران عمده هلی‌کوپترهای بل و آگوستا بود و شاه ایران به بزرگ‌ترین قدرت هلی‌کوپتر نظامی خاورمیانه تبدیل کرد.
به گفته تحلیلگران غربی و افرادی که در مورد نحوه تجارت جمهوری اسلامی زیر سایه تحریم‌های بین‌المللی، اطلاعات دارند، ناوگان هوانوردی غیرنظامی و نظامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، با روش ترکیبی استفاده از قطعات قاچاق و مهندسی معکوس نگهداری و اداره می‌شود.
مقام‌های جمهوری اسلامی اطلاعات دقیقی درباره هلی‌کوپتر حامل رئیسی و همراهانش منتشر نکرده‌اند اما گفته می‌شود که این هلی‌کوپتر در اختیار جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی بوده است. برخی کارشناسان می‌گویند جزئیات موجود، هرچند اندک، نشان می‌دهد که هلی‌کوپتر حامل مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی احتمالا ۴۰ تا ۵۰ سال قدمت داشته است.
بل ۲۱۲ حوادث دیگری هم داشته است؟
بنا بر اعلام بنیاد ایمنی پرواز که یک سازمان غیرانتفاعی متمرکز بر ایمنی هوانوردی است، آخرین سقوط مرگبار بل ۲۱۲ سپتامبر ۲۰۲۳ بود که یک هلی‌کوپتر خصوصی از این نوع در سواحل امارات متحده عربی سقوط کرد.
بر اساس اطلاعات این سازمان، آخرین حادثه این هلی‌کوپتر در ایران در سال ۲۰۱۸ رخ داد که به مرگ چهار نفر منجر شد. سال ۲۰۱۵ نیز گزارش شد یک هلی‌کوپتر‌ــ که گمان می‌رود از نوع بل ۲۱۲ باشدــ در نزدیکی کاشان سقوط کرد و سه کشته به جا گذاشت.
درباره حادثه یکشنبه اطلاعات کمی در دست است اما گاردین در گزارشی نوشته که گروه امداد و نجات ترکیه که صبح دوشنبه لاشه هلی‌کوپتر را پیدا کرد، در بررسی‌های اولیه به این نتیجه رسید که سیستم ترانسپوندر این هلی‌کوپتر یا خاموش شده بود یا اینکه این سیستم اصلا وجود نداشته است.
ترانسپوندر در ناوبری هوایی یا سامانه بازشناسی با امواج رادیویی دستگاهی است که در پاسخ به سیگنال‌های تشخیص هویت دریافت‌شده، به‌طور خودکار سیگنال‌های مشخص‌کننده هویت را منتشر می‌کنند.
در ساعات اولیه انتشار خبر سقوط هلی‌کوپتر رئیسی، گزارش‌های ضدونقیضی از دریافت سیگنال از هلی‌کوپتر منتشر می‌شد؛ اما برخی خبرگزاری‌ها از جمله تسنیم گزارش دادند که با توجه به شرایط منطقه، دریافت هیچ نوع سیگنال یا ارتباط موبایلی و مخابراتی ممکن نبوده است.
صنعت هوانوردی جمهوری اسلامی ایران
شرکت پشتیبانی و نوسازی هلی‌کوپترهای ایران موسوم به «پنها» در سال‌های گذشته مدل‌های بومی را ارائه کرده که تحلیلگران غربی می‌گویند بر اساس مهندسی مجدد هلی‌کوپترهای بل ساخته شده‌اند. البته ۲۱۲ از مدل‌هایی نبود که مهندسی مجدد شده باشد.
برخی تحلیلگران معتقدند اگرچه جمهوری اسلامی تلاش می‌کند در زمینه‌های فنی و نظامی قدرت‌نمایی کند، نتوانسته در عرصه حمل‌ونقل کاربردی موفقیت‌هایی داشته باشد و تمام تلاش‌هایش به تولید تسلیحات جنگی معطوف بوده است.
آیا درباره علت سقوط بل ۲۱۲ تحقیق بین‌المللی انجام خواهد شد؟
از آنجا که هلی‌کوپتر بل ۲۱۲ حامل رئیسی حین یک پرواز داخلی سقوط کرد، این سانحه به طور خودکار تحت قوانین جهانی برای پیگیری سوانح هوایی قرار نمی‌گیرد و با توجه به حساسیت موضوع، کارشناسان هم بعید می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران بخواهد به کمک خارجی رو بیاورد. با این حال این احتمال صفر نیست؛ همان‌طور که جمهوری اسلامی ایران برای کمک به یاقتن موقعیت هلی‌کوپتر حامل ابراهیم رئیسی از ترکیه کمک خواست.
