در سال ۱۴۰۳، رسانه‌ها و خبرنگاران افغانستان با سرکوب گسترده، سانسور شدید و بحران اقتصادی بی‌سابقه روبرو شدند، در حالی‌ که طالبان هم‌زمان، با احیای رادیو شریعت و گسترش بنگاه‌های تبلیغاتی خود، نفوذ ایدئولوژیکشان را تقویت کردند. این گروه برای رسانه‌های مستقل محدودیت‌های بیشتری اعمال و پخش برنامه‌های زنده را ممنوع کرد و فشار بر خبرنگاران را افزایش داد.

گزارش سالانه مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که «در سال ۱۴۰۳، طالبان ۲۲ دستورالعمل رسانه‌ای جدید صادر کرده‌اند که در مقایسه با سال ۱۴۰۲، افزایش چشمگیری داشته است».

رادیو شریعت؛ بازگشت ابزار تبلیغاتی طالبان

یکی از مهم‌ترین تحولات رسانه‌ای افغانستان در سال ۱۴۰۳ بازگشت «رادیو شریعت» بود. این رسانه که در دوران حاکمیت اول طالبان نیز فعالیت داشت، حالا دوباره به‌عنوان یکی از ابزارهای تبلیغاتی امارت طالبان فعال شده است. رادیو شریعت عمدتا برای تبلیغات مذهبی، مشروعیت‌بخشی به سیاست‌های طالبان و هدایت مردم مطابق با قرائت دینی این گروه استفاده می‌شود.

این رادیو در دوره نخست حاکمیت طالبان در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد و تنها رسانه افغانستان در پنج سال حاکمیت ملا عمر بر این کشور بود. این رسانه اکنون با همان ماهیت اما با استفاده از فناوری‌های جدید، در تبلیغات حکومتی طالبان نقش کلیدی ایفا می‌کند. در سال ۱۹۹۶ پس از تسلط طالبان بر افغانستان، رادیو شریعت جایگزین تمام ایستگاه‌های رادیویی این کشور شد و به‌عنوان تنها منبع خبری رسمی، برنامه‌های مذهبی، احکام شرعی و تبلیغات حکومتی طالبان را پخش می‌کرد. طالبان در جریان ۲۰ سال جنگ با دولت‌های پیشین افغانستان، چندین‌ بار ایستگاه رادیو شریعت را از روستاهای دورافتاده فعال کردند، اما بارها هدف حملات هوایی قرار گرفتند و از بین رفتند.

اکنون فعالیت رادیو شریعت عمدتا به پخش تبلیغات مذهبی، قرائت خاص طالبان از اسلام و انتشار احکام حکومتی اختصاص دارد. این رسانه از موضوع‌های انتقادی یا گزارش‌های مستقل پرهیز می‌کند و به ترویج ایدئولوژی طالبان می‌پردازد. قرائت قرآن و احادیث با تفسیرهای موردتایید طالبان، برنامه‌های فقهی و شرعی که علمای طالبان ارائه می‌کنند، سخنرانی‌های رهبران طالبان درباره سیاست‌های حکومت و احکام اسلامی، اخبار رسمی رژیم که بدون نقد یا تحلیل منتشر می‌شوند و پیام‌های تبلیغاتی که در آن بر اطاعت از امارت اسلامی و اهمیت پیروی از «ارزش‌های اسلامی» تاکید می‌شود، از برنامه‌های این رسانه‌اند. 

در سال ۱۴۰۳، طالبان نه‌تنها رادیو شریعت را تقویت کردند، بلکه چندین رسانه اینترنتی، شبکه رادیویی و کانال‌ یوتیوبی برای تبلیغات راه‌اندازی کردند که با بودجه وزارت خزانه‌داری و حمایت نهادهای امنیتی این گروه فعالیت می‌کنند. برعکس آنچه طالبان در حمایت از بنگاه‌های تبلیغاتی خود انجام دادند، وزارت اطلاعات و فرهنگ این گروه در سال ۱۴۰۳، انتشار برنامه‌های زنده در رسانه‌های مستقل را ممنوع و خبرنگاران را مجبور کرد فقط اطلاعات موردتایید رژیم را منتشر کنند.

رسانه‌های مستقل: سرکوب و بحران بقا

یکی از شدیدترین محدودیت‌های اعمال‌شده در سال ۱۴۰۳، ممنوعیت پخش برنامه‌های زنده و میزگردهای سیاسی و اقتصادی بود. اداره استخبارات (اطلاعات) طالبان هم فهرستی از کارشناسان موردتایید این گروه را در اختیار رسانه‌ها گذاشت و دستور داد در هیچ برنامه‌ای با افرادی خارج از این فهرست مصاحبه نشود. این محدودیت عملا رسانه‌های مستقل را از پوشش مستقیم رویدادها و گفتگوهای انتقادی محروم کرد.

در قانون امر به معروف و نهی از منکر که ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان در مردادماه توشیح کرد، تاکید شده که رسانه‌ها دیگر اجازه ندارند پخش زنده داشته باشند و هرگونه برنامه‌ای با محتوای انتقادی علیه طالبان، مشمول سانسور یا توقف خواهد شد.

بر اساس گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان، علاوه بر سرکوب بی‌رویه رسانه‌های مستقل و صداهای منتقد در افغانستان در سال ۱۴۰۲، در این سال ۵۰ خبرنگار هم بازداشت شدند و ۱۲۲ مورد تهدید علیه خبرنگاران ثبت شد. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که در این سال، ۲۲ رسانه به‌طور موقت یا دائمی تعطیل شدند و ۱۵ رسانه دیگر منتظر اجازه بازگشایی و از سرگیری فعالیت‌اند. در این گزارش درباره تاثیر فرمان‌ها و محدودیت‌های طالبان بر کار رسانه‌ها و خبرنگاران آمده است: «خبرنگارانی که از قوانین جدید پیروی نکنند، تهدید، بازداشت و حتی محاکمه خواهند شد.»

در کنار محدودیت‌های حکومتی، مشکلات اقتصادی نیز رسانه‌ها را به مرز فروپاشی رسانده است. بر اساس گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان، در سال ۱۴۰۳، وزارت مخابرات طالبان جواز فرکانس ۱۷ رسانه محلی را به دلیل پرداخت نکردن بدهی‌ها لغو کرد. فعالیت بیش از ۱۳۳ رسانه هم تعلیق قرار شده است و از پرداخت هزینه‌هایشان ناتوان‌اند.

یکی از خبرنگاران محلی به مرکز خبرنگاران افغانستان گفت: «رسانه‌های ما دیگر توان پرداخت هزینه‌های برق و اینترنت را هم ندارند، چه رسد به پرداخت حقوق کارمندان.» مرکز خبرنگاران افغانستان که تنها نهاد ناظر بر اوضاع رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی در افغانستان است، در گزارش خود هشدار داد اگر روند سرکوب رسانه‌های مستقل و بحران اقتصادی رسانه‌ها در افغانستان ادامه پیدا کند، این کشور ممکن است تا چند سال آینده به «کشوری کاملا بدون رسانه‌های مستقل» تبدیل شود.