یکی از تاثیرگذارترین ویدئوها در روزهای اول شیوع بیماری کرونا تصاویری از قرنطینه‌ی شهر ووهان چین بود. در این تصویر آخرالزمانی و در کنار مردمی که در پشت شیشه‌ها در انتظار پایان این دهشت عمومی بودند موجودات دیگری هم بودند که به قاتل نامرئی پشت شیشه‌ها چشم دوخته بودند. حیوانات خانگی که در کنار صاحبان خود این روزگار را می‌گذراندند هیچ فکر نمی‌کردند که یک روز خود نیز همچون شبح کرونا تهدیدی برای جامعه انسانی محسوب شوند.

ویروسِ «وحشت از حیوانات»

تصور انتقال بیماری کرونا از حیوان به انسان و همچنین انتشار اخباری ضد و نقیض دال بر ابتلا حیوانات خانگی به بیماری کرونا، کافی بود تا به شایعاتی دامن زده شود که نتیجه‌ آن تردید علیه حیوانات بود. این شکاکیت، برای کسانی که با حیوانات خانگی زندگی می‌کنند استرس مضاعفی به همراه دارد. آنها بر سر دوراهی بزرگی واقع شده‌اند: چطور می‌توان هم خود را نجات داد و هم حیوان را و در شرایط بحرانی اولویت با کدام یک از ماست؟ 

پخش جسته و گریخته اخباری از رفتار شهروندان چینی با حیوانات خانگی و رهاسازی آنان بود که سبب نگرانیهای بیشتر در جامعه شد و انسان، حیوانات خانگی را تهدیدی علیه خود دید. یعنی اپیدمی دیگری که به تدریج شکل گرفت و امروز دوشادوش شیوع بیماری در حال رقم زدن وضعیت تراژیکی است. رهاسازی حیوانات خانگی در خیابان‌ و همچنین خوراندن سم به برخی حیوانات خیابانی، سبب شد تا علیرغم اعلام مکرر «حیوانات ناقل بیماری نیستند»، اپیدمی وحشت از حیوانات خانگی رقم بخورد و این محصوران خود را در وضعیت خطیری ببینند.

سرفه‌های غیرطبیعی  هشتاد سگ مشکوک 

نوزدهم اسفندماه بود خبر جمع‌آوری هشتاد سگ مشکوک در اطراف بیمارستان مسیح دانشوری و پارک لویزان و احتمال آلوده بودن این سگ‌ها به ویروس کرونا، موجی از نگرانی را در جامعه ایجاد کرد. تنها نشانه‌ی این سگها برای جمع‌آوری، طبق گفته مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری، سرفه غیرطبیعی آنها بود. سه روز بعد بود که حمیدرضا تحصیلی، از بهبود ۶۹ سگ از مجموع سگ‌های جمع‌آوری‌شده و ورود آن‌ها به چرخه عقیم‌سازی خبر داد. مسئله‌ای که بر ابهام و شایعات افزود ۹ سگی بود که گفته شده بود هنوز ناخوش‌اند و منتظر نظر پزشکند. در این بین «دکتر پیمان محبی» رئیس بیمارستان دامپزشکی تهران در مصاحبه‌ای با بیان اینکه این ویروس در حیوانات خانگی تاثیری ندارد، از مردم خواست تا دچار ترس نشوند و بهداشت عمومی حیوانات خود را رعایت کنند همانطور که ما باید بهداشت خود را در این شرایط رعایت کنیم.

 با این وجود انتشار اخباری دال بر رهاسازی و مسمومیت حیوانات در شبکه‌های اجتماعی، نگرانی حامیان حقوق حیوانات را در پی داشت و سبب شد تا هشتگی با عنوان «من ناقل کرونا نیستم» در شبکه‌های‌اجتماعی به راه بیفتد. این نگرانی تنها از وضعیت حیوانات خانگی نبود. تاریخ مواجهه دستگاه‌های حکومتی با موجودات خیابانی نشان می‌داد که این موجودات اتوماتیک‌وار حائز شرایط کشتار هستند.

کرونا بهانه‌ی تازه‌ای برای کشتار سگ‌های خیابانی

از معدود کشورهای دنیا که قانون مشخصی برای حمایت از حیوانات شهری ندارد ایران است. دستورالعمل سال ۱۳۹۲ که به استانداری‌ها ابلاغ شده، بر کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد به روش زنده‌گیری تاکید دارد. با این وجود شهرداری‌ها همچنان به کشتار سگ‌ها مشغولند. کشتار سگ‌های اهواز که در بحبوحه شیوع کرونا در زیر آوار اخبار کرونا دفن شد، با این که به شدت از سوی فعالان حقوق حیوانات مورد انتقاد قرار گرفت، اما مطابق معمول هیچ جواب درستی بدان داده نشد جز یک چیز: نگرانی به خاطر سلامتی مردم. 

