شبی سرد در یکی از خیابان‌های شلوغ آنکارا درحالی‌که به مجسمه سوار بر اسب آتاتورک خیره شده بودم، مرد کهن‌سالی داد زد: «سلام هموطن‌، چطوری‌؟» صدا آشنا بود با لهجه‌ای از بلخی‌های بومی که کلمات را بدون تعارف و بسیار رسا ادا می‌کنند. در آن شب سرد، یک ژاکت نازک و مندرس و کفشی کهنه پوشیده بود. در ادامه گفت، درست حدس زدم، تو همشهری منی. پیش از آن‌که چیزی بپرسم گفت: «امیدوارم تصور نکنی که گدا‌یم. فقط چند لحظه وقتت را می‌گیرم.»

در افغانستان معمول است که گداهای خیابانی به افراد سلام می‌کنند و با گفتن یک داستان واقعی یا ساختگی، پول می‌خواهند. مرد کهن‌سال گفت: «دو هفته است با خانواده‌ هفت‌نفری‌ام از ایران وارد ترکیه شده‌ام و اکنون دنبال کار می‌گردم. شنیدم اینجا در محله‌ «اولوس»، افغان‌ها کسب‌و‌کارهای خصوصی زیادی دارند. من خیاطی و قصابی بلدم، اگر کاری سراغ دارید، من مایلم کارکنم.» برگه‌ کوچکی از جیبش بیرون آورد و آن را به من داد. روی برگه و در کنار شماره تماس نوشته است: محمد مزاری.

محمد مزاری گفت، در پی سلطه طالبان بر افغانستان، کاروبار در شهر مزارشریف تعطیل و گذران زندگی برایش دشوار شد. با خانواده هفت‌نفری‌اش راهی ایران شدند و پس از دو ماه اقامت در ایران به دلیل نبود کار و نداشتن اسناد اقامت، از ترس بازگرداندن به افغانستان، به ترکیه آمدند. هزینه‌ زیادی به قاچاق‌بران پرداختند و از مسیرهای کوهستانی و محافظت‌شده مرزی خودشان را به آنکارا رساندند. اکنون محمد مزاری و خانواده‌اش در یک‌خانه محقر در حومه آنکارا زندگی می‌کنند. از هفت‌خوان رستم گذشتند تا خانه‌ای برای گذراندن شب و روز پیدا کنند. محمد مزاری گفت: «هنوز اسناد اقامت نداریم. به‌سختی یک‌خانه را که دیگر ازنظر مالک آن قابل‌استفاده نیست برای گذراندن شب و روز پیدا کردیم. خانه در حاشیه یک کوه است و به‌دشواری در آن شب و روز را می‌گذرانیم.»

عکس از ایندیپندنت فارسی

محمد مزاری افزود که پس از دو هفته زندگی در ترکیه، تازه درک کرده است که ترکیه آن بهشتی که برایشان در افغانستان و ایران تصویر شده بود، نیست. او اظهار داشت: «اینجا هیچ امکاناتی برای حمایت از من و خانواده‌ام و هزاران خانواده‌ دیگری که وضعیت مشابه ما دارند، نیست. ما فکر می‌کردیم اینجا سازمان‌های بین‌المللی از مهاجران حمایت می‌کنند، اما این امکانات بسیار اندک است و برای همه مهیا نیست.»

پس از فروپاشی دولت پیشین افغانستان موج جدیدی از مهاجرت افغان‌ها رقم خورد و هزاران خانواده به کشورهای منطقه ازجمله ایران، پاکستان و ترکیه پناه بردند. بر اساس گزارش سازمان پناهجویان نروژ که در ماه نوامبر ۲۰۲۱ منتشر شد، از ماه اوت تا نوامبر، روزانه چهار تا پنج هزار افغان از راه‌های غیرقانونی وارد ایران شده‌اند. ممکن است این آمار با تشدید روند اخراج پناهجویان افغان از ایران کاهش یافته باشد، اما هزاران نفر که از ترس افتادن به دست طالبان مخفیانه زندگی می‌کنند، اولویتشان همچنان خارج شدن از جغرافیای افغانستان است.

 آدرسی برای اعتراض و درخواست کمک وجود ندارد

سجاد سروش که یک‌سال و نیم پیش از افغانستان به ترکیه آمده است، اکنون در شهر آنکارا یک آرایشگاه مردانه دارد. سروش با همکارانش که دختران و پسران جوان‌اند، هر روز افغان‌های زیادی را که به ترکیه پناه آورده‌اند از مقام‌های دولت پیشین افغانستان تا افراد بی‌خانمان و بی سرنوشت را ملاقات می‌کنند. به گفته سروش، از چوپان تا بازرگان، همه برای آرایش و اصلاح مو، هر چند روز یک‌بار به او مراجعه می‌کنند. بااین‌حال سجاد سروش می‌گوید، ترکیه کشور با ثبات و زیبایی است، اما نه برای کارگران و پناهجویان. سروش که کاروبارش نسبت به بسیاری از مهاجران افغان بهتر است، گفت: «ترکیه برای مهاجر و کارگر، به‌ویژه افغان‌ها جای خوبی نیست. قبلا بهتر بود، اما پس از مسلط شدن طالبان بر افغانستان اوضاع خیلی بد شد. همه از صاحب‌خانه تا صاحب‌کار، سر ما داد می‌زنند. اگر یک کارگر ترک برای به دست آوردن ۱۰۰ لیر دو ساعت کارکند، یک کارگر افغان باید ۱۲ ساعت کار کند.»

