یک مانع اصلی برای حل و فصل اختلافات رهبران سیاسی افغانستان، در شرایطی که بمب‌گذاری و خونریزی از سر گرفته شده و همه‌گیری ویروس کرونا در کشور به اوج رسیده، درخواست رتبه مارشالی برای ژنرال عبدالرشید دوستم، معاون پیشین ریاست جمهوری است.

تیم ثبات و همگرایی به رهبری عبدالله عبدالله، نامزد معترض انتخابات ریاست جمهوری اخیر برای مشارکت در حکومت در چارچوب توافق سیاسی پیشنهاد داده است که «سترجنرال عبدالرشید دوستم، معاون پیشین ریاست جمهوری، از جانب رهبر ثبات‌وهمگرایی به‌حیث معاون سرفرماندهی اعلا معرفی و با فرمان رئیس جمهور به رتبه‌ مارشالی ارتقا داده می‌شود.» 

ژنرال عبدالرشید دوستم، رهبر جنبش ملی اسلامی افغانستان که در میان اقوام ترکتبار کشور هواداران زیادی دارد، در انتخابات ریاست جمهوری گذشته از عبدالله عبدالله پشتیبانی سیاسی کرد و ظاهرا در ازای آن، درخواست اصلی اش این است که به جایگاه سومین مارشال تاریخ افغانستان ارتقا یابد. 

مارشالی بلندترین رتبه نظامی است که در طول تاریخ افغانستان فقط دو بار داده شده است. اولین بار در دوران محمد نادرشاه و بعد از پایان شورش‌هایی که باعث سرنگونی حاکمیت امان الله خان شد، این رتبه برای فتح کابل و شکست نیروهای امیر حبیب الله کلکانی، در اکتبر ۱۹۲۹ به سردار شاه ولی خان، برادر نادر شاه، پادشاه سابق اعطا شد. 

بار دوم هم بعد از حمله آمریکا و سقوط طالبان، در نبود احمدشاه مسعود نیروهای ائتلاف شمال به رهبری محمد قسیم فهیم وارد کابل شدند، حکومت جدید روی کار آمد، حامد کرزی، رئیس دولت شد و ژنرال فهیم که بر افغانستان تسلط نظامی داشت، در ازای حمایت از حامد کرزی در ۱۵ اردیبهشت سال ۱۳۸۱ به رتبه مارشالی نایل آمد. 

هر دو مارشال پیشین مقام وزارت دفاع را در کارنامه داشتند. این دو مارشال از اقوام پشتون و تاجیک افغانستان بودند. 

نقیب الله مشفق، استاد دانشگاه نظامی مارشال فهیم می‌گوید:‌ «بر مبنای علوم نظامی و به صورت عموم‌، مارشال در حقیقت ژنرال پنج‌ستاره‌ ای است و به شخصی نظامی اطلاق می‌شود که از توانایی ویژه‌ نبرد در برابر دشمن برخوردار بوده و ساختارهای مغلق نظامی را به شکل روش‌مند رهبری کند. از جانب دیگر فنون ستیزهای متعارف را به مثابه دکتورین نظامی‌، خود خلاق آن باشد. از لحاظ روحیه از پتانسیل منحصر به فرد، در شجاعت، ابتکار عمل، تعهد، فداکاری، صداقت، اخلاص، امانت‌داری، وفاداری، دانش، تدبیر، فراست، دوراندیشی، جوان‌مردی، تلاش، صبر و قاطعیت برخوردار باشد.» 

اما این صفات در مورد ژنرال دوستم مورد توافق نیست. در حالی که هواداران ژنرال دوستم او را با صفات بیشتر از این تعریف می‌کنند، کسانی زیادی هستند که آقای دوستم را جنگسالار و ناقض حقوق بشر می‌دانند و برای رسیدن به مقام مارشالی که از امتیازات و مصونیت مادام العمر برخوردار خواهد شد، نامناسب می‌دانند. 

زندگی ژنرال دوستم با جنگ و درگیری گره خورده است. این ژنرال در یک خانواده تهیدست در سال ۱۹۵۴ در خواجه دوکوه جوزجان متولد شد. 

او سال‌های اول زندگی اش را به عنوان کارگر در معدن گاز در شمال سپری کرد. سپس یک گروه شبه نظامی ترک تبار تشکیل داد و در حمایت از دولت مورد حمایت شوروی فعالیت کرد. 

