قضاوت عجولانه درباره تحولات اخیر و وقایع مهم سوریه چندان عاقلانه نیست. رخدادها باید براساس تغییرهای رو به افزایش و دور از صف‌آرایی و در شرایط مرموزی که از نظر جغرافیایی و سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حال تغییر است، به‌دقت دنبال شود. حتی منابع آگاه و ناظران امور هم از سرعت فروپاشی در شمال غرب سوریه، سقوط دیرالزور در شرق این کشور و احتمال سقوط سریع درعا در جنوب سوریه در شگفت‌اند.

پرسش‌های زیادی وجود دارد که هنوز نمی‌توان پاسخ مشخصی به آن‌ها داد.

اولین سوال درباره هیئت تحریرالشام و احمد الشرع (الجولانی سابق) رهبر این سازمان است. احمد الشرع به وفاداری به القاعده متهم است. البته گروه هیئت تحریرالشام از دامن «جبهه النصره» برخاسته است، اما طی سال‌های گذشته رفتار این گروه و سخنان احمد الشرع تغییر کرده است و این تغییر ناشی از جنگ کنونی نیست، بلکه به تحولات پنج سال اخیر بازمی‌گردد.

آیا تغییر در رویکرد این گروه تقیه سیاسی است؟ در پاسخ می‌توان گفت: ممکن است. با این حال، باید منتظر روشن شدن عملکرد هیئت تحریرالشام باشیم. درست همان‌گونه که احمد الشرع به شبکه خبری سی‌ان‎ان گفت: «به رفتار من بنگرید، نه به گفتار من.» اگر همان‌طور که مخالفان احمد الشرع ادعا می‌کنند او همچنان به القاعده وابسته است، اهداف سیاسی او راه به جایی نمی‌برند. حتی آنکارا، حامی اصلی آن، از واگذاری قدرت به یک گروه افراطی که احتمالا بر وضعیت داخلی ترکیه تاثیر بگذارد بیم دارد. از این رو، جهان چاره‌ای ندارد جز اینکه به‌دور از بررسی اندیشه رهبر هیئت تحریرالشام، با این گروه با توجه به رفتار و اقداماتش برخورد کند نه با اصرار بر قضاوت گذشته آن.

این واقعیتی است که در گذشته نیز رخ داده است. هنگام روی کارآمدن رژیم جمهوری اسلامی به رهبری آیت‌الله خمینی در ایران، به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در سال ۱۹۹۶ و روی کارآمدن اخوان‌المسلمین در مصر، کشورهای جهان با رژیم‌های یادشده همچون واقعیتی جدید برخورد کردند، تا اینکه رفته‌رفته ماهیت واقعی آن‌ها برملا شد.

اکنون آیا رژیم سوریه سقوط می‌کند؟

تردیدی نیست که رژیم بشار اسد با اصرار بر ادامه روابط نظامی با جمهوری اسلامی، امتناع از سازش و توافق با بزرگ‌ترین همسایه‌اش ترکیه و بستن درهای آشتی به روی مخالفان، که در سال ۲۰۱۸ حدود نیمی از خاک کشور را در اختیار داشتند، مرتکب اشتباه‌های بزرگی شد. رژیم دمشق چیزی را امروز درو می‌کند که دیروز کاشته است. سوریه در حالی سیاست دفاعی‌اش را بر حمایت از جمهوری اسلامی و شبه‌نظامیان آن، ازجمله گروه‌های مسلح عراقی و حزب‌الله لبنان که خود در شرایطی بسیا دشوار به سر می‌برند، بنا کرده است، که مخالفان مسلح دولت بشار اسد تنها یک ساعت با دمشق فاصله دارند.

با این حال، پیش‌بینی وضعیت آینده سوریه دشوار است، زیرا رژیم بشار اسد در سال ۲۰۱۵ نیز در آستانه سقوط قرار داشت، اما سرانجام پیروز شد و جهان را شگفت‌زده کرد. البته وضعیت امروز با آن زمان متفاوت است. جنگ اخیر میان محور جمهوری اسلامی و اسرائیل، تهران را فلج کرده است و اگر نیروهای جمهوری اسلامی وارد سوریه شوند اسرائیل از مداخله ناگزیر خواهد بود. افزون بر اینکه با مداخله عراق در جنگ سوریه، ترکیه هم وارد جنگ خواهد شد.

در حال حاضر، نیروی نظامی رژیم بشار اسد تنها به کمک هوایی و زمینی روسیه و نیروهای «واگنر» امید بسته است. اما با توجه به نزدیک شدن گروه‌های مسلح به دروازه‌های دمشق، فرصت نجات رژیم اسد کم است، علاوه بر آن روسیه مشغول جنگی بزرگ‌تر در اوکراین است. از نظر سیاسی، تنها راه نجات رژیم اسد این است که معجزه‌ای صورت گیرد و دمشق با رفتن به سمت آشتی با ترکیه، که بازیگر اصلی این نبرد است، به راه‌حلی دست یابد که براساس آن همه طرف‌های ذی‌نفع آمادگی‌شان برای عقب‌نشینی و دادن امتیاز را اعلام کنند. اما با افزایش اختلاف و تعمیق شکاف میان دمشق و آنکارا و اظهارات اردوغان مبنی بر اینکه هدف مخالفان دمشق است، بعید به‌نظر می‌رسد که چنین معجزه‌ای رخ دهد.

اگر مخالفان رژیم بشار اسد قدرت را در دست گیرند آیا منطقه دستخوش تغییر می‌شود؟

بی‌شک با وقوع چنین تحولی منطقه با تغییرات بزرگی مواجه می‌شود. موازنه قدرت در منطقه، که تحت تاثیر نتایج جنگ غزه و لبنان است، تغییر اساسی می‌کند. سوریه اهمیت بسیاری برای استراتژی منطقه‌ای جمهوری اسلامی دارد و با از دست دادن سوریه موازنه قدرت به شدت تغییر می‌کند. در حال حاضر، سوریه و مردم آن روزهای سختی پیش رو دارند و امیدواریم که مردم این کشور در سایه امنیت و آرامش از این تنگنا بیرون آیند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط