با شدت گرفتن بارش برف و سرما در کوهستان‌های مرزی میان ایران و ترکیه، موج جدید مهاجرت افغان‌ها به ترکیه هم آغاز شده است. قاچاق‌بران و مهاجران افغان در این مسیر در صحبت با ایندیپندنت فارسی گفتند که با آغاز بارش برف و سرما، نظارت امنیتی در مرز زمینی ایران و ترکیه کاهش می‌یابد و این فرصتی مناسب برای عبور از مرزی است که مرزبانان ترکیه به‌شدت از آن محافظت می‌کنند.

شاهین افغان، یک قاچاق‌بر انسان مستقر در شهر ماکو در ایران، می‌گوید مرز ترکیه در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز به‌شدت کنترل می‌شود و گشت‌های نظارتی نیز به‌طور ۲۴ ساعته فعال‌اند، اما با آغاز بارش برف و سرما، نظارت‌ها کمتر می‌شود و این برای مهاجرانی که قصد رفتن به ترکیه دارند، فرصتی مناسب است.

در هفته‌های اخیر، از تلاش‌های مهاجران افغان برای عبور از موانع امنیتی و رسیدن به خاک ترکیه ده‌ها ویدیو در تیک‌تاک و اینستاگرام منتشر شده است. در برخی از این ویدیوها که قاچاق‌بران منتشر کرده‌اند، کودکان و زنان نیز دیده می‌شوند.

پیش از این بارها در مورد مرگ یا ناپدید شدن مهاجران افغان در مرز زمینی ایران و ترکیه خبرهایی منتشر شده است. یکی از تازه‌ترین موارد مربوط به ۲۰ دسامبر گذشته است که منابعی در میان مهاجران خبر دادند دو مرد جوان به نام‌های عظیم‌الله و عرفان‌الله، اهل استان‌های لغمان و کنر افغانستان، در جریان تلاش برای ورود به خاک ترکیه، گرفتار برف و کولاک شدند و جان باختند.

شاهین که اوضاع در مرز ایران و ترکیه را از نزدیک دیده است، می‌گوید در بسیاری از موارد، افرادی که به لحاظ جسمی تاب سرما و پیاده‌روی طولانی در کوه‌ها را ندارند، جانشان را از دست می‌دهند، چون برای نجات آن‌ها امکاناتی وجود ندارد. در مواردی هم مرزبانان ایران و ترکیه مهاجران را بازداشت می‌کنند و گاه سارقان و آدم‌ربایان با گروگان‌ گرفتن مهاجران از خانواده‌هایشان اخاذی می‌کنند.

دور زدن دیوار امنیتی با ارتفاع سه متر

در ویدیوهای که قاچاق‌بران انسان از مرز ترکیه وایران در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند، مهاجران افغان در گروه‌های کوچک و بزرگ در حال عبور از دیوار امنیتی در مرز ایران و ترکیه به تصویر کشیده شده‌اند. در یکی از این ویدیوها، مهاجران با گذاشتن راه‌پله چوبی از دیوار امنیتی بالا می‌روند و در چند ویدیو دیگر، قاچاق‌بران با ابزارهایی در حال بریدن سیم خاردارهای بالای دیوارند. 

ساخت دیوار امنیتی در مرز ترکیه و ایران از سال ۲۰۱۷ آغاز شد و تا سال ۲۰۲۱ ادامه داشت. این دیوار به طول ۵۶۴ کیلومتر و عرض تقریبا سه متر، یکی از پروژه‌های امنیتی مهم دولت ترکیه است. هدف اصلی ساخت این دیوار کنترل مهاجرت غیرقانونی، جلوگیری از قاچاق کالا و مواد مخدر و کاهش نفوذ گروه‌های مسلح از ایران به ترکیه اعلام شد.

این دیوار با بلوک‌های بتنی پیش‌ساخته بنا شد و ارتفاع آن هم حدود سه متر است. در بالای این دیوار سیم‌ خاردار کشیده‌اند و برای کنترل شبانه‌روزی مرز دوربین‌های حرارتی و سیستم‌های نظارتی پیشرفته نصب شده‌اند. برج‌‌های مراقبت‌ و نگهبانی‌ها هم در طول دیوار وجود دارد تا کنترل‌ها را افزایش دهند. 

ترکیه با این پروژه به دنبال تقویت کنترل مرزی و افزایش امنیت داخلی این کشور است؛ به‌ویژه در مواجهه با موج مهاجرت پناهجویان و تهدیدهای امنیتی ناشی از گروه‌های مسلح. این دیوار بخشی از راهبرد بزرگ‌تر ترکیه برای تقویت مرزهایش با کشورهای همسایه محسوب می‌شود. با این حال به رغم این تدابیر، موج مهاجرت افغان‌ها به ترکیه با دور زدن این دیوار همچنان ادامه دارد.