عبدالرشید دوستم تا اواسط ۱۹۸۰ فرمانده نظامی بود که نیروی شبه نظامی بیست هزار نفری را رهبری می‌کرد و در ولایات شمالی افغانستان نفوذ زیادی ایجاد کرد. 

رفته رفته در دوران حکومت دکتر نجیب الله به فرمانده برجسته محلی تبدیل شد و در جنگهای سختی در دفاع از دکتر نجیب در گوشه و کنار أفغانستان حضور یافت. سرانجام در اوایل سال ۱۹۹۲ تغییر جهتش داد و در همکاری با مجاهدین در سقوط حکومت دکتر نجیب نیز نقش کلیدی ایفا کرد. 

او بعد از آن تسلطش بر نه ولایت شمال افغانستان را حفظ کرد و در اکثر جنگ‌ها از جمله در پایتخت کابل و مقاومت مسلحانه علیه طالبان یک طرف دعوا بود. او در دولت حامد کرزی هم مقام و منصب رسمی گرفت اما بیشتر اوقات در شمال افغانستان اقامت داشت. 

نهادهای حقوق بشر ژنرال دوستم را به شکنجه و کشتار گروهی طالبان در دشت لیلی و مخالفان سیاسی اش مانند اکبر بای و احمد ایشچی متهم می‌کنند. آقای دوستم در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۴ در کنار اشرف غنی به معاونت اول ریاست جمهوری رسید اما در انتخابات ۲۰۱۹ ریاست جمهوری بار دیگر تغییر جهت داد و در کنار عبدالله عبدالله قرار گرفت. 

 اکنون او حاصل این حمایت سیاسی را رتبه مارشالی می‌داند. 

اما از زمانی که این موضوع به میان آمده است، واکنش‌های گسترده‌ای در حمایت و انتقاد از ژنرال دوستم مطرح شده است. تازه ترین مورد نامه چندین تن از نمایندگان مجلس به ریاست جمهوری است که به دست ایندیپندنت فارسی رسیده است. 

بیش از ۴۰  نماینده مجلس در این نامه با اشاره به نقش ژنرال دوستم در جنگهای داخلی، «سرکوب مخالفان سیاسی و منتقدان»، اتهام ارتکاب جنایات جنگی، نظرخواهی اخیر در پژواک درباره اعطای رتبه مارشالی که ۹۱ درصد مخالفت کرده‌اند، می‌نویسند:‌ «در شرایط حساس کنونی اعطای رتبه مارشالی به عبدالرشید دوستم نظر به دلایلی که گفته شد، به دین مبین اسلام، کرامت انسانی، داعیه بزرگ حقوق بشری، دستاوردهای دموکراسی و مردم سالاری در کشور صدمات جبران ناپذیر وارد می‌کند و به روحیه نیروهای قهرمان امنیتی کشور تاثیر ناگوار در پی خواهد داشت.» 

در اردوگاه سیاسی عبدالله نیز مارشالی ژنرال دوستم غوغا برپا کرده است. ادیب فهیم، پسر ارشد مارشال فهیم و معاون پیشین امنیت ملی أفغانستان از تلاش عبدالله برای گرفتن رتبه مارشالی برای ژنرال دوستم رنجیده است. دیگر اقوام عضو تیم عبدالله مانند هزاره‌ها نیز تمایل دارند در صورت قومی شدن مارشالی، تبعیض صورت نگیرد. 

دکتر عبدالله که سیاستمدار میانه رو خوانده می‌شود و در تشکیل دولت پس از طالبان و حفظ نظام نیم بند کشور از جمله جلوگیری از رفتن به بحران در دوره پس از انتخابات جنجالی ۲۰۱۴ نقش کلیدی داشته است، اخیر تحت نفوذ متحدانش وارد بازی شده است که خودش هم به انجامش امیدوار نیست. 

برای آقای عبدالله لحظه تصمیم گیری فرا رسیده است. آیا او یکبار دیگر از خود دولتمداری نشان خواهد داد و به عنوان رهبر میانه رو ظهور خواهد کرد یا آلت دست قدرت طلبانی خواهد شد که اولویت آن‌ها منافع شخصی و گروهی است؟