دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، روز جمعه بار دیگر به جمهوری اسلامی هشدار داد که پیشنهاد مذاکره را جدی بگیرد، چراکه اگر توافقی حاصل نشود ایران باید منتظر عواقب تصمیمش باشد.

ترامپ در گفتگو با خبرنگاران در کاخ سفید گفت که ترجیح اول او در مقابل جمهوری اسلامی مذاکره است. او تاکید کرد: «به‌تازگی نامه‌ای برای ایران فرستادم و گفتم که شما باید یکی از دو تصمیم را بگیرید، یا باید صحبت کنیم و مسائل را حل کنیم، یا اتفاقات بسیار بدی برای ایران خواهد افتاد. من نمی‌خواهم چنین اتفاقی بیفتد.»

این اظهارات پس از آن مطرح شد که مقام‌های جمهوری اسلامی از تحویل پاسخ نامه ترامپ به عمان خبر دادند. جمهوری اسلامی اطلاعاتی از جزئیات این پاسخ ارائه نکرد و دقیقا مشخص نیست چه رویکردی را در پیش گرفته و چه خواسته‌هایی را مطرح کرده است.

مقام‌های حکومتی نیز در این‌باره واکنش‌های متفاوتی نشان دادند و برخی از احتمال «مذاکره غیرمستقیم» خبر دادند و برخی دیگر بر سیاست‌های پیشین جمهوری اسلامی تاکید کردند.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، روز جمعه درباره نامه ترامپ و پاسخ ایران گفت: «در نامه رئیس ‌جمهوری آمریکا تلاش شده پنجره‌ای برای دیپلماسی باز شود. این نامه را به‌دقت مورد بررسی قرار دادیم و پاسخ آن به شکل مقتضی به طرف آمریکایی منتقل شد.»

او با بیان اینکه «نامه ترامپ ابعاد مختلفی دارد» تاکید کرد که «در این نامه بحث تهدید وجود دارد که به هیچ‌وجه قابل قبول نیست. به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهیم که با زبان تهدید با مردم ایران صحبت کند».

عراقچی روز پیش از این اظهارات گفته بود که سیاست ایران همچنان بر عدم مذاکره مستقیم در شرایط «فشار حداکثری و تهدیدات نظامی» قرار دارد اما «مذاکرات غیرمستقیم» می‌تواند ادامه یابد.

کمال خرازی، وزیر خارجه اسبق ایران و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، هم تاکید کرده است که ایران همه راه‌ها را برای مذاکره نبسته، بلکه آماده مذاکره غیرمستقیم برای «ارزیابی طرف مقابل، اعلام شرایط خود و اتخاذ تصمیم مقتضی» است.

با این حال محمدباقر قالیباف، رئیس‌ مجلس شورای اسلامی، در راهپیمایی حکومتی روز قدس گفت: «چه روسای‌جمهور قبلی آمریکا و چه رئیس‌‌جمهوری فعلی آن دوگانه رفتار می‌کنند. مردم می‌دانند که مذاکره همراه با تهدید، یعنی «مذاکره‌نمایی» برای اینکه خواسته‌هایشان را بر ما تحمیل کنند.»

او مدعی شد که «می‌خواهند امکانات دفاعی ما را از دستمان دربیاورند برای همین از مذاکره دم می‌زنند. منظور آمریکا از مذاکره «خلع سلاح» ایران است و ایرانی‌ها به‌خوبی می‌دانند که مذاکره برای قبول اجباری خواست دشمن مقدمه جنگ است».

اسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی، هم در حاشیه راهپیمایی روز قدس مدعی شد: «ما از هیچ تهدیدی نمی‌ترسیم و به هر تهدیدی از سوی دشمنان پاسخ محکمی می‌دهیم.»

همچنین عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی، هم تاکید کرد: «نیروهای مسلح خود را برای بالاترین سطح تهدیدات دشمنان آماده کرده است.»

