حملات اخیر به نیروهای ارتش ترکیه در ادلب سوریه، بار دیگر باعث تشدید تنش در روابط ترکیه و روسیه شد. این اولین بار نیست که روابط دو کشور دچار تنش می‌شود. در نوامبر سال  ۲۰۱۵ یک جت روسی توسط نیروهای ترکیه در سوریه سرنگون شد. در پی سرنگونی آن جنگنده روسی، روابط دو کشور به کمترین سطح خود رسید. روسیه مانع مسافرت توریست‌های روس به ترکیه شد و واردات کالاهای مصرفی از ترکیه را ممنوع کرد. آن ممنوعیت‌ها تاثیر منفی خود را بر اقتصاد ترکیه گذاشت و باعث تعطیلی ده‌ها هتل در مناطق تویستی ترکیه، از جمله آلانیا و آنتالیا شد تا آن که در تابستان سال بعد، در پی عذرخواهی ترکیه، روابط به سطح پیش از بحران بازگشت.

 روسیه نقش فعالی در صنعت انرژی ترکیه ایفا می‌کند و تامین کننده اصلی گاز طبیعی ترکیه است، اما در بحران سقوط جنگده روسی، مسکو از سلاح صادرات انرژی علیه ترکیه استفاده نکرد. هر چند، قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه از قیمت گاز صادراتی این کشور به کشورهای اروپایی، بیشتر است.

واکنش دولت ترکیه

حمله اخیر، باعث  کشته شدن ۳۳ سرباز ارتش ترکیه و مجروح شدن بیش از ۳۰ سرباز دیگر شد. بلافاصله پس از این حملات، شورای امنیت ملی ترکیه تشکیل جلسه داد. پس از آن جلسه که شش ساعت طول کشید، ترکیه در اولین گام، اقدام به بازگشایی مرزها برای ورود پناهندگاه سوریه به اتحادیه اروپا کرد. وزیر دفاع ترکیه در کنار فرماندهان ارتش این کشور در مناطق مرزی حضور یافتند.

 یکی از اعضای  تیم مشاوران امنیت ملی اردوغان  با حضور در یکی از کانال‌های تلویزیونی گفت که جنگ احتمالی بین ترکیه و روسیه، باعث تجزیه روسیه خواهد شد. مسعود حاکی جاشین، در گفت‌وگو با شبکه آ هابر گفت که ارتش روسیه در مورد ترکیه اشتباه محاسباتی دارد و مشاوران پوتین هم به وی اطلاعات نادرست می‌دهند. به گفته مسعود حاکی جاشین، ترک‌ها و روس‌ها در طول تاریخ ۱۶ بار باهم جنگیده‌اند، و  «باز هم می‌توانیم جنگ کنیم، ولی در  این جنگ (احتمالی) هم ترکیه خواهد باخت و هم روسیه. چنین جنگی ضربه بزرگی به روسیه خواهد زد که بیش از حد تصور آنها خواهد بود. روسیه می‌تواند از درون تجزیه شود. در این کشور ۲۵ میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. و اگر روسیه به کشتار مسلمانان (سربازان ترکیه) ادامه دهد ... نتیجه بسیار بدی برای این کشور خواهد داشت.»

واکنش روسیه

دولت روسیه پس از حملات جنگده‌های سوریه به سربازان ارتش ترکیه، ضمن ابراز تاسف از آن حادثه در بیانیه‌ای اعلام کرد که خلبانان جنگده‌هایی که به مقر ارتش ترکیه در ادلب حمله کرده‌اند، روس نبوده‌اند، و سربازان ترکیه در مقری حضور داشتند که نباید آنجا می‌بودند. پس از این بیانیه، مذاکراتی بین هئیت‌های روسیه و ترکیه انجام گرفت و همچنین، اردوغان و پوتین در مورد آن حادثه تلفنی صحبت کردند.

پس از آن حملات، روسیه اعلام کرد که آماده برقراری آتش‌بس در منطقه است و از تمامی ابزارهای موجود برای پایداری چنین آتش‌بسی استفاده خواهد کرد. با توجه به آن که سیستم دفاع موشکی اس- ۳۰۰ روسیه در خاک سوریه فعال است، احتمال حمله هوایی ترکیه به مواضع ارتش سوریه دور از ذهن است. اما باید در نظر داشت که در هنگام حملات اسراییل به پایگاه‌های نظامی در سوریه، در بیشتر موارد سیستم دفاع موشکی روسیه عکس‌العمل خاصی نشان نمی‌دهد. 

واکنش آمریکا

سوریه یکی از اولویت‌های اصلی سیاست  دولت ترامپ نیست. پس از خروج بخشی از سربازان آمریکایی از سوریه،  اهمیت سوریه در سیاست خارجی این کشور باز هم کاهش یافت. مسله کنترل منابع انرژی سوریه و دریای مدیترانه باعث شد تا آمریکا به‌طور کامل از سوریه خارج نشود. به نظر نمی‌رسد که مداخله بیشتر در بحران سوریه به نفع آمریکا باشد. با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و حضور نداشتن سربازان آمریکایی در منطقه ادلب، نمی توان انتطار داشت که آمریکا به طرزعملی در کنار ترکیه و در مقابل روسیه بایستد.

ناتو

ترکیه به عنوان عضو ناتو، پس از این حملات انتظار دارد که ناتو حمایت بیشتری از مواضع این کشور در قبال بحران سوریه و به‌ویژه حملات اخیر به مواضع ارتش آن کشور در سوریه داشته باشد. طبق ماده ۵ منشور ناتو، دولت‌ها توافق دارند که اگر حمله‌ای مسلحانه علیه یک یا چندی از آن‌ها صورت گیرد، به معنای حمله‌ای علیه تمامی آن‌ها تلقی خواهد شد و در نتیجه  موافقت می‌کنند که در صورتی وقوع چنان حمله‌ای، هر یک از آن‌ها، در راستای عمل به حق دفاع انفرادی یا دسته جمعی از خود، بر اساس ماده ۵۱ منشور سازمان ملل، دولت یا دولت‌های مورد حمله قرار گرفته را از طریق اقدامات آنی، هر آنچه ضروری باشد، به صورت انفرادی یا به اتفاق دیگر دولت‌ها، مساعدت کنند تا امنیت را به منطقه آتلانتیک شمالی بازگردانند و برقرار کنند. این اقدامات می‌تواند شامل استفاده از نیروهای مسلح نیز باشد.

اکثر کارشناسان امور نظامی و امنیتی معتقدند که چون سربازان ترکیه در خاک این کشور مورد حمله واقع نشده‌اند، احتمال استفاده ناتو از ماده ۵ منشور ناتو در مورد حمله اخیر به سربازان ترکیه در سوریه وجود ندارد. اما امر مسلم، اختلاف بین ترکیه و ناتو در خصوص مبنای اساسی کارکرد ماده ۵ توافقنامه ناتو است. در حالی که ترکیه ادعا می‌کند که مداوما مورد حملات مسلحانه از خاک سوریه قرار داشته است، مداخله مسلاحانه ترکیه در خاک سوریه برای مقابله با  «ی‌پ‌گ» و داعش، شرایط را علیه ترکیه تغییر داد. به عبارتی، اقدام برون‌مرزی ترکیه و توجیه آن در چارچوب معاهده آدانا (۱۹۹۸) زمینه را برای بهانه‌تراشی ناتو و به‌ویژه ایالات متحده برای خودداری از ورود به جنگ غیرمستقیم ترکیه و روسیه در خاک سوریه، فراهم کرد. مطابق ماده ۵، دفاع جمعی زمانی موضوعیت می‌یابد که عضوی از ناتو مورد حمله قرار گیرد. اما در وضعیت مورد نظر، شواهد حاکی از آن است که تعلل ناتو در حمایت از ترکیه پیش از ورود آن به سوریه، ماهیت امر را به کلی تغییر داده است.

ترکیه بلافاصله پس از حمله روز گذشته دیپلماسی فشرده‌ای را شروع کرد و مذاکرات متعددی با سران ناتو – روسیه و آمریکا در مورد حمله اخیر و در کل بحران سوریه انجام داد. باید دید نتایج مورد نظر ترکیه از این مذاکرات حاصل خواهد شد یا خیر.  با توجه به وضعیت اقتصادی ترکیه و روسیه، هر گونه درگیری بین نیروهای این کشور تاثیر منفی بر اقتصاد آن خواهد گذاشت. هیچ‌یک از دو کشور مایل به درگیری نظامی در منطقه نیستند. هر یک از دو کشور، منافع متفاوتی در بحران سوریه دارند. تقاوت منافع باعث خواهد شد تا تنش در منطقه تداوم داشته باشد.

در حال حاضر، دیپلماسی تنها ابزار مورد نیاز ترکیه و روسیه برای حل بحران فعلی و کاهش تنش در منطقه است.  روسیه در بحران سوریه دست بالا را دارد . این کشور منافع ژئوپلتیک در سوریه و دریای مدیترانه دارد و به نظر نمی‌رسد که به سادگی از آن منافع چشم‌پوشی کند. سیستم دفاع موشکی این کشور باعث تقویت موضع رژیم اسد در مقابل نیروهای مخالف شده است. می‌توان انتظار داشت که با توجه به حمایت تمام‌قد روسیه از دولت اسد، این رژیم بتواند دیر یا زود به بخش مهمی از خواسته‌های خود در منطقه ادلب برسد. اگر منافع ترکیه در سوریه تامین نشود، احتمال گسترش روابط و همکاری آن با آمریکا در پیش خواهد بود، و روابط آن با روسیه کاهش خواهد یافت.

ناتو در جلسه خود در مورد حملات اخیر، به ترکیه پیشنهاد داد تا از سیستم دفاع موشکی جدید بهره گیرد. باید دید آیا ترکیه می‌تواند به‌طور رسمی از سیستم دفاع موشکی اس – ۴۰۰ روسیه استفاده کند یا خیر. با توجه به تحولات اخیر، احتمال برپایی جلساتی بین رهبران روسیه و ترکیه در مورد سوریه، محل تردید است.