دهم ژوئن، برابر با ۲۰ خرداد، روز جهانی صنایع دستی است. معمولاً در این روز در کشورهای مختلف جهان مراسم و نمایشگاه‌های بین‌المللی و محلی برای عرضه صنایع دستی ملی کشورها برگزار می‌شود. اما در افغانستان به دلیل ضعف مدیریت در نظام اداری این کشور، اگر فعالیتی هم در این رابطه شکل بگیرد، در خوشبینانه‌ترین حالت چند هفته بعد از روز مشخص آن برگزار خواهد شد.
صنایع دستی بیشتر معرف فرهنگ، تاریخ و تمدن یک کشور است. در بسیاری کشورهای جهان به صنایع دستی و محلی توجه خاصی می‌شود، از آن جهت که بستر مناسبی برای جذب گردشگران بوده و منبعی درآمدزا برای خانواده‌ها است. به طور معمول نهادهای خصوصی نظیر شرکت‌های گردشگری و موسسات برگزارکننده نمایشگاه‌های بین‌المللی سرمایه گذار اصلی صنایع دستی در جهان‌اند، اما در افغانستان به دلیل این‌که نهادهای خصوصی توجهی چندانی به این بخش اقتصادی ندارند، این مسئولیت هم به گردن دولت افتاده است.
مهم‌ترین نهاد دولتی که در این عرصه فعالیت میکند، وزارت بازسازی و توسعه روستاها است. این وزارتخانه از حدود ۱۱ سال پیش نخستین برنامه را برای تقویت صنایع دستی در روستاهای افغانستان آغاز کرد که توسعه صنایع روستایی نامیده می‌شد. این برنامه ۱۰ ساله بود و پنج استان در افغانستان را تحت پوشش قرار می‌داد. هدف این برنامه در وزارت توسعه روستاها، حمایت زنان برای فعالیت در عرصه صنایع دستی بود.
موفقیت این برنامه پس از ۱۰ سال زمانی مشخص شد که برای صد هزار زن در این پنج استان کار دائمی فراهم شد. پس از موفقیت این برنامه بانک جهانی با اختصاص ۱۰۰ میلیون دلار، وزارت «توسعه روستاها» را حمایت کرد تا این طرح را در ۳۴ استان افغانستان اجرایی کند. این برنامه که تقویت اقتصاد روستایی نام دارد برای پنج سال تنظیم شده است و پیش‌بینی میکند در طول این پنج سال در حدود ۵۰۰ هزار شغل در روستاهای افغانستان ایجاد کند. مزیت برنامه تقویت اقتصاد روستاها در این است که ۸۰ درصد زنان در روستاها را، که کار رسمی و مشخصی ندارند، در چارچوب سنت‌ها و عرف‌های اجتماعی زیر پوشش قرارداده و زمینه فعالیت اقتصادی را برای آنان فراهم میکند. این کار از یک سو موجب خودکفایی زنان می‌شود و از سوی دیگر منبع درآمدی برای خانواده‌ها است.
جایگاه صنایع دستی در افغانستان
زمانی که افغانستان با جنگ فرسایشی ۴۰ ساله رو به رو نبود، حضور جهانگردان و گردشگران در افغانستان چشمگیر و قابل توجه بود. تصویر‌هایی که پیش از دهه ۸۰ میلادی از افغانستان گرفته شده، نشان می‌دهد جهانگردان زن و مرد بدون هیچ دغدغه‌ای با هر نوع پوششی که دوست داشتند به دورترین نقاط افغانستان سفر می‌کردند. حتی تعدادی از جهانگردان سال‌های زیادی در افغانستان زندگی کرده‌اند.
آنچه این جهانگردان در برگشت به خانه با خود برده‌اند، در کنار لحظات خوش و خاطره‌های جذاب، صنایع دستی نیز بوده است. قالی، گلیم، لباس‌های محلی، ظروف سفالی از جمله اقلامی بود که گردشگران خارجی از افغانستان با خود می‌بردند. در کنار آن پوست حیوانات نادر و ارزشمند، به دلیل عدم وجود قانون منع شکار در افغانستان، از سوغاتی بود که توسط خارجی‌ها به کشورهای‌شان برده می‌شد.
با آغاز جنگ داخلی در افغانستان به یک‌باره حضور خارجی‌ها در افغانستان کاهش یافت و سرانجام به صفر رسید. به همین منوال کار تولید صنایع دستی نیز کم کم از رونق افتاد. تنها در پاکستان، به دلیل حضور گسترده مهاجران افغان، بخشی از این صنایع که شامل قالی، گلیم و لباس‌های محلی می‌شد، توسط افغان‌ها تولید ولی با نام پاکستان به کشورهای غربی صادر می‌شد.
در ۱۸ سال گذشته که صدها هزار خارجی زیر چتر فعالیت‌های نظامی و مالی به افغانستان سرازیر شدند، یک‌بار دیگر، کم و بیش، صنایع دستی رونق خود را به دست آورد. دولت نیز با تقویت بخش خصوصی تلاش کرده است تا تولیدات محلی و صنایع دستی رونق پیدا کند. با این‌حال در نهایت به دلیل عدم علاقه بخش خصوصی، دولت مجبور شد خود در این عرصه فعالیت کند. خوشبختانه این فعالیت به شکل حمایت از تولید صنایع دستی در روستاها بود، طوری‌که زمینه را برای فعالیت‌های کوچک خانواده‌های روستایی و همچنین تولیدات کوچک محلی فراهم می‌کرد. به طور مثال در استان بامیان کارخانه‌های کوچک تولید چیپس ایجاد شده که مورد حمایت وزارت توسعه روستاها است.
این کارخانه‌های کوچک علاوه براین که اقتصاد خانواده را تقویت میکند، زمینه اشتغال‌زایی را نیز فراهم میکند. در همین راستا حال در افغانستان چندین هزار گروه تولیدی کوچک وجود دارد که بیشتر توسط زنان اداره می‌شود. بخشی از فعالیت‌های زنان در روستاها به حدی رونق گرفته که در نمایشگاه‌های بین‌المللی منطقه و حتی کشورهای غربی به نمایش گذاشته شده و به فروش رسیده است.
هم‌اکنون با توجه به برنامه پنج ساله تقویت صنایع دستی در افغانستان، این امیدواری وجود دارد که در صورت پایان گرفتن درگیری‌های نظامی، زنان افغانستان بتوانند همانند دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی با صنایع دستی‌شان گردشگران بیشتری را به افغانستان جذب کنند.