شهرداری اهواز در جواب انتقادات، این کشتار را دفاع از سلامت مردم خواند و به حامیان حیوانات نیز توصیه کرد که اگر دلسوز این سگ‌ها هستند، آنها را ببرند در خانه‌های خود نگهداری کنند. 

از بین بردن سگ‌های خیابانی که در طول این سالیان همواره بی‌هیچ بهانه‌ای صورت می‌گرفت، اکنون به بهانه‌ی موثری دست یافته است: ویروس کرونا. آنها ناقل هستند پس باید بمیرند. 

قرنطینه‌ی همیشگی 

رابطه انسان با حیوان در غیاب قانون و در جامعه‌ای که حقوق حیوانات تحت سلطه‌ی احکام ایدئولوژیک تعریف می‌شود رابطه‌ای متزلزل و به شدت آسیب‌پذیر است. ناگفته پیداست که حیوانات در چنین جامعه‌ای در قرنطینه‌ای دائم هستند. «الهام زمانیان» حامی حیوانات معتقد است که علاوه بر مشکلات ایدئولوژیکی که مردم ما دارند، اطلاع‌رسانی‌هایی که از طریق رسانه انجام می‌شود مهر تاییدی است بر ناقل بودن این حیوانات که در نهایت موجب طرد و رهاسازی و مرگ آنها می‌شود. خانم زمانیان در مورد وضعیت حیوانات در این روزگار کرونایی به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «این ویروس تاثیر بسیار بدی بر اذهان مردم گذاشته است. حتی برخی اسنپ‌ها دیگر سگ و گربه را سوار نمی‌کنند و می‌گویند اینها ویروس دارند. از نزدیک خانه من دیگر کسی رد نمی‌شود یا با فحش و ناسزا رد می‌شوند و به زبان محلی فریاد می‌زنند که شما باعث کرونا هستید! آنها فکر می‌کنند چون ما سگ داریم می‌توانیم مریضی را پخش کنیم. متاسفانه دوستان به جای اینکه بیایند مسئله را حل بکنند صورت مسئله را پاک می‌کنند.»

 وی در مورد رهاسازی حیوانات خانگی در این روزها می‌گوید: «کسانی که این عمل را انجام می‌دهند دو دسته هستند: کسانی که فاقد احساس عاطفی هستند و صرفاً می‌خواهند حیوانی خانگی داشته باشند و عمدتاً نگاه نگهبانی به این سگ‌ها دارند و نزدیک پیری رهایشان می‌کنند. دسته‌ی دوم کسانی هستند که در شرایط‌ خاص مریضی مثل کرونا یا به هنگام بچه‌دار شدن، حیوانات خود را رها یا واگذار می‌کنند. کاش درست توضیح داده می‌شد که هر کسی در هر شرایطی می‌تواند ناقل باشد چه حیوان چه انسان.»

بیگانگان آشنا

اما این تنها سگ‌های خیابانی نیستند که توسط شهرداری‌ها نابود می‌شوند. گربه‌های خیابانی نیز در برخی محلات توسط اهالی مسموم شده‌‌اند تا ناقل بیماری نباشند. در حالیکه جامعه در گیر و دار نجات خویش از ورطه‌ی شیوع بیماری است، انتشار اخباری مبنی بر ناقل بودن یا نبودن حیوانات به شکل مدام در خبرگزاری‌ها، علاوه بر دهشت عمومی سبب می‌شود تا گویی مقصر حادثه از میان برداشته شود و مسئولیت این اپیدمی بر دوش حیوانات بیفتد. مسئله نامهربانی با حیوانات خانگی به هر دلیل، هر چند که مسئولیتش در درجه‌ی اول با حاکمان می‌باشد اما در وهله‌ی دوم این مردم هستند که نقش بسزایی در حفاظت از این موجودات در این شرایط دارند. تحقیقات نشان داده که افرادی که از کودکی با حیوانات خانگی همخانه بوده‌اند مسئولیت بیشتری در قبال نگهداری و حفاظت از آنها احساس می‌کنند. در نقطه‌ی مقابل، خیل کسانی است که چنین تجربه‌ای نداشته‌اند و حیوانات را به شکل موجوداتی بیگانه می‌نگرند. چنین رابطه مخدوشی در مواجهه با حیوانات می‌تواند در شرایط بحرانی نظیر امروز، باعث بروز مصائبی برای این جانداران شود. آموزش فرزندان در محیط خانواده و یادآوری حق و حقوق حیوانات و شریک بودن در تنفس در این هوا، می‌تواند اندک امیدواری باشد تا در رخدادهایی از این دست به حیوانات و حقوق آنها احترام گذاشته شود و به شکل بیگانه نگریسته نشوند.