محتوای نامه‌های متقابل ایران و آمریکا چه بود؟

در حالی که محتوای نامه ترامپ به ایران و همچنین پاسخ جمهوری اسلامی به آمریکا رسما فاش نشده است، برخی منابع ایرانی به بخش‌هایی از این نامه‌ها اشاره کرده‌اند.

محمد صالح صدقیان، مدیر مرکز عربی مطالعات ایران، روز شنبه پیام دونالد ترامپ را در شبکه اجتماعی اکس منتشر کرد.

بنا به ادعای صدقیان، در متن نامه ترامپ آمده است: «من این نامه را با هدف گشودن افق‌های جدیدی برای روابطمان به دور از سال‌های درگیری، سوء‌تفاهم و رویارویی‌های غیرضروری که در دهه‌های گذشته شاهد بوده‌ایم، به شما می‌نویسم. وقت آن است که دشمنی را پشت سر بگذاریم و صفحه جدیدی از همکاری و احترام متقابل را باز کنیم. امروز یک فرصت تاریخی پیش روی ماست. ایالات متحده آمریکا، تحت رهبری من، آماده برداشتن گامی بزرگ به سوی صلح و کاهش تنش است. ما با هم می‌توانیم تحریم‌ها را لغو کنیم، اقتصاد ایران را قدرتمند کنیم و درهای همکاری را بین دو کشورمان باز کنیم، نه‌تنها به نفع دو ملت، بلکه به نفع ثبات و صلح در خاورمیانه و جهان.»

در بخش‌های دیگری از این نامه ادعایی همچنین اشاره شده است که «اما من به شما هشدار می‌دهم: اگر این پیشنهاد را رد کنید و رژیم ایران راه تشدید تنش، حمایت مستمر از سازمان‌های تروریستی و ماجراجویی نظامی را انتخاب کند، پاسخ ما قاطع و سریع خواهد بود. ما در مقابل تهدیدهای رژیم شما علیه مردم یا متحدانمان بیکار نخواهیم ماند».

در ادامه نامه منتسب به ترامپ نیز با تاکید بر اینکه «مردم ایران مردم بزرگی هستند که شایسته آینده‌ای بهتر و به دور از انزوا، فقر و رنج‌اند» آمده است: «اگر شما آماده مذاکره هستید، ما نیز آماده‌ایم. اما اگر به نادیده گرفتن خواسته‌های جهان ادامه دهید، تاریخ ثبت خواهد کرد که فرصت بزرگی را از دست داده‌اید.»

در سوی دیگر، غلامرضا سلیمانی، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، نیز مدعی شد ایران در پاسخی که به نامه ترامپ داده، «هم هوشمندانه و هم عزتمندانه» رفتار کرده است به طوری که «هم در مقابل تهدیدات ترامپ، زبان تهدید رسمی به کار برده شده و هم سیگنال آمادگی مذاکره منطقی مخابره شده است!»

سلیمانی درباره پیام ایران به آمریکا افزود: «در پیام ایران به آمریکا هشدار رسمی داده شده که اقدام نظامی احتمالی علیه جمهوری اسلامی با واکنش متقابل علیه پایگاه‌ها و منافع آمریکا در منطقه مواجه خواهد شد.»

او تاکید کرد: «ایران همچنین در بحث موشکی و پهپادی هرگونه مذاکره و گفتگو را غیرممکن اعلام کرده و در خصوص فعالیت‌های منطقه‌ای به استقلال گروه‌های همسو با جمهوری اسلامی ارجاع داده شده است و این یعنی آمریکا باید مستقیم با طرف‌های دیگر گفتگو کند.»

جمهوری اسلامی وادار به مذاکره می‌شود؟

بن‌بست دیپلماتیک فعلی جمهوری اسلامی با دولت ترامپ احتمال افزایش تنش‌های نظامی در منطقه را بیش از پیش تقویت کرده است. مقام‌های دولت جدید ترامپ بارها در ماه‌های اخیر هشدار داده‌اند که اگر ایران به میز مذاکره  برنگردد فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها تشدید خواهد شد و احتمالا کار به حمله نظامی بکشد. 

