تنش‌ میان ترکیه و روسیه و نتیجه معکوس سیاست اردوغان

امروز سابقه جدیدی از خشونت در کارنامه آنکارا به ثبت رسیده است. بیشترین شمار کشته و مجروح در میان نیروهای ترکیه در سوریه در یک روز، از زمان شروع جنگ داخلی در سوریه. بالاترین شمار پناهجویانی که طی چند سال سعی کردند با عبور از مرز خود را به اروپا برسانند. بدترین بحران با روسیه پس از شلیک به هواپیمای جنگنده و سرنگونی آن در ۲۰۱۵. 

شامگاه پنجشنبه انتشار خبر کشته شدن ۳۳ سرباز ترک در حمله هوایی نیروهای سوریه، زمانی بود که گره چندین رشته در سیاست دشوار دولت ترکیه در قبال سوریه، شروع به باز شدن کرد. 

اما اشتباه نکنید:‌ رجب طیب اردوغان، رئیس‌ جمهوری ترکیه، روز جمعه از هیچ امکانی برای اطمینان از جلب توجه جهان فروگذار نکرد. 

در ۱۲ ساعت اول پس از انتشار خبر حمله هوایی، دولت ترکیه روسیه را به اجازه دادن به وقوع حمله متهم کرد، دسترسی عموم به رسانه‌های اجتماعی را محدود کرد، خواستار جلسه اضطراری ناتو برای بحث درباره بحران شد، و به گوش میلیون‌ها ‌پناهجوی مستقر در این کشور رساند که حالا می‌توانند از مرز عبور کنند و وارد اروپا شوند.

 خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، گفت که ارتش این کشور نیز حملات انتقام‌جویانه‌ای را علیه ۲۰۰ موضع تحت اشغال نیروهای دولت سوریه ترتیب داده است و تانک‌ها، هلیکوپترها و سامانه‌های دفاع هوایی آن را نابود کرده است.

عملکرد ترکیه چنان بود که انگار ده‌ها موضوع چانه‌زنی را یکباره بر میز مذاکره انداخته باشد. 

واقعیت این است که موضع دولت ترکیه در قبال جنگ دهشتناک سوریه از اولین روزهای آن تا امروز، تغییر زیادی نکرده است:‌ ترکیه کماکان معتقد است که بشار اسد، رئیس ‌جمهوری سوریه، باید برود، گروه‌های اسلام‌گرا باید برای جنگیدن با او مسلح شوند، و کردهای منطقه هرگز نباید امکان خودمختاری بیشتری داشته‌ باشند. 

با تغییر موازنه جنگ، مانند وقتی که بریتانیا در ۲۰۱۳ از مداخله نظامی خودداری کرد یا وقتی که ولادیمیر پوتین در ۲۰۱۵ روسیه را وارد درگیری کرد، ترکیه از این مقاصد اولیه خود دست نکشید، بلکه تنها کشورهایی را که از طریق آنها می‌خواست به مقاصدش برسد، عوض کرد.

 مدیریت جنگ در سوریه با روسیه، دلیل اصلی ترکیه در خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ از مسکو بود. هرچند، کشورهای غربی هشدار دادند که این اقدام با سیاست‌های دفاعی پیمان آتلانتیک شمالی همخوانی ندارد و خرید سلاح از دشمن اصلی ناتو، تضاد منافع تلقی می‌شود. 

اما حامیان آقای اردوغان، دست‌کم در ابتدا گفتند که این اقدام موثر است. اردوغان در سال‌های اخیر در چندین نشست با رهبران ایران و روسیه، درباره توافق‌هایی در مورد آینده سوریه مذاکره کرد. حامیان او گفتند که از زمان حمله ترکیه به جت جنگنده روسیه و سرنگونی آن، و حتمی شدن جنگ، این امر یک چرخش بزرگ در مناسبات به شمار می‌رود. 

 در عین حال، حمله اکتبر گذشته ترکیه به مناطق عمدتا‌ کردنشین شمال سوریه موجب شد تا کردها به سوی اسد رانده شوند و همزمان، حملات نیروهای اسد به ادلب، آخرین استان عمده باقی‌مانده در دست اپوزیسیون، را روز به روز تشدید شد.

 آقای اردوغان فکر می‌کرد که با هماهنگ کردن حرکت سربازان از طریق مسکو، رویدادهایی مانند آنچه شامگاه پنجشنبه رخ داد، قابل اجتناب است. 

در پاسخ، ترکیه به سرعت تمرکزش را متوجه غرب کرد. 

به‌‌رغم آن که هیچ‌ اعلام رسمی از سوی هیچ‌یک از وزرای ترکیه انجام نگرفته بود، اما ناگهان تمامی پناهجویان در این کشور طوری رهنمون شدند که گمان کردند در صورت تلاش برای عبور از مرز ترکیه به اروپا، سربازان مرزی ترکیه دیگر مانعشان نمی‌شوند. 

یک مقام رسمی به رویترز گفت:‌ «تمامی پناهجویان، از جمله پناهجویان سوری، حالا می‌توانند وارد اتحادیه اروپا شوند.»

ظرف چند ساعت، تلویزیون ترکیه تصاویر زنده‌ای را از خانواده‌هایی پخش کرد که پای پیاده یا سوار بر قایق تلاش می‌کنند خود را به اروپا برسانند. حتی در شهرهایی چون استانبول، اتوبوس‌هایی برای انتقال آنان به مرز آماده شد. 

این اقدام، برعکس توافق با اروپا در سال ۲۰۱۶ بود؛ مبنی بر آن که ترکیه در ازای دریافت میلیون‌ها یورو، اجازه ندهد پناهجویان وارد اروپا شوند.

آقای اردوغان که به خوبی از تاثیر سیاسی بحران پناهجویان بر کشورهای اروپایی آگاه است، بارها تهدید کرده است که قرار با اروپا را فسخ می‌کند. او امروز نیز، چند ساعت پس از آن که معلوم شد قرار و مدارش با روسیه فروریخته است، از همین تهدید استفاده کرد. 

 هنوز مشخص نیست که تغییر رویکرد آنکارا به سوی غرب موقتی است، یا حمایت مورد نظر دولت ترکیه در سوریه را تامین خواهد کرد. 

اما شمار بالای کشته‌شدگان در شامگاه پنجشنبه، خشم فراوانی در میان مردم ترکیه برانگیخته است و بسیاری از آنان این سوال را مطرح می‌کنند که چرا کشورشان هنوز در سوریه می‌جنگد. با تمایل احزاب اپوزیسیون به مذاکره مستقیم با رژیم اسد، و افزایش حمایت از پیشنهاد بازگرداندن پناهجویان به سوریه، به نظر می‌رسد که شمار کارت‌‌های آقای اردوغان برای بازی و چانه‌زنی کاهش یافته است.