بیش از شش سال است که نیروهای ارتش ملی لیبی به فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر در نبرد با شبه‌نظامیان اسلام‌گرای حامی کنگره ملی عمومی و در حال حاضر دولت وفاق ملی هستند.

ارتش ملی لیبی موفق شد تا بسیاری از شهرهای کشور چون بنغازی، درنا و سرت را از چنگ گروه‌های تروریستی القاعده مغرب، داعش، انصار الشریعه، شورای اسلامی انقلابیون درنا و بنغازی و شبه‌نظامیان حامی آن‌ها چون «سرایا دفاع عن بنغازی»، آزاد کند اما بیش از یک سال است که به علت حمایت‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی ترکیه و قطر از دولت وفاق و به دنبال اعزام شبه‌نظامیان سوری و ارسال تجهیزات نظامی از سوی ترکیه و قطر به طرابلس و مصراته، ارتش ملی از تسلط کامل بر این دو شهر عاجز بوده است.

اعزام پیمانکاران روسی گروه نظامی واگنر به لیبی در فروردین‌ماه سال جاری و جنگنده‌های روسی در خردادماه ممکن است تا شرایط را به نفع مجلس نمایندگان طبرق و ارتش ملی این کشور تغییر داده و امکان آزادسازی طرابلس را برای آن‌ها فراهم کند.

سابقه استفاده از مزدوران خارجی

در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۳، ارتش ملی لیبی به فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر و با پشتیبانی مجلس نمایندگان این کشور که به طبرق نقل‌مکان نموده بود عملیات کرامت (عملية كرامة) را جهت مقابله با شبه‌نظامیان اسلام‌گرا و گروه‌های تروریستی حامی مجلس ملی عمومی لیبی (المؤتمر الوطني العام) آغاز کرد.

علت انجام این عملیات جلوگیری از نفوذ بیش از پیش سیاست‌مداران نزدیک به جریان اخوان‌المسلمین و همچنین اسلامی کردن لیبی توسط آنان بود.

تنها چهار ماه پیش از آغاز این عملیات، کنگره ملی عمومی اقدام به لغو انتخابات کرد و قوانین کشور را بر اساس شریعت اسلام تغییر داد که از میان آن می‌توان به اجباری شدن حجاب برای بانوان و جداسازی جنسیتی در دانشگاه‌ها اشاره کرد.

تحت حکومت سیاستمداران این کنگره، لیبی تبدیل به پناهگاهی امن برای گروه‌های تروریستی چون القاعده مغرب و شبه‌نظامیان وابسته به آن‌ها چون انصار الشریعه شد. ارتش ملی لیبی با لشکرکشی به طرابلس و بنغازی قصد پایان بخشیدن به تسلط گروه‌های تروریستی بر این شهرها را داشت و تا حدودی نیز موفق بود.

درحالی‌که ارتش ملی لیبی از حمایت‌های خارجی کشورهایی چون فرانسه، ایالات‌متحده، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی برخوردار بود، کنگره ملی عمومی و گروه‌های اسلام‌گرای حامی آن از حمایت دولت‌های قطر و ترکیه برخوردار بودند.

 حمایت‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی قطر و ترکیه از آن‌ها سبب شد تا این گروه‌ها به تشکیل یک ارتش کوچک مجهز به یک نیروی هوایی دست بزنند؛ چیزی که ارتش فجر لیبی نام گرفت.

این ارتش گرچه در مقایسه با ارتش ملی لیبی و نیروی هوایی‌اش بسیار کوچک بود، اما به‌طور مؤثر قابلیت دفاع از دو شهر مصراته و طرابلس را داشت زیرا این دو شهر با دارا بودن بنادر و فرودگاه‌های نظامی امکان انتقال هوایی تسلیحات نظامی را از ترکیه و سودان به این دو کشور فراهم می‌کردند.

چند هفته پس از آغاز عملیات کرامت توسط ارتش ملی لیبی، شبه‌نظامیان حامی کنگره ملی عمومی عملیات «فجر لیبی» را آغاز کردند و در نتیجه موفق شدند تا تسلط خود را بر بخش‌هایی از پایتخت لیبی و تمامی شهر مصراته تثبیت کنند.

