با اینکه ویتامین آ جزو پرطرفدارترین مواد مغذی نیست، اما نقش مهمی در سلامت ازجمله در عملکرد سیستم ایمنی دارد. این ویتامین اخیرا در درمان برخی بیماری‌های عفونی ازجمله سرخک توجه بسیاری را جلب کرده است، اما پزشکان درمورد باورهای اشتباه درمورد این ماده مغذی هشدار میدهند. یاهولایف در گزارشی به ویتامین آ و شیوه مصرف آن پرداخته است.
ویتامین آ چیست؟
به گزارش مرکز ملی بهداشت و سلامت بریتانیا، ویتامین آ نام گروهی از رتینوئیدها است و مانند ویتامین‌های ای، دی و کا در چربی حل و در بافت‌ها و کبد ذخیره می‌شود. اشلی بوبریک، متخصص تغذیه در مرکز پزشکی وکسنر دانشگاه ایالتی اوهایو، میگوید: «ویتامین آ نقشهای حیاتی متعددی در بدن ما ایفا میکند که از سطح سلولی شروع می‌شود. بنابراین باید به طور متعادل مصرف شود، زیرا مصرف کم یا زیاد آن خطر دارد.»
دکتر دانبی کیم، استادیار دانشکده پزشکی راتگرز نیوجرسی، میگوید که بدن نمی‌تواند به‌تنهایی ویتامین آ تولید کند، بنابراین از طریق غذاهایی که می‌خورید آن را تامین میکند.
ویتامین آ چه تاثیری روی بدن می‌گذارد؟
تونی یانگ، استاد و معاون دکترای سیاست بهداشت و علوم جمعیت در دانشگاه جورج واشینگتن، میگوید: «ویتامین آ را یک چندکاره موفق در دنیای مواد مغذی در نظر بگیرید که برای چشم، پوست، سیستم ایمنی و حتی رشد سلول‌ها مفید است، اما افراط در مصرف آن مشکلاتی به بار می‌آورد.»
کیم به مهم‌ترین نقشهای ویتامین آ اشاره میکند و میگوید: «ویتامین آ به سلامت بینایی به‌خصوص در نور کم کمک میکند و کمبود آن می‌تواند باعث کوری شبانه شود و خطر از دست دادن بینایی را افزایش دهد.»
ویتامین آ سیستم ایمنی را تقویت میکند. کیم میگوید که این ویتامین با تقویت گلبول‌های سفید خون و محافظت از بدن در برابر عفونت‌ها سیستم ایمنی را بهبود می‌بخشد. کیم با اشاره به تاثیر ویتامین آ بر کاهش خطر ابتلا به سرطان میگوید: «برخی مطالعات نشان میدهند که ویتامین آ، که از گیاهان به دست می‌آید، خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد. البته دوز بالای این ویتامین ممکن است مضر باشد، به‌ویژه برای سیگاری‌ها.»
ویتامین آ در بهبود سلامت پوست تاثیر دارد. دکتر ایفه رودنی، بنیان‌گذار و مدیر کلینیک «پوست و زیبایی ابدی» (Eternal Dermatology + Aesthetics)، میگوید: «ویتامین آ سلول‌های پوست را از عمق به سطح بهبود می‌بخشد. برخی از محبوب‌ترین محصولات مراقبت از پوست فرآیند رشد سلول‌های پوست را دگرگون می‌کنند و درنتیجه به رفع جوش، چین و چروک‌های سطحی و لک‌های پوستی کمک می‌کنند.»
کیم میگوید: «ویتامین آ برای باروری و رشد و سلامت جنین ضروری است، اما مصرف بیش از حد آن در دوران بارداری ممکن است مضر باشد.» به گفته او، ویتامین آ موجب رشد و تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها می‌شود، اما مصرف زیاد آن ممکن است خطر شکستگی و پوکی استخوان را افزایش دهد.