هزینه بالای رسیدن به ترکیه

مهاجران افغان برای رسیدن به ترکیه از دو هزار و ۵۰۰ تا چهار هزار دلار به قاچاق‌بران می‌پردازند. این هزینه با توجه به میزان اطمینان از رسیدن به هدف متفاوت است. مهاجران برای مسیرهایی که پیاده‌روی بیشتر دارد و از نواحی صعب‌العبور کوهستانی می‌گذرد، بین دو هزار و ۵۰۰ تا سه هزار دلار و برای مسیرهای امن و مطمئن تا چهار هزار دلار می‌پردازند.

محسن رحیمی، افسر نیروهای امنیتی در دولت پیشین افغانستان که اواسط نوامبر ۲۰۲۳ از طریق مرز زمینی چالدران ایران وارد ترکیه شد، به قاچاق‌بر سه هزار و ۵۰۰ دلار پول داد. به گفته محسن، او و حدود ۲۰ نفر از مهاجران شب‌هنگام از دیوار امنیتی در مرز ترکیه بالا رفتند و وارد خاک ترکیه شدند. محسن گفت در جریان عبور از مرز، با هیچ گشت امنیتی مواجه نشدند.

افزایش قاچاق‌بران افغان در مرز ترکیه و ایران

در سه سال اخیر، شمار قاچاق‌بران افغان در مرز ایران و ترکیه افزایش یافته است. این مسیر پیش از آن، در کنترل قاچاق‌بران ایرانی بود، اما اکنون بیشتر قاچاق‌برانی که در شبکه‌های اجتماعی برای جذب مشتری تبلیغات می‌کنند، شهروندان افغانستان‌اند. تیک‌تاک، اینستاگرام و تلگرام از شبکه‌های اجتماعی محبوب قاچاق‌بران و مهاجران‌اند و روزانه ده‌ها ویدیو از جریان عبور مهاجران از مرز در این پلتفرم‌ها منتشر می‌شوند.

قاچاق‌بران افغان برای جذب مشتری بیشتر، ویدیوهایی از خوابگاه‌ها و پناهگاه‌هاشان در شهرهای مرزی ایران منتشر می‌کنند و با اشتراک‌گذاری شماره‌های واتساپ و حساب‌های کاربری‌شان، به مهاجران اطمینان می‌دهند که آنان را در امنیت کامل به مقصد می‌رسانند.

شاهین افغان می‌گوید افرادی که در سال‌های اخیر چندین بار برای رسیدن به ترکیه تلاش کرده‌ و در مرز بازداشت شده‌اند، حالا به دلیل آشنایی با پیچ‌وخم‌های مسیر، وارد کار قاچاق‌بری شده‌اند. این افرادی که امکان بازگشت به کشورشان را ندارند و مایل هم نیستند در ایران کارگری کنند، در شهرهای مرزی ایران و ترکیه مستقر شده‌اند و از طریق قاچاق‌بری درآمد کسب می‌کنند.

ترکیه در سال‌های اخیر، به صورت گسترده به بازداشت و اخراج مهاجران افغان اقدام کرده، اما این روند نیز نتوانسته است افغان‌های ناامید از ادامه زندگی در افغانستان تحت سلطه طالبان را از تلاش برای ورود به ترکیه بازدارد. بسیاری از این مهاجران ترکیه را به‌عنوان نقطه میانی برای رسیدن به اروپا می‌بینند و برخی دیگر به قصد یافتن فرصت‌های کاری به این کشور مهاجرت می‌کنند.

طالبان در سه سال و نیم سلطه بر افغانستان، محدودیت‌های شدیدی بر زنان و مردان وضع کردند و با رد درخواست‌های سازمان ملل متحد و سران دولت‌های جهان، از تشکیل دولت فراگیر، وضع قانون اساسی و پیوستن به نظام بین‌المللی خودداری کردند. سیاست‌های طالبان باعث شد افغانستان به یکی از منزوی‌ترین کشورهای جهان تبدیل شود و بحران اقتصادی، امنیتی و سیاسی در این کشور ادامه یابد. این وضعیت ضمن اینکه به گسترش فقر و بیکاری در افغانستان انجامید، باعث ادامه مهاجرت افغان‌ها به کشورهای مختلف از جمله ایران، پاکستان و ترکیه شد.