حضور پرشمار ناوهای آمریکایی و افزایش شمار بمب‌افکن‌های راهبردی آمریکا در منطقه احتمال حمله نظامی آمریکا را تشدید کرده است.

در عین حال استیو ویتکاف، نماینده دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، به‌تاگی در گفتگو با فاکس‌نیوز درباره اقدام نظامی تحت شرایط خاص گفته است: «نیازی نداریم همه موضوعات را به روش نظامی حل کنیم اما این به این معنی نیست که اگر به نقطه خاصی برسیم از اقدام نظامی استفاده نکنیم، ما این را تحت شرایط خاصی انجام خواهیم داد.»

در چنین شرایطی، برخی رسانه‌های اسرائیلی گزارش داده‌اند که دولت آمریکا از طریق عمان در حال مذاکره غیرمستقیم  با جمهوری اسلامی ایران است.

شبکه کان اسرائیل روز جمعه گزارش داد که دولت آمریکا در حال مذاکره غیرمستقیم با جمهوری اسلامی است و این مذاکرات شامل اعزام نمایندگان رسمی به ایران نیز می‌شود.

این شبکه در گزارشی تاکید کرد که عمان در زمینه تنش‌های اخیر میان تهران و واشینگتن میانجی‌گری کرده است. تحلیلگر این شبکه مدعی شد که این اتفاق شبیه آن چیزی است که در روزهای منتهی به توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد و در آن زمان هم عمان پایگاه مذاکراتی بود که به ایالات متحده جهت داد.

این تحلیلگر افزود که در آن سال مذاکرات بدون اطلاع اسرائیل صورت گرفت اما اکنون منابع رسمی اسرائیلی می‌گویند که از این مذاکرات مطلع‌اند.

احتمال تسلیم شدن جمهوری اسلامی به مذاکره با آمریکا در شرایطی مطرح می‌شود که گزارش ۳۰ صفحه‌ای ارزیابی تهدید، که اطلاعات ملی ایالات متحده روز سه‌شنبه منتشر کرد، حاکی از آن است که بذرهای نارضایتی عمومی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ممکن است به اعتراضاتی مشابه اعتراضات گسترده‌ای که در سال ۱۴۰۱ (اواخر ۲۰۲۲ و اوایل ۲۰۲۳) در ایران رخ داد منجر شود. در این گزارش آمده است که اقتصاد ایران با رشد پایین، نوسانات نرخ ارز و تورم بالا روبه‌رو است و با لغو نشدن تحریم‌ها این وضعیت ادامه‌دار خواهد بود.

جامعه اطلاعاتی آمریکا همچنین بر این باور است که مقام‌های جمهوری اسلامی دریافته‌اند که در یکی از شکننده‌ترین موقعیت‌های‌شان از زمان جنگ ایران و عراق قرار دارند، و این نکته بر محاسبات استراتژیک آن‌ها و اعتمادشان به رویکردشان در قبال منطقه، ایالات متحده و شرکای آمریکا تاثیر می‌گذارد. این گزارش تاکید می‌کند که سران جمهوری اسلامی با بحران‌های فزاینده سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و منطقه‌ای روبه‌رو هستند.

جلیل روشندل، استاد علوم سیاسی دانشگاه کارولینای شرقی، نیز به ایندیپندنت فارسی گفت: «صداهایی در درون ایران بلند شده که وضعیت کنونی جمهوری اسلامی را با سال‌های آخر اتحاد جماهیر شوروی قابل مقایسه و حکومت ایران را در مسیر فروپاشی ارزیابی می‌کند.»

او در عین حال تاکید کرد: «اگر مذاکرات تهران و واشینگتن آغاز شود اما به نتیجه نرسد، احتمال برخورد نظامی میان ایالات متحده با جمهوری اسلامی یا حمله اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران با چراغ سبز آمریکا وجود خواهد داشت.»