برخلاف ژنرال خلیفه حفتر، فرماندهان ارتش فجر لیبی فاقد محبوبیت در میان نظامیان سابق لیبیایی بودند و در نتیجه از جذب آنان جهت اداره ارتش و نیروی هوایی خود عاجز ماندند. به همین دلیل با کمک قطر و ترکیه، کنگره عمومی و ارتش فجر موفق به استخدام مزدوران خارجی از کشورهای اوکراین، اکوادور و حتی ایالات‌متحده شدند تا شمار محدودی از جنگنده‌های باقیمانده در خدمت نیروی هوایی خود شامل دو فروند میراژ اف.۱ئی‌دی مستقر در مصراته را راه‌اندازی و علیه ارتش ملی لیبی استفاده کنند.

هیچ‌یک از خلبانان لیبیایی میراژ حاضر به همکاری با نیروی هوایی فجر نشدند و متعاقباً دو خلبان با نام‌های «بوریس رِیِس» از اکوادور و فردریک شرودِر از ایالات‌متحده به استخدام این نیرو درآمدند تا تنها دو فروند میراژ عملیاتی‌اش را به پرواز درآوردند.

 گروهی از تکنسین‌های بازنشسته نیروی هوایی اکوادور نیز به راه‌اندازی و تعمیر میراژها کمک کردند. پس از سه ماه، فردریک شرودر که در حقیقت خلبان یک هواپیمای مسافربری بود به محل اقامت خود در هنگ‌کنگ بازگشت و به جای او یک خلبان پرتغالی به نام جو هورتا به استخدام درآمد و به دنبال ساقط شدن هواپیمایش به‌طور اشتباهی توسط شبه‌نظامیان فجر لیبی در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۹۵ جانش را از دست داد.

اعزام شبه‌نظامیان سوری به لیبی توسط ترکیه

در فروردین ۱۳۹۸، ارتش ملی لیبی اقدام به آغاز عملیاتی گسترده برای آزادسازی شهر طرابلس نمود. این زنگ خطری برای ترکیه بود و سبب شد تا این کشور اقدام به تحویل پهپادهای تهاجمی بایراکتار تی بی ۲ به دولت وفاق ملی نماید. پهپادهایی که موفق به نابودی دو فروند هواپیمای ایلیوشین ۷۶تی‌دی در پایگاه هوایی الجفره در تاریخ ۳ مرداد ۱۳۹۸ شدند.

پس از آن این پهپادها به‌طور گسترده علیه ارتش ملی لیبی به کار گرفته شدند، امارات متحده عربی اقدام به تحویل سامانه‌های پدافندی پنتسیر اس۱ ئی ساخت روسیه به ارتش ملی لیبی کرد. این سامانه از تاریخ ۵ مرداد همان سال تا به امروز موفق به سرنگونی حداقل ۱۴ فروند پهپاد ترکیه‌ای بایراکتار در سرتاسر لیبی شده‌اند.

در چندین نوبت، ترکیه اقدام به تحویل تسلیحاتی چون خودروهای زرهی ، نفربر، توپ خودکششی، سامانه‌های ضد هوایی و جنگ الکترونیک به نیروهای نظامی دولت وفاق ملی در سال ۱۳۹۸. کرد که تاثیر چندانی در بهبود عملکرد نیروهای نظامی وفاق در نبرد علیه ارتش ملی لیبی نداشت.

متعاقباً در آذرماه سال ۱۳۹۸، به دستور مقامات دولتی ترکیه، ارتش این کشور اقدام به استخدام نیروهای جهادی از میان شبه‌نظامیان اسلام‌گرای سوری در ادلب نمود تا آن‌ها را پس از آموزش مقدماتی در «غازی عینتاب» آن‌ها را با استفاده از هواپیماهای مسافربری لیبایی به طرابلس اعزام کند.

بنا بر تحقیقات نگارنده، از تاریخ ۳ دی‌ماه ۱۳۹۸ بیش از ۶۶۳۰ نفر شبه‌نظامی سوریه‌ای به طرابلس اعزام شده‌اند. دیده‌بان حقوق بشر سوریه نیز اعلام کرده است که شمار شبه‌نظامیان سوری اعزام شده به سوریه تقریباً دو برابر و حدود ۱۳ هزار نفر بوده است که عمدتاً از میان لشکرهای سلطان مراد، حمزه، سلیمان شاه و همچنین تیپ‌های شاهین‌های شمالی و المعتصم مستقر در ادلب می‌باشند .