سجاد سروش افزود، یافتن خانه برای افغان‌ها، حتی برای آنانی که اقامت رسمی و دائمی ترکیه را دارند، گذشتن از هفت‌خوان رستم است. او بر اساس تجربه خودش از جستجو برای یافتن خانه، گفت: «مالکان بنگاه‌های مسکن، همین‌که بدانند طرف افغان است، می‌گویند، خانه نداریم. صاحبان کار بیش‌ازحد به کارگران افغان فشار وارد می‌کنند. میزان تبعیض و رفتارهای نژادپرستانه در سطح جامعه میزبان به گونه بی‌سابقه‌ای افزایش‌یافته است. شاید دلیل همه‌ این‌ برخوردها این باشد که فعلا ما هیچ دولتی نداریم. قبلا حداقل یک دولت بود که جهان آن را به رسمیت می‌شناخت.»

سروش معتقد است که بخشی از دشواری‌هایی که دامن مهاجران افغان را گرفته، به دلیل نبود یک دولت مشروع در افغانستان است. او افزود، پیش از سلطه طالبان بر افغانستان، مهاجران و انجمن‌های پناهجویان افغان هرازگاهی نسبت به مشکلات اعتراض می‌کردند و نمایندگی‌های سیاسی افغانستان و وزارت امور مهاجرین تا حدی در راستای حل مشکلات مهاجرین اقدام می‌کردند، اما حالا که طالبان بر افغانستان مسلط شده‌ است، هیچ مکانی برای اعتراض و درخواست کمک وجود ندارد.

عکس از ایندیپندنت فارسی

به باور سروش، با افزایش جمعیت مهاجران افغان در ترکیه، بیکاری، گرانی و رفتارهای ضد مهاجر نیز افزایش‌یافته است. به گفته او اوضاع در ترکیه هرروز بدتر از روز قبل می‌شود و به دلیل بسته بودن مرزهای اروپا، مهاجران نه پای رفتن به اروپا و افغانستان دارند و نه تاب ماندن در ترکیه. بااین‌حال می‌گوید، اگر اوضاع بهتر نشود بسیاری از مهاجران افغان مجبور خواهند شد به ایران یا افغانستان برگردند، چون زندگی در آن دو کشور ارزان است و هزینه‌های زندگی را با یک کارگری روزمره می‌توان تامین کرد؛ چیزی که در ترکیه برای یک کارگر افغان بدون مدرک میسر نیست.

ترکیه، گاوصندوق ثروت‌های بی‌حساب‌وکتاب

درحالی‌که مهاجران افغان از طبقه کارگر و پناهجو از دشواری زندگی در ترکیه شکایت می‌کند، همین کشور میلیون‌ها دلار از ثروت‌های بی‌حساب‌وکتاب مقام‌های دولت‌ پیشین افغانستان را در خود جای داده است. رهبران سیاسی در سطوح معاونان رئیس‌جمهور، وزرا، فرماندهان نظامی و صدها مقام حکومت‌های پیشین افغانستان اکنون در شهرهای مختلف ترکیه زندگی‌های مجلل و مرفهی دارند.

دکتر سید لعل (مستعار)، پزشک افغان که اکنون با خانواده‌اش در آنکارا زندگی می‎‌کند گفت، ترکیه برای کسانی که با خودشان پول و ثروتی از کشورهایشان می‌آورند، از بهترین کشورهای جهان است، چون به نسبت کشورهای اروپایی مالیات کم و زندگی ارزان است‌، اما برای کارگر و طبقه مهاجر جای مناسبی نیست، چون ساختار دولت از مهاجران حمایت نمی‌کند و سازمان‌های بین‌المللی نیز در این راستا فعال نیستند.

به گفته این پزشک افغان که از ترس طالبان و آدم‌ربایان کشورش را ترک کرده است، در سال‌های اخیر و پس از شدت گرفتن جنگ در افغانستان، ترکیه یکی از مقصدهای مهم برای جابجا کردن ثروت‌های هنگفت مقام‌های دولت‌ پیشین افغانستان بود و این افراد فعلا کسب‌و‌کارشخصی ازجمله هتل، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و کاخ‌های مجلل در شهرهای بزرگ ترکیه دارند.

دکتر لعل می‌گوید، تسهیلاتی که ترکیه برای جذب سرمایه ایجاد کرد، باعث شد تا ثروتمندان و مقام‌های دولت‌ پیشین افغانستان پول‌های نقدشان را در شهرهای مختلف ترکیه سرمایه‌گذاری کنند.

درحالی‌که ترکیه برای جذب سرمایه تسهیلات فراوانی در اختیار افراد و شرکت‌های تجارتی گذاشته است، قوانین سختی را در مرزهایش با ایران، سوریه و عراق برای جلوگیری از ورود مهاجران اجرا می‌کند. هرچند این مقررات باعث نشده است تا راه‌های ورود مهاجران به‌کلی مسدود شوند، اما از شمار کسانی که موفق می‌شوند وارد ترکیه شوند، کاسته شده است.