کنشگران میراث فرهنگی هشدار داده‌اند که احتمال خروج نخستین شهر خشت خام جهان و بزرگ‌ترین شهر خشت‌وگلی ایران از فهرست میراث جهانی یونسکو بیش از گذشته شده است. این احتمال به‌دلیل سهل‌انگاری مدیران وزارت میراث فرهنگی ایران و تشدید روند ساخت‌وساز و تخریب بافت تاریخی یزد است.

امیر ترقی‌نژاد گفت: «اگر بارزسان یونسکو از بافت تاریخی یزد بازدید کنند قطعا ثبت جهانی آن را ملغی خواهند کرد. متاسفانه نگاه‌ها صرفا بر رونق گردشگری متمرکز شده و کمتر به حفظ ارزش و قیمت آثار و ابنیه تاریخی توجه می‌شود، درحالی که این سیاست در سال‌های اخیر موجب آسیب زیادی به ابنیه و آثار تاریخی یزد شده است. بسیاری از خانه‌های تاریخی یا متروکه هستند یا مالکان آن‌ها توان مالی برای مرمت مهم‌ترین بخش خانه، مانند بادگیرها را ندارند. یزد به شهر بادگیرها مشهور است و این بادگیرها نمادی از تکنولوژی و علم قدیم یزد هستند، اما با این شرایط نماد یزد رو به نابودی است.»

اردیبهشت امسال عبدالمجید شاکری شمسی، معاون اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد، بودجه مرمت آثار تاریخی این شهر را «ناچیز» خواند و گفت که سرانه مرمت بناهای تاریخی در یزد تنها حدود یک میلیون تومان در سال است. این درحالی است که استان یزد نزدیک به چهار هزار هکتار بافت تاریخی ثبت‌شده دارد و در بافت تاریخی شهر ۳۵ هزار پلاک ثبتی موجود است.

به گفته معاون میراث فرهنگی یزد، این تعداد پلاک ثبتی در بافت تاریخی یزد حجم انبوه مرمت‌ها را نشان می‌دهد، اما اعتباری که به مرمت آثار تاریخی اختصاص می‌یابد بسیار ناچیز است.

حالا نیز امیر ترقی‌نژاد، کارشناس و فعال حوزه میراث تاریخی، در گفت‌وگو با ایسنا با طرح این پرسش که بودجه استانی و ملی برای مرمت و حفاظت از بناهای تاریخی یزد چگونه و کجا مصرف می‌شود، می‌گوید: «شفافیت در این زمینه بسیار کم است. بسیاری از بناها و حریم بافت تاریخی را به پارکینگ یا غرفه‌های موقت تبدیل کرده‌اند که به حریم تاریخی تعرض وارد می‌کنند. حتی اخیرا در محوطه تاریخی تکیه امیرچخماق غرفه‌هایی برپا کردند که باعث شد به حریم این بنا آسیب برسد. این بنا پیش از انقلاب ثبت ملی شده و یکی از گزینه‌های ثبت جهانی است و توریست‌های خارجی در این مکان تردد می‌کنند.»

 در سال‌های اخیر، شماری از علاقه‌مندان به میراث تاریخی بارها درمورد برپایی تکیه‌های عزاداری و غرفه‌های مذهبی در مجموعه و تکیه امیر چخماق هشدار داده و با انتشار تصاویری در شبکه‌های اجتماعی از آسیب‌های جدی واردشده به این بنا خبر داده بودند.

مجموعه امیرچخماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب‌انبار است که قدمتشان به دوره تیموری می‌رسد. تکیه امیر چقماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیرچخماق در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

شهر تاریخی یزد که از آن با عنوان بزرگ‌ترین شهر خشت‌وگلی ایران نام برده می‌شود، سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این شهر را با بناهای تاریخی و باستانی، بادگیرها و قنات‌هایش می‌شناسند. در توصیف حجم یادگارهای تاریخی این شهر می‌گویند که گردشگران حتی اگر به مدت یک ماه هر روز از مکان‌های تاریخی و دیدنی این شهر بازدید کنند همچنان بخش‌هایی از آن نادیده می‌ماند.

فعالان میراث فرهنگی نیز بارها تاکید کرده‌اند که این شهر با توجه به جاذبه‌های گردشگری و تاریخی فراوان می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری ایران بدل شود. با این حال، خودداری جمهوری اسلامی از تامین اعتبار موردنیاز برای رسیدگی به آثار تاریخی این شهر از اراده‌ای سازمان‌یافته برای تخریب آثار تاریخی ایران پرده برمی‌دارد، اراده‌ای که آثار تاریخی و باستانی دیگر شهرها را نیز هدف قرار داده است. مقام‌های جمهوری اسلامی گاه با انکار ارزش‌های تاریخی، گاه با مرمت‌های غیرکارشناسی و غیراصولی، گاه با خودداری از تامین بودجه رسیدگی و محافظت و گاه با واگذاری آثار تاریخی به افراد و نهادهای بانفوذ، فرایند نابودی و تخریب آثار تاریخی را تسریع می‌کنند.

امیر ترقی‌نژاد می‌گوید: «متاسفانه نبود نگاه حرفه‌ای و دلسوزانه در میان برخی مدیران فرهنگی، یکی از دلایل اصلی این اتفاق‌ها است. میراث فرهنگی ما سال‌هاست که نگاه سیاسی به خود گرفته و تخصص در این حوزه کمرنگ شده است. از مدیران سیاسی انتظار نمی‌رود که اولویت‌های میراث فرهنگی را به‌درستی درک کنند. مثلا در سه سال گذشته میدان تاریخی خان که ۵۰۰ سال قدمت دارد و مرکز بازارهای یزد است، تبدیل به پارکینگ وسایل نقلیه کسبه شده است. این میدان به بازارچه‌های دیگری مانند بازارچه پنجه‌علی و خیابان تاریخی قیام متصل می‌شود و حالا وسایل نقلیه به داخل بازار مسقف می‌روند که لرزش‌های ناشی از عبور خودروها به بافت تاریخی آسیب جدی وارد می‌کند.»

او همچنین توضیح داد که سقف‌ها و دیوارهای این بازارها ترک خورده و پوسیده‌اند و باران یا لرزش‌های بیشتر ممکن است به نابودی کامل آن‌ها منجر شود. رفت‌وآمد وسایل نقلیه در بافت تاریخی یزد درحالی انجام می‌شود که این قسمت محل عبور و مرور گردشگران است؛ «حال چه ایرانی و چه خارجی، چه منظره‌ای برای آن‌ها ایجاد می‌شود؟ وقتی اثری ثبت جهانی می‌شود، فقط به این نیاز ندارد که در سالروز جهانی شدن آن مراسمی برگزار شود و چند سخنران درباره اهمیت بافت تاریخی سخن بگویند!»

براساس تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی، در جریان اعتراضات ۱۴۰۱، شماری از نیروهای وابسته به بسیج و دستگاه‌های امنیتی، با رنگ و اسپری روی دیوار ساختمان‌های بافت تاریخی یزد شعارهایی را در حمایت از حجاب اجباری و سرکوب معترضان نوشتند.