استفاده از گروه واگنر جهت مقابله با شبه‌نظامیان سوری

نیروهای مسلح امارات متحده عربی بیش از ۹ سال است که از پیمانکاران نظامی گروه «بلک واتر» که امروز «آکادمی» نامیده می‌شوند در عملیات نظامی خود علیه گروه‌های تروریستی در منطقه خاورمیانه استفاده نموده‌اند. به دنبال افزایش فعالیت‌های گروه‌های تروریستی وابسته به القاعده مغرب و سپس داعش در لیبی، نیروهای مسلح امارات متحده عربی اقدام به حمایت نظامی از متحد خود یعنی ارتش ملی لیبی کرده و اقدام به اعزام هواپیماهای تهاجمی سبک یومکس آرک انجل و پهپادهای رزمی وینگ لونگ-۲ به همراه پیمانکاران خارجی را به پایگاه هوایی الخدیم واقع در ۱۰۵ کیلومتری شرق بنغازی نمودند.

این پهپادها و هواپیماهای پشتیبانی تهاجمی سبک در پشتیبانی از عملیات مبارزه با تروریسم ارتش ملی لیبی بخصوص در اطراف بنغازی، راس لانوف و سیدرا شرکت کردند. پیمانکاران نظامی استخدام‌شده نیز نقش مهمی در ارائه مشاوره و همچنین تربیت نیروهای ویژه ارتش ملی لیبی ایفا کردند.

به دنبال آغاز اعزام شبه‌نظامیان سوری و ارسال انواع تسلیحات پیشرفته از سوی ترکیه جهت استفاده آن‌ها علیه ارتش ملی لیبی در دی‌ماه ۱۳۹۸، مقامات دولت طبرق و فرماندهان ارتش ملی لیبی بیش از پیش به کمک خارجی جهت مقابله با سیطره نظامی و سیاسی ترکیه در لیبی نیاز داشتند.

این درحالی‌ است که به دلایل سیاسی و همچنین فشارهای دولت آمریکا، امکان ارسال پیمانکاران شرکت آکادمی به میدان نبرد جهت مقابله با شبه‌نظامیان سوری، نیروهای نظامی دولت وفاق و همچنین نیروهای ارتش ترکیه در لیبی وجود نداشت.

متعاقباً با میانجیگری دولت‌های امارات متحده عربی و مصر، دولت روسیه اجازه ارسال پیمانکاران نظامی گروه واگنر را جهت مبارزه با تروریسم و کمک‌رسانی به ارتش ملی لیبی جهت فتح طرابلس صادر نمود. در این راستا، اریک پرینس بنیان‌گذار شرکت بلک واتر نیز به گروه واگنر جهت برنامه‌ریزی عملیاتش در لیبی کمک کرد.

از دی‌ماه سال جاری، هواپیماهای غیرنظامی ایلیوشین ۷۶ تی دی، آنتونف ۱۲۴-۱۰۰  در کنار ۵ فروند هواپیمای ترابری سنگین سی-۱۷آ نیروی هوایی امارات متحده عربی اقدام به ارسال تجهیزات نظامی و تسلیحات از ابوظبی، سنت پترزبورگ، عصب و خارطوم به پایگاه هوایی سیدی بارانی در غرب مصر و همچنین پایگاه‌های هوایی الخدیم، الجفره و بنینا در لیبی کرده‌اند.

به دنبال چراغ سبز دولت روسیه نیز، صدها نفر از پیمانکاران گروه واگنر که تجربه شرکت در عملیات ارتش عربی سوریه علیه تروریسم در سوریه داشتند نیز با استفاده از این هواپیماها از فروردین‌ماه سال جاری به لیبی اعزام شدند.