ویتامین آ چه کارهایی نمی‌کند؟
دکتر توماس روسو، رئیس بخش بیماری‌های عفونی دانشگاه بوفالو نیویورک، به یاهولایف میگوید: «بیشترین سردرگمی درمورد ویتامین آ به بیماری‌های عفونی به‌ویژه سرخک برمی‌گردد. ویتامین آ گاهی برای درمان سرخک فردی که قبلا مبتلا شده استفاده می‌شود، اما نمی‌تواند مانند واکسن از بیماری جلوگیری کند.»
تحلیل علمی سال ۲۰۱۰ نشان داد که پس از مصرف ویتامین آ در شش آزمایش کنترل‌شده تصادفی، در مرگ و میر ناشی از سرخک هیچ «کاهش قابل توجهی» مشاهده نشد. اما وقتی محققان دوزها را تفکیک کردند، دریافتند که مصرف دست‌کم دو دوز ویتامین آ خطر مرگ ناشی از سرخک را ۶۲ درصد کاهش می‌دهد.
دکتر ویلیام شافنر، متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشکده پزشکی دانشگاه وندربیلت، به نکته مهمی اشاره میکند و میگوید: «مطالعات عمده درباره فواید درمان سرخک، به‌ویژه سرخک حاد، در کشورهای در حال توسعه انجام شده است و کودکان این مناطق اغلب سوءتغذیه دارند و به طور کلی ویتامین آ کافی دریافت نمی‌کنند.» به گفته او، در این موارد دوزهای خاص ویتامین آ که بلافاصله به کودکان مبتلا میدهند، خطر عوارض سرخک مانند ذات‌الریه و التهاب مغز (انسفالیت) را کاهش می‌دهد.
چقدر ویتامین آ نیاز داریم؟
مرکز ملی بهداشت و سلامت ایالات متحده مقدار ویتامین آ لازم روزانه را به صورت معادل‌های فعالیت رتینول یا «آر‌اِی‌ئی» (RAE) تعیین میکند تا انواع مختلف ویتامین آ، که بدن آن‌ها را به رتینول تبدیل میکند، در نظر گرفته شوند. («آر‌اِی‌ئی» واحدی است که میزان فعالیت ویتامین آ را در بدن اندازه‌گیری میکند، چراکه اشکال مختلف ویتامین آ (مانند رتینول، بتاکاروتن و سایر کاروتنوئیدها) فعالیت‌های متفاوتی در بدن دارند.)
توصیه‌ها بسته به سن و جنسیت متفاوت است، اما معمولا پیشنهاد می‌شود که کودکان زیر ۱۳ سال بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ میکروگرم آر‌اِی‌ئی دریافت کنند و افراد بالای ۱۴ سال۷۰۰ تا ۹۰۰ میکروگرم آر‌اِی‌ئی.
نگرانی اصلی درمورد مصرف ویتامین آ این است که برخلاف ویتامین‌های محلول در آب، که اگر بیش از حد مصرف شوند از طریق ادرار دفع می‌شوند، ویتامین آ اضافی در بدن ذخیره می‌شود و با گذشت زمان به مسمومیت منجر می‌شود. این مسمومیت مجموعه‌ای از مشکلات سلامت، ازجمله مشکلات کبدی و آسیب به سایر اندام‌ها را به همراه خواهد داشت.
بهترین منابع غذایی ویتامین آ کدام‌اند؟
بوبریک میگوید ویتامین آ در محصولات حیوانی و گیاهی وجود دارد. همچنین مسمومیت ویتامین آ از طریق مواد غذایی بعید به نظر می‌رسد. اصلی‌ترین منابع ویتامین آ عبارت‌اند از: جگر، سیب‌زمینی شیرین، تخم‌مرغ، شیر، ماست، کره، ماهی‌های چرب مانند سالمون، سبزیجات برگ‌دار تیره مانند اسفناج و کلم‌پیچ، هویج، کدو حلوایی، فلفل دلمه‌ای قرمز، هلو، زردآلو، طالبی، انبه، غلات غنی‌شده و برخی شیرهای گیاهی.