اعزام جنگنده‌های روسی به لیبی از طریق ایران

در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۹۹، نیروی هوایی ترکیه اقدام به برگزاری یک رزمایش تحریک‌آمیز بر فراز دریای مدیترانه کرد که در جریان آن ۱۶ فروند جنگنده اف-۱۶سی به پرواز درآمده از دیار بکر پس از سوخت‌گیری از سه فروند هواپیمای سوخت‌رسان کی‌سی-۱۳۵آر اقدام به نقض حریم هوایی یونان اسکورت یک فروند هواپیمای باربری سی-۱۳۰ئی و سپس پرواز در حریم هوایی لیبی نمودند.

نیروی هوایی ملی لیبی به دلیل تحریم‌ها فاقد جنگنده‌های پیشرفته جهت مقابله با تهدید جنگنده‌های نیروی هوایی ترکیه بود و متعاقباً نیروی هوایی امارات جهت حفاظت از حریم هوایی غرب مصر و شرق لیبی اقدام به ارسال جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-۹ئی‌ای‌دی به پایگاه هوایی سیدی-بارانی در غرب مصر نمود. تعداد شش فروند از این جنگنده‌های اماراتی نخستین بار در یک عکس ماهواره‌ای تهیه‌شده از پایگاه سیدی-بارانی در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ مشاهده شدند.

با توجه به پرهیز نیروی هوایی امارات از بمباران شبه‌نظامیان سوری و نیروهای ارتش ترکیه و همچنین درگیری مستقیم با جنگنده‌های نیروی هوایی ترکیه در غرب لیبی، نیروی هوایی ملی خود نیازمند استفاده از جنگنده بمب‌افکن‌هایی بود که بتوانند اقدام به تأمین آتش پشتیبانی هوایی برای نیروهای ارتش ملی و واگنر در جبهه نبرد طرابلس و مصراته نمایند.

متعاقباً دولت روسیه اقدام به واگذاری شش فروند جنگنده ره‌گیر میگ-۲۹ مدل ۹-۱۲ و ۹-۱۳ مازاد خود مستقر در آستراخان و همچنین چهار فروند بمب‌افکن ضربتی سوخو-۲۴ام مستقر در پایگاه حمیمیم نمود.

جنگنده‌های میگ-۲۹ جهت رسیدن به لیبی نیازمند سوخت‌گیری در ایران بودند که این امر در تاریخ ۲۵ و ۲۶ اردیبهشت‌ماه در محل پایگاه سوم شکاری تاکتیکی نوژه (شاهرخی سابق) در نزدیکی همدان فراهم شد.

۵ روز پس از ورود میگ-۲۹ ها به پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه سوریه، این هواپیماها به همراه چهار فروند سوخو-۲۴ام در معیت بمب‌افکن‌های سوخو ۳۴ و جنگنده‌های سوخو ۳۵ نیروی هوایی روسیه از سوریه به لیبی منتقل شدند. یک هفته پس از آن، ستاد فرماندهی آفریقای ایالات‌متحده اقدام به انتشار تصاویر آن‌ها در حین انتقال و پس از استقرارشان در پایگاه‌های هوایی الخدیم در شرق و الجفره در مرکز لیبی نمود.

ورود این جنگنده‌ها باعث وحشت سیاستمداران دولت ترکیه و قطر شد و متعاقباً سبب شد تا اعزام شبه‌نظامیان سوری و تجهیزات نظامی آن‌ها به‌طور علنی و توسط هواپیماهای ترابری سی-۱۳۰ئی نیروی هوایی ترکیه و سی-۱۷آ نیروی هوایی قطر از تاریخ پنجشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۹ صورت پذیرد.

اعزام پیمانکاران شرکت واگنر و همچنین واگذاری جنگنده و بمب‌افکن‌های روسیه به نیروی هوایی ملی لیبی ممکن است باعث برگشتن ورق به نفع دولت طبرق و ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال حفتر شده و در نهایت شرایط را برای آزادسازی طرابلس و مصراته فراهم نماید. انجام حملات هوایی مستقیم نیروی هوایی ترکیه علیه نیروهای ارتش ملی در حومه طرابلس پیش‌بینی می‌شود. در صورت بروز آن، جنگنده‌های میگ-۲۹ تحویلی از سوی روسیه نقش بسزایی در مقابله با آن‌ها بازی خواهند نمود.